Szanowny Państwo,
ostatnio podczas lekcji języka polskiego pojawił się problem z użyciem i poprawną odmianą wyrażenia operować maszynę. Czy można operować maszynę? Według słownika PWN operować oznacza między innymi «posługiwać się czymś» w tym wypadku maszyną. Jeśli ten zwrot jest poprawny, to czy jego odmiana w zdaniu będzie wyglądała w następujący sposób?
Był zajęty operowaniem maszyny produkującej biały pył.
Sprawdziłam odmianę przez przypadki wyrazu maszyna i w dopełniaczu, odmienia się on: operowaniem (kogo? czego?) maszyny. Niektórzy jednak uważają, że poprawną formą jest:
Był zajęty operowaniem maszyną produkującą biały pył.
Czyje rozumowanie jest poprawne?
Z wyrazami szacunku
Alicja
Szanowna Pani,
opisany przez Panią problem dotyczy użycia właściwej formy przypadka, czyli tzw. rekcji (wyraz podrzędny przybiera przypadek, jakiego wymaga wyraz nadrzędny). Dość często w polszczyźnie mamy do czynienia z sytuacją, gdy dany czasownik w zależności od znaczenia wymaga zastosowania innego przypadka gramatycznego. I tak też jest z czasownikiem operować:
- operować (w znaczeniu <<dokonywać operacji, zabiegu chirurgicznego>>) wymaga biernika, np. operować (kogo?) człowieka, dziecko, ludzi, (co?) serce, wątrobę, jelito grube;
- operować (w znaczeniu <<posługiwać się czymś>> lub <<działać za pomocą czegoś>>) wymaga narzędnika, np. operować (czym?) głosem, dźwiękiem, argumentami, opiniami, metaforą, porównaniem oraz operować maszyną, pługiem, glebogryzarką, dźwigiem;
- operować (w znaczeniu <<dokonywać transakcji finansowych>>) wymaga także narzędnika, np. operować (czym?) akcjami, finansami, aktywami, dużymi sumami.
Utworzony od czasownika operować rzeczownik operowanie, w zależności od znaczenia, będzie wymagał użycia dopełniacza: operowanie dziecka, wątroby, jelita grubego (choć pewnie częściej użyjemy w niektórych kontekstach rzeczownika operacja) lub narzędnika: operowanie głosem, metaforą, akcjami.
Zgodnie ze wskazanymi zasadami powinniśmy powiedzieć/napisać: był zajęty operowaniem (czym?) maszyną, bowiem stwierdzenie był zajęty operowaniem (czego?) maszyny wskazywałoby wyłącznie na sytuację, gdy ktoś dokonywałby zabiegu chirurgicznego tejże maszyny.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka