Podmiot i orzeczenie tworzą związek główny w zdaniu pojedynczym. Co jest członem nadrzędnym – podmiot czy orzeczenie w tym związku?
Wskazany w pytaniu problem jest od lat przedmiotem dyskusji językoznawców. Jedni wskazują, że ponieważ orzeczenie stanowi centrum wypowiedzenia, to inne części zdania, w tym podmiot, są drugorzędne (np. Z. Gołąb). Drudzy, zgodnie z założeniami składni logicznej, wskazują, że elementem nadrzędnym w związku głównym jest podmiot (np. K. Polański). Jak więc rozstrzygnąć ten spór?
Należy wziąć pod uwagę dwie kwestie:
- Co pełni w wypowiedzeniu funkcję zdaniotwórczą (czyli mówiąc prosto, od czego zależy powstanie zdania)?
- Co jest w wypowiedzeniu członem nadrzędnym gramatycznie (czyli od czego zależą inne składniki)?
Odpowiedzi na te pytania są następujące:
Ad 1 W wypowiedzeniu funkcję zdaniotwórczą pełni orzeczenie.
Ad 2 Nadrzędny gramatycznie w wypowiedzeniu jest podmiot, bowiem „wywołuje” formę orzeczenia np. chłopcy (l.mn., r. męskoosobowy)
→ pisali (l.mn., rodz. męskoosobowy); dziecko (l.poj., r. nijaki) → płakało (l.poj., r. nijaki) oraz także innych części zdania, np. przydawek chłopcy → mali, grzeczni, skupieni; dziecko → maleńkie, obudzone, przestraszone.
Tym samym odpowiedzią na tak postawione pytanie, będzie odpowiedź druga.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka