Odmiana

Rzeczownik

Celownik l.poj. rodz. męskiego

W celowniku l.poj. rodz. męskiego występują dwie końcówki –owi i –u. Końcówką ekspansywną w tym przypadku jest –owi, np. domowi, słupowi, stołowi. Jej rozpowszechnienie jest efektem działania tendencji do precyzji i wyrazistości, bowiem końcówka ta nie występuje w żadnym innym przypadku. Trzeba jednak pamiętać, że istnieje kilka rzeczowników, które przybierają końcówkę –u: Bóg – Bogu, pan – panu, brat – bratu, ojciec – ojcu, chłopiec – chłopcu, diabeł – diabłu, pies – psu, kot – kotu, lew – lwu.

 

Rzeczowniki dwurodzajowe

W języku polskim każdy rzeczownik ma przynależny sobie rodzaj: męski, żeński i nijaki. Istnieje jednak grupa rzeczowników, które są dwurodzajowe rodzynek (rodz. męski) i rodzynka (rodz. żeński), landrynek-landrynka, klusek-kluska, skwarek-skwarka, łazanek-łazanka, zawias-zawiasa, zapisek-zapiska. Możemy je odmieniać wg wzorca zarówno deklinacji męskiej, jak i żeńskiej, np.

zapisek                        zapiska

M. zapisek                   zapiska
D. zapisku                   zapiski
C. zapiskowi               zapisce
B. zapisek                    zapiskę
N. zapiskiem               zapiską
Ms. zapisku                 zapisce

Warto pamiętać, że tylko nieliczne rzeczowniki są dwurodzajowe!

 

 

Singularia i pluralia tantum

Rzeczowniki występują przeważnie w liczbie pojedynczej i mnogiej. Są jednak w polszczyźnie nieliczne rzeczowniki, które mają jedynie liczbę pojedynczą (singularia tantum) lub mnogą (pluralia tantum).

Singularia tantum to niektóre rzeczowniki własne (Polska, Odra, Bałtyk), wiele rzeczowników określających pojęcia abstrakcyjne (miłość, dobro, złość, szlachetność), a także rzeczowniki zbiorowe, które oznaczają zbiór osób lub rzeczy (szlachta, społeczeństwo, mrowie).

Pluralia tantum mają niektóre nazwy geograficzne (Tatry, Czechy), nazwy przedmiotów składających się z dwu lub więcej części (nożyce, drzwi, spodnie, schody, usta) i inne rzeczowniki (imieniny, urodziny, skrzypce).

Rzeczowniki mające tylko lm. (pluralia tantum)

Odmiana rzeczowników mających tylko lm typ I
Przypadek	Końcówka	Przykład
MW.	-i* (~ie, ~ia)	drzwi (spodnie, fekalia)
D.	-i (~ii, ~iów)	drzwi (egzekwii, fekaliów)
C.	~iom	drzwiom
B. os. nieos.	jak D. jak M.	teściów drzwi
N.	~iami	drzwiami
Ms.	~iach	drzwiach

*oprócz zakończenia ~ki, ~gi.

 

Odmiana rzeczowników mających tylko lm typ II
Przypadek	Końcówka	Przykład
MW.	-y (-i*, -e**, -a**)	chrzciny (obcęgi, binokle, usta)
D.	bez końc.*** (-ów, -y, -i)	chrzcin (obcęgów, noszy, binokli)
C.	-om	chrzcinom
B. os. nieos.	jak D. jak M.	rodziców chrzciny
N.	-ami	chrzcinami
Ms.	-ach	chrzcinach

* tylko w zakończeniach ~ki, ~gi.
** bezpośrednio po spółgłosce (nie po zmiękczającym i).
***często występuje temat oboczny.