KRYTERIA POPRAWNOŚCI JĘZYKOWEJ
Innowacje pojawiające się we współczesnej polszczyźnie można oceniać z dwóch stron:
- gdy bierzemy pod uwagę sam język (kryteria wewnątrzjęzykowe);
- gdy zwracamy uwagę na sytuację między użytkownikiem języka a samym językiem (kryteria zewnątrzjęzykowe).
Ponieważ nie ma jednej metody oceny poprawności językowej, można stosować kryteria cząstkowe (łącznie lub pojedynczo).
Kryteria wewnątrzjęzykowe
- Kryterium wystarczalności języka.
Za poprawne uznaje się te wyrazy, które wchodząc do naszego języka wzbogacają jego zasoby (innowacje uzupełniające). Zaliczyć tu możemy wszystkie te słowa, które są potrzebne, bowiem „wypełniają” lukę, np. weekend (w polszczyźnie brak odpowiednika). Najczęściej są to zapożyczenia, neologizmy i neosemantyzmy.
- Kryterium ekonomiczności języka.
Według tego kryterium ocenia się zarówno środki już funkcjonujące w języku, jak i nowe, m.in. wyjątki (czy utrzymać je w języku czy nie), formacje skrótowe, precyzyjne. Dzięki temu eliminuje się z języka elementy wyjątkowe, nieekonomiczne.
Kryteria zewnątrzjęzykowe
- Kryterium stopnia rozpowszechnienia (uzualne).
Jedno z częściej stosowanych kryteriów – jeśli dany element jest powszechnie używany, zostaje uznany za poprawny. Decyduje o tym jej przydatność i komunikatywność.
- Kryterium funkcjonalności środków językowych (funkcjonalne).
Poprawne są te elementy językowe, które współgrają z funkcją jaką pełnią w tekście. Za niefunkcjonalne uznaje się wszystko to, co jest niekomunikatywne i niejednoznaczne.
- Kryterium autorytetu kulturalnego.
Najrzadziej stosowane kryterium oceny poprawności językowej, polegające na aprobacie określonych elementów językowych przez grupę osób, które cieszą się autorytetem w społeczeństwie.
- Kryterium estetyczne.
Odnoszone przede wszystkim do tekstów, które mogą być uznane z piękne, nijakie lub nawet brzydkie. Taka ocena jest subiektywna i niełatwa do dokonania.