Dzień dobry,
ostatnio nurtuje mnie pytanie, dlaczego „jeż” zapisujemy przez „ż”, natomiast imię Jerzy – przez „rz”. Czy ma to jakiś związek z ewolucją języka, jeden z wyrazów powstał wcześniej?
Dziękuję za odpowiedź!

Wyraz pospolity jeż i nazwa własna Jerzy nie są ze sobą spokrewnione, mają inne etymologie, co wpłynęło na rozbieżności ortograficzne.

Jak wskazuje Jan Grzenia w „Słowniku imion”, antroponim Jerzy pochodzi od greckiego Geōrgios (a to z kolei od wyrazu pospolitego geōrgos 'rolnik’). W Polsce imię to pojawiło się w średniowieczu, zapośredniczone zostało z języka czeskiego, w którym funkcjonowało w postaci Jiří (w polszczyźnie -irz przeszło z czasem w -erz). Najstarsze zapisy wariantów imienia Jerzy odnotowane zostały w XIV w. (Jerzyk, Irko, Jirko, Jerzyca), w obecnej postaci funkcjonuje powszechnie prawdopodobnie od XVI w.

Wyraz jeż pojawił się w polszczyźnie – w zależności od ustaleń badaczy – w XIV (Andrzej Bańkowski) lub XV w. (Wiesław Boryś). Pochodzi od prasłowiańskiego *ežь. W podobnej postaci funkcjonuje także choćby w innych językach słowiańskich: czeskim (ježek) czy rosyjskim (ëž). Obecne w jęz. litewskim s, łotewskim ezys czy greckim ekhĩnos pozwalają zakładać, że wszystkie wymienione wyrazy pochodzą od praindoeuropejskiego *eǵh(i)- ’żmija’. Warto także podkreślić, że już w XII w. istniała w Polsce nazwa osobowa Jeż, w średniowieczu odnotowano także także nazwy miejscowe: Jeżewice (XIII w.), Jeżewo (XIV w.), Jeżowice (XIV w.), Jeżów (XII w.).

Katarzyna Burska