Chciałam zapytać dlaczego słowa miesiąc i pieniądz nie mają alternacji w miejscowniku liczby pojedynczej.
Obecność oboczności bądź ich brak w polskich wyrazach wynika z nie zawsze regularnego przegłosu w historii języka polskiego, a w przypadku ę i ą także z bardzo skomplikowanego rozwoju polskich samogłosek nosowych, które kiedyś były zróżnicowane pod względem iloczasu, inaczej również rozwijały się przed spółgłoskami dźwięcznymi i bezdźwięcznymi. Zmiany w samogłoskach nosowych wiążą się z zanikiem iloczasu oraz zmianami barwy tych samogłosek; dwie prasłowiańskie nosówki w XIV w. spłynęły się w jedną zróżnicowaną iloczasowo, z długiej powstało nasze o nosowe, z krótkiej e nosowe. Alternacje nieregularne są wynikiem tych zmian.
Oba wyrazy: miesiąc i pieniądz miały w psł. odpowiednio postać *měsęcь i *pěnędzь. Warto zauważyć, że brak alternacji nie dotyczy wyłącznie miejscownika, lecz całej liczby pojedynczej (i większości przypadków liczby mnogiej). W wyrazie miesiąc dziś tylko w D. l. mn. występuję temat z -ę-, w pozostałych formach mamy -ą- (w stp. istniała forma miesiąców, a zatem w ogóle nie było oboczności).
Katarzyna Burska
konsultacja: Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz, Rafał Zarębski