Etymologia
Proszę o wytłumaczenie znaczenia zwrotu „miód tajony”, który został użyty w wierszu Teofila Lenartowicz.
Z poważaniem,
Barbara Sienkiewicz
Znaczenia słowa 'tajony’ warto poszukać w słowniku etymologicznym: tajać to tyle co 'topić się, topnieć, zmieniać się w płyn’, natomiast tajić, taje to 'gotować pod przykrywką na małym ogniu’. Można więc przypuszczać, że w wierszu T. Lenartowicza chodziło o rozpuszczony, gorący miód.
Miód tajony i opłatek –
Wtedy sobie dosich latek
Powinszujem, i niezmiennej
Wesołości i swobody,
Nade wszystko świętej zgody.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
chciałam zapytać jaka jest etymologia wyrazu automobilista? Jeżeli to internacjonalizm to z jakiego języka został on zapożyczony i w jakim czasie?
Bardzo dziękuję
Wyraz automobilista używany był dawniej na określenie kierowcy (dziś przy takim znaczeniu w słownikach pojawia się kwalifikator przestarzałe), obecnie oznacza osobę uprawiającą sport samochodowy. W „Słowniku języka polskiego” pod redakcją Witolda Doroszewskiego znajdujemy definicję 'prowadzący automobil w celach turystycznych lub sportowych; interesujący się automobilizmem’. Niewątpliwie jest to derywat od słowa automobil, a to z kolei zapożyczyliśmy z francuskiego automobile (gr. autos 'sam’, łac. mobilis 'ruchomy’). Pojawienie się tego wyrazu należy oczywiście łączyć z wynalezieniem pierwszych samochodów, co datuje się na II połowę XIX wieku. Automobilista nie został odnotowany w „Słowniku języka polskiego” pod redakcją Jana Karłowicza, Adama Kryńskiego, Władysława Niedźwiedzkiego (ani rzecz jasna wcześniejszych słownikach Lindego czy wileńskim), można zatem założyć, że w polszczyźnie zaczął być używany w I połowie XX wieku. Potwierdzenie tego znajdujemy w „Depozytorium leksykalnym języka polskiego” Piotra Wierzchonia, odnotował on ten wyraz w „Gazecie Bydgoskiej” z 3 kwietnia 1930 roku: „Angielski automobilista Kay Don odbywa próby w Dayton Beach przed biegiem do pobicia rekordu szybkości (…)”.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo, moje pytanie dotyczy etymologii nazw wsi w województwie łódzkim. Chodzi mianowicie o Borki Prusinowskie – wieś – położoną w sąsiedztwie Prusinowic (gm. Szadek). Analiza materiałów historycznych wskazuje, że majątek w Prusinowicach był starszy niż położone nieopodal Borki Prusinowskie (podobnie Góry Prusinowskie). Mając to na uwadze, zastawiam się, czy nazwa o którą pytam, nie powinna brzmieć Borki Prusinowickie? Taka odmiana byłaby intuicyjne zgodniejsza z zasadami języka polskiego. Podobnie rzecz ma się na przykład z Krokocicami i Wolą Krokocką (a nie Krokocicką). Czy taka odmiana nazw jest typowa dla regionu łódzkiego, czy może jest to zasada ogólnie stosowana w pewnym okresie historycznym? Bardzo proszę o rozwianie moich wątpliwości.
Pozdrawiam,
Szymon Wójcik
Krokocice i Prusinowice to tzw. nazwy patronimiczne, które pierwotnie były nazwami grupowymi ludzi – poddanych lub potomków człowieka, którego imię lub przezwisko stanowiło podstawę nazwy, np. od imienia Pabian (dziś: Fabian) n. m. Pabianice. Nazwy te tworzone są przyrostkiem -ice lub –owice // -’ewice. Zaliczane są one do bardzo starej warstwy słownictwa i mają związek z wczesnym osadnictwem słowiańskim. W Polsce największe zgrupowania takich nazw pojawiają się w Małopolsce, na Śląsku i we wschodniej części Wielkopolski, m.in. w okolicach Sieradza. (Więcej informacji na temat nazw patronimicznych i innych typów nazw miejscowych znaleźć można w encyklopedii Polskie nazwy własne pod red. Ewy Rzetelskiej-Feleszko, Warszawa-Kraków 1998).
Dziwi Pana sposób tworzenia przymiotników od tych nazw z pominięciem przyrostka -ice. W takim zabiegu słowotwórczym nie ma jednak niczego osobliwego, może natomiast odzwierciedlać się regionalny zwyczaj językowy. Wystarczy porównać podobne nazwy np: Błędowice – błędowski albo błędowicki, Proszowice – proszowicki, reg. proszowski, Wadowice – wadowicki, reg. wadowski. Sposób tworzenia przymiotników, który zwrócił Pańską uwagę, wykorzystywano już w XV w. przy urabianiu nazw osobowych. Por. nazwiska: Krokocki 1437 od n. m. Krokocice (sier. gm. Szadek), Prusinowski 1420 od n. m. Prusinowice (ciech. gm. Świercze-Koty). Informacje takie znajdziemy np. w słowniku historyczno-etymologicznym Kazimierza Rymuta Nazwiska Polaków, t. 1-2, Kraków 1999-2001.
Sławomira Tomaszewska
Katarzyna Jachimowska
Chciałbym dowiedzieć się o możliwym pochodzeniu słowa BRYTAN – wielki pies. w języku białoruskim oznacza to silny (mocny) człowiek. Istnieje również kilka podobnych nazw miejscowych w Polsce, Ukrajinie, Białoruśi.
Wielki słownik wyrazów obcych PWN odnotowuje: brytan 1. 'silny, duży pies wyhodowany na Wyspach Brytyjskich, używany dawniej do walk na arenie, a nawet na wojnie’ (zamiast pies brytański, w XVI w. – pies myśliwski rasy bretońskiej, z błędnym nawiązaniem do łac. Britannus ’mieszkaniec wyspy Bretanii’; 2. potocznie o każdym dużym psie podwórzowym.
Katarzyna Jachimowska
Chciałabym się dowiedzieć z kad pochodzi nazwisko Chojęta
Szczegółowe informacje na temat swojego nazwiska może Pani znaleźć w Internetowym słowniku nazwisk w Polsce: https://nazwiska.ijp.pan.pl/haslo/show/id/22001
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo!
Mój trzyletni synek zauważył ostatnio w łazience, że myje się pod dżdżownicą. Chodziło mu oczywiście o deszczownicę. Zabawna obserwacja dziecka dała mi do myślenia – gdyby inaczej toczyła się historia deklinacji deszczu, może rzeczywiście mylibyśmy się pod dżdżownicami?
Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia podaje, że leksem dżdżownica funkcjonuje w polszczyźnie od XVI wieku jako określenie robaka ziemnego, który masowo pojawia się na powierzchni ziemi w czasie deszczu (dawniej dżdżu) lub po nim. Dżdżownicę określano też słowami dżdżewnica, gżownica i, co istotne, deszczownica. Słownik etymologiczny Franciszka Sławskiego wskazuje na drugie znaczenie leksemu dżdżewnica – „woda deszczowa, deszczówka”. Współczesny rzeczownik deszcz pochodzi od staropolskiej formy mianownikowej deżdż (dopełniacz: dżdża/dżdżu). Jak słusznie zauważał Jacek Wasilewski w książce Bezecnik gramatyki polskiej „mawiano dżdżysty dzień, dżdżu kania pragnie i dżdżownica na ulicach. Ale mówiący zaniedbali pisownię i zamienili na deszcz. (…) Jak teraz spytacie, jaki jest mianownik od dżdżu, nikt nie wie”.
Nawet gdyby współcześnie funkcjonowała dawna forma mianownikowa deżdż nie oznacza to przecież, że leksem dżdżownica obligatoryjnie rozszerzyłby zakres znaczeniowy i określał także baterię prysznicową montowaną na stałe w kabinie. Zdaniem profesora Jacka Wasilewskiego może to dżdżownice powinniśmy nazywać współcześnie deszczownicami, co odzwierciedlałoby kierunek zmian deklinacyjnych rzeczownika deszcz.
Serdecznie pozdrawiam
Elwira Olejniczak
Dlaczego na Aleksandrę/a zdrobniale mówimy Ola/ek?
W mojej rodzinie mówi się jeszcze inaczej – Lesia.
Dzień dobry,
zdrobnienie Ola i pochodne od niego Oleńka, Olka, Olcia, Olunia, Olesia itp., powstały pod wpływem innych języków słowiańskich, a w szczególności jęz. rosyjskiego i ukraińskiego. W podobny sposób utworzone zostały także imiona/nazwiska, np. Olbracht ← od Albrecht czy Oleksy ← od Aleksy.
Jeśli chodzi o zdrobnienie Lesia, to jest one niewątpliwie formą powstałą od Olesia.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
czy nazwa miejscowości Kórnik pochodzi od słowa kurnik? Jeśli tak, to dlaczego pisana jest przez ó?
Pozdrawiam,
Piotr Maślak
Panie Piotrze,
nazwa własna Kórnik nie ma jednoznacznie ustalonej etymologii. Eugeniusz Mośko w swoim artykule O nazwie miejscowej Kórnik zamieszczonym w „Poradniku Językowym” (nr 1 z 1958 roku) wskazał, że może ona pochodzić od formy *Kornik wywodzonej od imienia Korna lub – co bardziej prawdopodobne – że pierwotna forma brzmiała Kurnik i była określeniem osady służebnej, bowiem dawniej kurnik nie określał tylko ‘pomieszczenia, w którym hoduje się kury’, ale pierwotne znaczenie dotyczyło ‘handlarza drobiem’ (a ur przekształciło się w or).
Warto także przywołać legendy dotyczące pisowni. Według pierwszej pisownia została wprowadzona około połowy XIX wieku przez hrabiego Tytusa Działyńskiego, aby odróżnić nazwę miasta od pospolitego kurnika. Druga legenda wskazuje, że oryginalną pisownię wprowadził hrabia Zamoyski, aby utrudnić germanizację i życie zaborcy pruskiemu (informacja za: prof. Tomaszem Jasińskim, dyrektorem Biblioteki Kórnickiej PAN).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Jaka jest etymologia czasownika 'gotować’?
Źródła słownikowe wyjaśniają, że czasownik gotować od XVI w. `przyrządzać, warzyć pożywienie`, wcześniej od XIV w. `przygotowywać, przysposabiać`, gotować się `przygotowywać się` pochodzi od prasłowiańskiego *gotovati `czynić gotowym, całkowicie wykonanym, przygotowanym, przysposobionym, przygotowywać, przysposabiać`. Jest wyrazem ogólnosłowiańskim, por. czeskie hotovat `przygotowywać`, ukraińskie hotuváty `przygotowywać; gotować, warzyć`.
Beata Burska-Ratajczyk
Od czego wywodzi się słowo uśmiech? Jaka jest etymologia tego słowa?
Jeśli to możliwe: jak wygląda rozwój tego pojęcia z historyczno-gramatycznej perspektywy?
Z pozdrowieniami
Ryszard Twardon
Rzeczownik uśmiech został utworzony od czasownika uśmiechać się, podobnie jak śmiech od śmiać się. Jest to tzw. rzeczownikowa nazwa czynności (tak jak bieganie od biegać, mówienie od mówić, płacz od płakać, krzyk od krzyczeć itp.). Wyrazy należące do tej rodziny występują we wszystkich językach słowiańskich, co wskazuje, że wywodzą się z języka prasłowiańskiego. Historię tego rzeczownika można zrekonstruować w postaci ciągu: psł. *smьjati sę → *smĕchъ → uśmiechać się → uśmiech. Jak podaje Jan Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego, rzeczownik uśmiech jest notowany w polskich tekstach od XVI wieku.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
chciałabym poprosić o wyjaśnienie pochodzenia nazwisk Jośko i Krząstek
Z poważaniem
Anna Jośko
Pochodzenie obu nazwisk odnaleźć można w „Internetowym słowniku nazwisk w Polsce” prowadzonym przez Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie. Jak czytamy w ww. leksykonie, nazwisko Jośko zostało utworzone od nazwy własnej, konkretnie poprzez skrócenie imienia biblijnego Józef pochodzenia hebrajskiego. Z kolei nazwisko Krząstek ma charakter przezwiskowy, powstało od wyrazu pospolitego chrząstek (w innej wersji: krząstka) odznaczającego dawniej chrząstkę. Na wspomnianej stronie znajdują się także informacje dotyczące m.in. liczby użytkowników tychże nazwisk, ich rozmieszczenia w Polsce czy form żeńskich.
Katarzyna Burska
Witam,
czy mogę poprosić o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska BACZEK?
Dziękuję!
Dzień dobry,
Baczek to nazwisko odapelatywne, czyli powstałe od wyrazu pospolitego – czasownika 'baczyć’ (czyli „uważać, pilnować”). Tego rodzaju nazwiska tworzono w związku z subiektywną oceną indywidualnych cech nosiciela tegoż nazwiska, np. Baczek – ten, który na coś uważa, czegoś pilnuje, Garbatka – ten, który jest garbaty.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam , od pewnego czasu próbuję ustalić pochodzenie swojego nazwiska (Choczaj) Kiedyś, gdzieś natknąłem się na taką interpretację że może to być słowo choteti – chcząć – chocieć ,ale dziś nie potrafię odnaleźć źródła. Proszę podpowiedzieć czy taka interpretacja jest uprawniona ?
Nazwisko Choczaj ma charakter odimienny. Powstało na bazie pierwszego członu takich staropolskich imion złożonych jak Chociemir, Chociesław (gdzie człon chocie- oznaczał rzeczywiście chcieć) lub pochodzi od imienia Teodor (greckie Teodoros, od Teos 'Bóg’ i doron 'dar’), a konkretnie od jego wschodniosłowiańskiej postaci Chodor.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Witam!
Chciałbym poprosić o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Ćwiękała.
Z poważaniem,
K. Ćwiękała
Dzień dobry,
nazwisko Ćwiękała to nazwisko odapelatywne. Powstało ono od wyrazu pospolitego 'dźwięczeć’, który w staropolszczyźnie miał postać 'dźwiękać’ i 'źwiękać’ (Słownik staropolski, Wydawnictwo M. Arcta w Warszawie, 1953, s. 1487).
Agnieszka Wierzbicka
Witam. Chciałabym dowiedzieć się czegoś o pochodzeniu mojego nazwiska -GABINET.
Mój dziadek urodził się w Daszawie pod Lwowem.
Wspominał ( zmarł gdy miałam 3 lata), przekaz babci, że rodzina przybyła z Czech?
Pozdrawiam
Magdalena Gabinet
Zgodnie z regułami obowiązującymi w naszej poradni nie zajmujemy się ustalaniem etymologii nazwisk. Informacje o pochodzeniu nazwisk podajemy jedynie wówczas, gdy są one zawarte w słownikach. W publikacji Kazimierza Rymuta „Nazwiska Polaków. Słownik etymologiczno-historyczny” nazwisko Gabinet nie zostało uwzględnione. Być może ma ono związek z wyrazem pospolitym gabinet, który pochodzi z wł. gabinetto, fr. cabinet i ang. cabinet (por. Andrzej Bańkowski, „Etymologiczny słownik języka polskiego”).
Jako ciekawostkę można przytoczyć, że według informacji w „Słowniku nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku” Kazimierza Rymuta sporządzonym na bazie PESEL z 2002 r. nazwisko Gabinet nosiły 102 osoby (51 kobiet i 51 mężczyzn), najwięcej – po 17 – zamieszkiwało w powiatach polkowickim i złotoryjskim.
Katarzyna Burska
Dzień dobry!
Czy mogę prosić o wskazanie pochodzenia i znaczenia nazwiska Godzała?
Pozdrawiam
W. O.
Dzień dobry,
nazwisko Godzała jest tzw. odapelatywem, czyli zostało utworzone albo od wyrazu pospolitego godzić, który w staropolszczyźnie znaczył ‘nastawać na kogoś, zasadzać się’, albo od zwrotu godzić się 2. ‘być stosownym, mieć wartość, zgadzać się’ (definicje na podstawie Słownika staropolskiego, pod red. S. Urbańczyka, t. II, s. 173).
Warto pamiętać, że nazwiska miały za zadanie nie tylko nazywać, ale także odróżniać jedną osobę od drugiej. Mogły także być swoistym utrwaleniem niekiedy przypadkowego, jednostkowego zachowania, posiadania jakiejś cechy charakteru czy charakterystycznego wyglądu. Można więc uznać, że osoba nosząca to nazwisko uznana została przez kogoś albo za osobę napastliwą, albo za osobę zgodną i dlatego zyskała takie właśnie miano.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Poproszę o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Kosznik.
Słownik najstarszych nazwisk polskich Z. Kowalik-Kalety, L. Dacewicza, B. Raszewskiej-Żurek (2007) wskazuje, że Kosznik (lub Kośnik) jest nazwiskiem odapelatywnym (czyli powstałym od rzeczownika pospolitego). Pierwotne znaczenie tego rzeczownika to 'człowiek, który pracował przy żniwach’.
Agnieszka Wierzbicka
Pytanie dotyczy mojego nazwiska. W opracowaniach spotykam odniesienie do pospolitego chwastu łobody. Jednak zajmujac się historią tego nazwiska znajduję je na średniowiecznych rubieżach księstw i państwa, zwłaszcza na pograniczu Wielkopolski i Śląska za Częstochową. Tu występują takie miejscowości jak Łobodno, Łobudzice i Lubockie. Był to ród drobnej szlachty Ziemi Sierdzkiej herbu Jastrzębiec. Zastanawiam się, czy to łoboda w pierwotnej wersji nie była „słobodą” czyli wolnizną osadzanej na granicach szlachty – „panoszów”, których zadaniem było tych granic strzec. Zawołaniem herbowym Jastrzębczyków było „łazęka” czyli zwiadowca. W związku ze swoją funkcją strażników granicznych otrzymywali oni od księcia lub króla herb „branżowy” – Jastrzębiec, z jastrzębiem – ptakiem obserwujacym z wysoka. W nagrodę otrzymywali nadgraniczną ziemię – słobodę. Tłumaczyło by to bardzo liczną listę nazwisk pod tym herbem.
Żaden z historycznych słowników polszczyzny nie notuje słowa słoboda uproszczonego do łoboda. Ewolucja formalna swobody (słoboda to jej postać gwarowa) przedstawia się następująco: pie. *su̯e-bʰo- / *su̯o-bʰo- → psł. *sveb-oda / *svob-oda → stpol. śv̍ĕbŏdă → śrpol. svoboda (bohemizm) || śv̍eboda → npol. svoboda (formy gwarowe świeboda, ślebioda, słoboda). Słoboda i łoboda to wyrazy oparte na różnych rdzeniach, które nie mają ze sobą nic wspólnego. Nazwy miejscowe, które Pan podaje, też mają różną etymologię: Łobodno pochodzi od nazwy rośliny (komosy białej potocznie nazywanej lebiodą), Lubockie od nazwy osobowej Lubocz. Źródła językoznawcze nie dostarczają nam zatem żadnych argumentów na poparcie Pańskiej tezy.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Witam,
jaka jest etymologia nazwiska Małysz?
Pozdrawiam,
M.M.
Dzień dobry,
nazwisko odapelatywne – czyli pochodzące od rzeczownika pospolitego – Małysz (ale także Malisz) wywodzi się od prasłowiańskiego rzeczownika *malyšь ‘dziecko, chłopczyk, istota mała’.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
Mam pytanie? Pochodzenie nazwiska Millaty.
Skąd przybyli, czyżby Włochy. Mojego dziadka Malinowskiego kuzyni nosili to nazwisko. W genetece sporo jest rodzin noszących to nazwisko.
Prosiłbym o pomoc.
Pozdrawiam
Marek
Zgodnie z obowiązującymi w naszej poradni zasadami nie zajmujemy się ustalaniem etymologii nazwisk – wyjątek czynimy jedynie dla tych, których motywacja jest czytelna i znajduje potwierdzenie w opracowaniach Kazimierza Rymuta „Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny” lub Zofii Kowalik-Kalety, Leonardy Dacewicz i Beaty Raszewskiej-Żurek „Słownik najstarszych nazwisk polskich”. Niestety, nazwisko Millaty nie zostało odnotowane w żadnym z ww. źródeł, co może świadczyć o jego znikomej frekwencji w języku polskim.
Katarzyna Burska
Chciałam zadać pytanie o nazwisko Ochęduszko , jego pochodzenie potrzebne do odrobienia lekcji z jęz. polskiego a nigdzie informacji o tym nazwisku nie mogę znaleźć. Dziękuję za odpowiedź pozdrawiam
Informacje dotyczące pochodzenia nazwisk można odnaleźć w opracowaniu Kazimierza Rymuta „Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny”, Kraków 1999. Stamtąd też dowiadujemy się, że nazwisko Ochędóżka (i jego inne warianty ortograficzne, w tym Ochęduszko) pochodzi od słowa ochędóżka oznaczającego wyprawę panny młodej. Nazwiska z członem Ochęd- etymologicznie łączą się z dawniej używanym czasownikiem ochędożyć 'oporządzić, przyozdobić’.
Katarzyna Burska
Witam!
Czy mogę poprosić o podanie znaczenia nazwiska Oduch?
J. Oduch
Dzień dobry,
nazwisko Oduch jest odapelatywne, co oznacza, że powstało od wyrazu pospolitego (apelatywu) – albo od słowa oducha znaczącego tyle co 'dychawiczność, duszność’ (definicja za Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz J., A. Kryński A., W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900-1927), albo od słowa odąć się ‘nadąć się, nabrzmieć’ (Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1953 -2002) czy odymać się ‘napełniać się powietrzem zwiększając objętość’, ‘nabrzmiewać, puchnąć, wzdymać się’ (Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1966-2004).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
chciałabym poprosić o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Ostróżka.
Z poważaniem,
Maria Ostróżka
Szanowna Pani,
nazwisko Ostróżka pochodzi od rzeczownika pospolitego ostroga, który został zdrobniony do formy → ostróżka i znaczy tyle, co ‘kolec do pobudzania konia do biegu’ (Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, Warszawa 1953, s. 1387).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry
Pisze w sprawie pochodzenia mojego nazwiska „Skuczyński” nie udało mi się odnaleźć słów od których może pochodzić. Na pierwszy rzut oku nie widać też żadnych wskazówek jak na przykład przy nazwisku „Nurek” Liczę na jakieś pokierowanie mnie bądź wskazówkę która pomogła by jakoś odnaleźć znaczenie w tym nazwisku.
Z góry dziękuję
Nazwiska Skuczyński i Szkuciński mają charakter odmiejscowy. Zdaniem prof. Kazimierza Rymuta zostały utworzone od wyrazu Szkucin, oznaczającego wieś położoną w województwie świętokrzyskim, i wskazują na jej dawnego właściciela.
Bartłomiej Cieśla
Mam pytanie związane z nazwiskiem Suska, co ono znaczy w Slowianskim , Hebrajskim i Aramejskim , oraz od czego wzięło początek słowo suska?
Dzień dobry,
w języku polskim nazwisko Suska wywodzimy od współczesnego apelatywu (nazwa apelatywna jest synonimicznym określeniem rzeczownika pospolitego) 'sus’, oznaczającego długi skok. Do tego apelatywu dodawane są w polszczyźnie różne formanty, np. -ka, -ki, -ko, -ke, tworząc nazwiska: Suska, Suski, Susko, Suske.
Jeżeli chodzi o znaczenie słowa sus – w języku hebrajskim oznacza ono 'konia’. Niestety nie znalazłam tego leksemu w słowniku aramejskim.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Poproszę o wyjaśnienie skąd pochodzi nazwisko Szyndzielarz.
Słowo szyndzielarz spotkać można w gwarze śląskiej. Nazywano tak rzemieślnika wyrabiającego gonty drewniane, którymi pokrywano dachy. Określenie to powstało od nazwy gonu, który na Śląsku nazywano szyndlem lub szyndziołem.
Agnieszka Wierzbicka
Droga Poradnio!
Chciałbym uzyskać odpowiedź na pytanie, jakie jest pochodzenie nazwy miasta Częstochowa?
Pozdrawiam serdecznie,
Włodek O.
Szanowny Panie,
zgodnie z etymologią ludową nazwa Częstochowa łączy się z popularnym uzasadnieniem, że pątnikom podążającym na Jasną Górę wieża klasztoru często się chowa. Pochodzenie wyrazu jest jednak inne. Częstochowa to wieś lub posiadłość Częstocha, czyli należąca do człowieka imieniem Częstoch. Częstochowa jest więc etymologicznie przymiotnikiem dzierżawczym. Pomimo swej historycznej przymiotnikowości nazwa ta jest odmieniana jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, a więc: D. Częstochowy, C. Częstochowie, B. Częstochowę.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Chciała bym się dowiedzieć co oznacza lub znaczyło slowo Godawica.To jest niewielka miejscowość koło mojego miejsca zamieszkania,ale nie mogę pojąć od czego wzięła się jego nazwa . Pozdrawiam
Nazwy miejscowe (toponimy) mogą powstawać zarówno od apelatywów (rzeczowników pospolitych), jak i od nazw osobowych czy innych nazw geograficznych za pomocą różnorodnych morfemów słowotwórczych. Popularnym zabiegiem językowym jest również onimizacja (przeniesienie wyrazu pospolitego do kategorii nazw własnych) czy transonimizacja (tworzenie onimów motywowanych innymi nazwami własnymi). Etymologię niektórych nazw miejscowych można znaleźć w takich słownikach, jak: Słownik geograficzny. Pochodzenie i znaczenie nazw geograficznych (Józef Staszewski), Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski (Maria Malec), Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi (Jan Grzenia) czy Nazwy miast Polski (Kazimierz Rymut). Żaden z nich nie notuje jednak nazwy Godawica. Historyk i regionalista Jacek Sypień, badający nazwy części wsi i miast w powiecie olkuskim, zaznacza, że pochodzenie nazwy Godawica jest nieznane. Wspomina, że ponoć pierwotnie miasto nosiło nazwę Głodawica, co można ewentualnie powiązać ze słowem głód. Jest to jednak tylko hipoteza.
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Witam,
Jestem zainteresowana etymologią nazwy miasta: Rzgów. Skąd może ona pochodzić?
Niestety, wszystkie dostępne źródła zajmujące się etymologią nazw miejscowych podają, że jest to forma niejasna. Największy autorytet w tej dziedzinie, Stanisław Rospond w opracowaniu „Nazwy miast i gmin PRL” przypuszczał, że jest to tzw. nazwa dzierżawcza, czyli oznaczająca ziemię należącą do kogoś o imieniu zawierającym w sobie prasłowiański rdzeń *rъg- (taki sam, jak np. w nazwie miejscowej Rgielsko). Jednak nie wiadomo, jakie to było imię i na ile ta hipoteza jest trafna.
Izabela Różycka
Jaka jest etymologia słowa penitencjarny?
Wyraz penitencjarny w znaczeniu 'dotyczący kary pozbawienia wolności’ bezpośrednio wywodzi się od francuskiego przymiotnika penitentiaire. Natomiast podstawą całej grupy wyrazów funkcjonujących w różnych językach europejskich jest łaciński rzeczownik poenitentia 'pokuta’.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
zwracam się z uprzejmym zapytaniem o etymologię oraz historię słowa „wartość” w języku polskim. Od kiedy ono funkcjonuje w naszym języku ?
Będę wdzięczna za odpowiedź.
Z poważaniem – Urszula Ostrowska
Abstrakcyjny rzeczownik wartość został utworzony od przymiotnika wart, podobnie jak dobro od dobry, mądrość od mądry, głupota od głupi, radość od rad itp. Sam przymiotnik wart jest natomiast zapożyczeniem z niemieckiego wert 'wart, godny, drogi, szanowny’.
Izabela Różycka
Czy etymologicznie „cmentarz” i „cement” są rodziną językową? Jeśli tak czym można to wyjaśnić? Dziękuję 🙂
Rzeczownik cmentarz pochodzi od greckiego słowa koimētḗrion oznaczającego ‘miejsce pochówku zmarłych’, a dosłownie ‘miejsce snów’, (od koimēō ‘układam do snu’ i terēō ‘ochraniam’). Rzymianie przejęli to określenie od Greków i stworzyli zlatynizowany odpowiednik coemeterium ’miejsce snu, spoczynku’. Z łaciny rzeczownik ten trafił do języka polskiego (wraz z przyjęciem przez Polaków chrześcijaństwa, choć pierwsze zapisy tego słowa pochodzą dopiero z XV wieku) i uzyskał kilka form: cmyntarz, cmyntorz, cmynterz, ale ostatecznie w naszym języku utrwaliła się forma cmentarz.
Z kolei rzeczownik cement pochodzi od łacińskiego słowa caementum znaczącego tyle co 'kamień tłuczony’.
Jak wskazują obie etymologie brak w nich wspólnego mianownika – cmentarz i cement to dwa różne, jeśli chodzi o pochodzenie i znaczenie, wyrazy.
Agnieszka Wierzbicka
Witam, interesuj się etymologią słowa, -zakład- i -fabryka-
Putanie drugie, które słowo bliższe sercu?
W „Etymologicznym słowniku języka polskiego” Andrzeja Bańkowskiego czytamy, że wyraz fabryka pochodzi z łac. fabrica 'rzemiosło, warsztat, wytwarzanie czegoś sztuką rzemieślniczą’ (a to z kolei od faber 'rzemieślnik’). W nowszym znaczeniu (o wielkich wytwórniach przemysłowych) słowo to wykazuje związki z niem. fabrik, fr. fabrique. Z kolei zakład – jak głoszą informacje w „Polskim słowniku etymologicznym” Witolda Mańczaka – pochodzi od prasłowiańskiego *zakladъ, który jest rzeczownikiem od czasownika *za-klasti 'kłaść’. O tym, którego z tych słów używać, powinien decydować nadawca, biorąc pod uwagę znaczenie wyrazu i kontekst, w jakim został użyty.
Katarzyna Burska
Czy mogę prosić o podanie pochodzenia wyrazów kromka i skibka? Czy skibka pochodzi od skiby?
Wiesław Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego (2008) słowo kromka wywodzi się od prasłowiańskiego *kroma / *kromъ ‘coś odciętego, skraj, krawędź, brzeg; odkrajany, odcięty kawałek czegoś’. Funkcjonowało także zdrobnienie *kromъka pochodzące od praindoeuropejskiego *(s)krem- / *(s)kram-, będącego rozszerzeniem cząstki *(s)ker– ‘krajać, ciąć’. Natomiast słowo skibka, słusznie kojarzyć należy ze skibą, tle tylko, że nie oznaczającą ‘wąskiego pasa ziemi odkrojonego pługiem’, a z górnołużyckim słowem o tym brzmieniu, oznaczającym ‘kawałek, pajdę, kromkę’. Słowo to zostało zapożyczone z języka staro-wysoko-niemieckiego – scība ‘kromka, plasterek’.
Agnieszka Wierzbicka
Poproszę o etymologię słowa dąb.
Dąb to nazwa ogólnosłowiańska, która swoje źródła ma w prasłowiańskim *dąbъ (oznacza tyle co ‘ciemny’) i zestawia się to znaczenie z greckim τνφλός ‘ciemny’ i gockim dumbs ‘niemy’. Wspomniane określenia wywodzi się od indoeuropejskiego *dhūmbho-s ‘miejsce głęboko położone, ciemne’. Wyjaśniałoby to rozwój znaczenia słowa dąb: ‘miejsce głęboko położone’ ≥ ‘dolina, dolina wilgotna porosła lasem’ ≥ ‘las’ ≥ ‘drzewo’ ≥ ‘dąb’ — jedno z bardziej pospolitych drzew.
Agnieszka Wierzbicka
Czy wyraz „gerbera” to zapożyczenie z języka francuskiego?
Określenie rośliny z rodziny astrowatych gerbera jest eponimem, czyli w tym wypadku wyrazem utworzonym od nazwiska osiemnastowiecznego, niemieckiego botanika i lekarza Traugotta Gerbera. Nazwę roślinie nadał w 1735 r. Jan Frederik Gronovius dla upamiętnienia jego osoby. Tym samym mamy tu do czynienia z zapożyczeniem z języka niemieckiego, a nie z języka francuskiego. Co ciekawe niemieckie słowo der Gerber oznacza 'grabarza’.
Agnieszka Wierzbicka
Jaka jest etymologia słowa głowa? Czy to prawda, że słowo to pochodzi od „goły”?
Słowo głowa używane było w polszczyźnie już w XIII wieku. Jest to kontynuant prasłowiańskiego *golova. To wyraz ogólnosłowiański, co oznacza, że można go spotkać w różnych językach należących do tej rodziny, np. pol. głowa, czes. hlava, ros. golowá, ukr. holowá. W polszczyźnie prasłowiańska grupa *-ol- między dwoma spółgłoskami rozwinęła się w -ło-. W językach wschodniosłowiańskich w -oło-, a w językach południowosłowiańskich (oraz w czeskim i słowackim) w -la-.
Odnosząc się do drugiego pytania: istnieje przypuszczenie, że wyraz głowa łączy się znaczeniowo z przymiotnikiem goły, pochodzącym od prasłowiańskiego *golъ, ale źródła etymologiczne wskazują także na możliwe pochodzenie od *gel- czy *žl’vь „żółw”, gdzie elementem wspólnym byłaby 'skorupka, czaszka, gałka’ (K. Długosz-Kurczabowa, Słownik etymologiczny PWN, Warszawa 2005, s. 157).
Agnieszka Wierzbicka
Od jakiego słowa pochodzi wyraz „grzeczny”?
Przymiotnik grzeczny pochodzi od rzeczownika rzecz, który występował w wyrażeniu być k rzeczy (co znaczyło tyle co 'być stosownym, odpowiednim, rozsądnym, dobrze ułożonym’). Na skutek przekształceń wyrażenie być k rzeczy zmieniło się w być krzecznym i stało się dzisiejszym grzecznym (Słownik etymologiczny języka polskiego PWN, K. Długosz-Kurczabowa, Warszawa 2005, s. 450-451).
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
bardzo proszę o pomoc w ustaleniu etymologii słowa „komputer”.
Z góry serdecznie dziękuję.
Dzień dobry,
leksem komputer to zapożyczenie z języka angielskiego computer 'kalkulator, elektroniczna maszyna cyfrowa’, powstałe od łacińskiego computare 'obliczyć, sumować, liczyć’. Co ciekawe w staropolszczyźnie funkcjonowała cała rodzina słów wywodzących się od wspomnianej łacińskiej nazwy, np. komput ’liczba, rachunek’, komputować 'obliczać, kompletować’, komputacja 'odliczanie’, komputowy 'rejestrowy, rachunkowy, etatowy’. Jednak we współczesnej polszczyźnie określenia te są używane bardzo rzadko.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Czy mogę prosić o wyjaśnienie pochodzenia słowa lekarz?
Słowniki etymologiczne podają dwie możliwe etymologie:
- Słownik etymologiczny języka polskiego PWN K. Długosz-Kurczabowej wskazuje, że słowo lekarz pochodzi od prasłowiańskiego *lekarjь, będącym wyrazem pochodnym od lĕkъ z przyrostkiem –arjь, który wskazuje na nazwę wykonawcy zawodu, czyli 'tego, który zajmuje się leczeniem chorych’.
- Słownik etymologiczny języka polskiego PWN A. Bańkowskiego (t. 2) podaje, że słowo lekarz wywodzić należy od ogólnosłowiańskiego *lĕkarь. Prawdopodobnie słowo to zostało zapożyczone z języka germańskiego ̊lëk-ari(z) w znaczeniu <<znachor, guślarz, szaman>> i nawiązywało do słowiańskich wyrazów: lĕkъ (lek), lĕčiti (leczyć).
Warto także zaznaczyć, że słowo lekarz funkcjonuje w polszczyźnie już od XIV wieku.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
chciałbym poprosić o wyjaśnienie pochodzenia wyrazu mariwodaż.
Z góry dziękuję,
Paweł Poleski
Dzień dobry,
słowo mariwodaż pochodzi od francuskiego marivaudage [wym. mariwodaż] i oznacza wyszukaną, zwykle nieco afektowną, przesadną grzeczność w zachowaniu, subtelność myśli, wyrafinowanie uczuć czy nawet manieryczność. Jak podaje Słownik eponimów czyli wyrazów odimiennych Władysława Kopalińskiego wyraz ten stworzył w 1760 roku Denis Diderot od nazwiska francuskiego pisarza Pierre’a Cartleta de Chamblain de Mariavaux (1688-1763). W komediach de Mariavaux pojawiały się w błyskotliwych dialogach subtelne analizy psychologiczne połączone z realistyczną obserwacją (s. 181), co stało się podstawą utworzenia pojęcia mariwodaż.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
od czego pochodzi słowo morderca?
Pozdrawiam,
Emil Mały
Dzień dobry,
etymologia wyrazu morderca, używanego w polszczyźnie od XVI wieku (pierwszy raz pojawiło się ono w tekście pisanym w „Żywotach Świętych” u Piotra Skargi, w 1579 roku), wskazuje na pochodzenie tego słowa od staropolskiego morderz, czyli 'zabójca’. Ów staropolski wyraz, używany już w XIV wieku (aż do wieku XVII), przywędrował do Polski z języka staro-górno-niemieckiego od morder ’morderca’ (obecnie w języku niemieckim funkcjonuje forma der Mọ̈rder).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
czy mog prosić o wyjaśnienie pochodzenia słowa „naród”?
Pozdrawiam,
Jan
Jak wskazuje Wiesław Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego słowo naród pochodzi od prasłowiańskiego *narodъ ‘to, co się narodziło, urodziło, obrodziło’ w odniesieniu do pewnej zbiorowości i przedrostkowego *na-roditi ‘urodzić’. Ta etymologia leży u podłoża znanego od XV wieku w polszczyźnie określenia naród w znaczeniu ‘zbiorowość ludzi wyróżniająca się wspólną świadomością narodową, czyli poczuciem przynależności do wspólnoty’. Warto zaznaczyć, że znaczenie tego słowa zawęziło się i obecnie dotyczy jedynie ‘nacji’, ‘ludu’. Wcześniej, w XV-XVI wieku wyraz naroda oznaczał ‘ród, potomstwo’ i w tym znaczeniu został użyty m.in. w „Rozmyślaniach przemyskich”.
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
czy mogę poprosić o etymologię wyrazu pająk?
Pozdrawiam
Jarek J.
Dzień dobry,
wyraz pająk wywodzi się z języka prasłowiańskiego, od słów *pa-ąkъ, *põ-onk-o-s pochodzących od czasownika*po-enk- ‘pokrzywić’. Nazwę tę łączyć należy z cechą pająka utrwaloną w świadomości ludzi – każdy pająk ma bowiem długie i zarazem pokrzywione odnóża (A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2000, t. 2, s. 485).
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry!
Czy mogliby Państwo wyjaśnić etymologię słowa przedsiębiorstwo?
Z góry dziękuję!
K. Król
Wyraz 'przedsiębiorstwo’ pochodzi od XVIII wiecznego czasownika „przedsiębrać” (od ‘brać przed siebie’) w znaczeniu ‘zamierzać, planować, wybierać, postanawiać, próbować coś zrobić’ (A. Bańkowski, Słownik etymologiczny języka polskiego, 2000, t. 2, s. 834). Owo zamierzanie czy planowanie jest oczywiście ściśle powiązane z faktem działania człowieka – właściciela przedsiębiorstwa (’przedsiębiorcy’), menedżera czy zespołu pracowników.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
proszę o podanie etymologii słowa SEMINARIUM.
Dziękuję i pozdrawiam
Kazimiera Wawrzynów
Szanowna Pani,
etymologię słowa seminarium można znaleźć m.in. w Słowniku wyrazów obcych PWN. Wskazuje on, że swoje odległe źródło wyraz ten ma w języku łacińskim – seminarium to 'rozsadnik, szkółka roślin’ pochodzący od wyrazów seminarius 'nasienny’ i semen semenis ’nasienie’ w znaczeniu 'rodzaj szkoły’. Do polszczyzny wyraz ten trafił za pośrednictwem francuskiego séminaire.
Początkowo wyraz ten odnosił się miejsc, gdzie kształceni byli np. księża czy nauczyciele (seminarium duchowne, seminarium nauczycielskie), jednak z czasem znaczenie tego słowa rozszerzyło się i dotyczyć zaczęło m.in. zajęć dydaktycznych dla studentów starszych lat studiów i doktorantów oraz spotkań naukowców zajmujących się jakąś dziedziną wiedzy.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Czy słowo 'skorelowac’ pochodzi z języka polskiego?
Czasownik ’skorelować’ (s + korelować), czyli 'powiązać, uzgodnić’, nie jest wyrazem rdzennie polskim – pochodzi bowiem z języka francuskiego, od rzeczownika corrélation (korelacja).
Agnieszka Wierzbicka
Poproszę o wyjaśnienie etymologii słowa 'wyga’.
Słowo wyga (‘sprytny, obrotny człowiek’) notowane jest w polszczyźnie począwszy od XVIII wieku. To wyraz powstały od czasownika wyć, do którego dołączony jest niezwykle rzadki (i archaiczny) w polszczyźnie przyrostek *-ga (za: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, 2008). Można przypuszczać, że pierwotne znaczenie wyga dotyczyło kogoś, ‘kto wyje’ – prawdopodobnie wyjącego psa, a później przeniesiono to określenie na człowieka.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
bardzo proszę o pomoc w ustaleniu etymologii słowa „kawa”, w znaczeniu nazwy używki (produktu spożywczego).
Dziękuję serdecznie.
Z wyrazami szacunku,
Michał M. Jankowski
Panie Michale,
wyraz kawa został zapożyczony do polszczyzny za pośrednictwem języka tureckiego kahve z języka arabskiego kahwa. To arabskie określenie wywodzi się od zapelatywizowanej nazwy geograficznej Kaffa w południowej Abisynii, gdzie dziko rosły krzewy kawowe (za K. Długosz-Kurczabowa, Słownik etymologiczny języka polskiego, PWN, 2005).
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
etymologia słowa klusek
Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia podaje: kluska i klusek – potrawa z ciasta, w XVI w. klosek/klusek – mączna potrawa, ugotowane bryłki ciasta; kaszubskie klȯska/klȯsk/klusk. Zgrubienie klucha. Zapożyczenie z niemieckiego Kloss – bryła, skiba; kluska. Przyswojone za pomocą przyrostka -ka i -ek. Warto nadmienić, że obie formy rodzajowe są poprawne. Trzeba jednak pamiętać o konsekwencji w odmianie: M. lp. ten klusek, D. l.mn. tych klusków/M lp. ta kluska, D. l.mn. tych klusek.
Katarzyna Jachimowska
Czy mogę poprosić o wskazanie pochodzenia słowa mezalians?
Karol L.
Panie Karolu,
słowo mezalians przywędrowało do polszczyzny w XVII wieku z języka francuskiego – mèsalliance. Słowo to we francuszczyźnie pochodzi od słowa alliance ’związek, zwłaszcza małżeński’.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Geneza słowa obóz
W „Słowniku etymologicznym języka polskiego” Wiesława Borysia znajdujemy informację, że obóz to rzeczownik pochodzący od prasłowiańskiego czasownika *ob-vezti oznaczającego 'wioząc kogoś lub coś, objechać wiele miejsc’. W rzeczowniku tym doszło do wymiany rdzennego *e na *o. Prasłowiańskie *obozъ (<*obvozъ) oznaczało z kolei 'to, co się wiezie, przewozi z miejsca na miejsce’, 'ciężary, bagaże; tabory; miejsce czasowego pobytu wojska’.
Katarzyna Burska
Witam!
Poproszę o podanie pochodzenia słowa promocja.
Jakub S.
Wyraz promocja został zapożyczony z łaciny, pochodzi od promotio utworzonego od czasownika promovere 'posuwać naprzód, szerzyć’. Słowo to funkcjonuje w polszczyźnie od XVI wieku i oznaczało pierwotnie 'forytowanie, popieranie kogoś, podwyższanie’. Z czasem wyraz ten zyskał także znaczenie 'rezultat takiego poparcia’, czyli tyle co 'awans’, np. promocja szkolna, doktorska. W ostatnim czasie promocja zyskała kolejne znaczenie – są to 'działania zmierzające do zwiększenia popularności jakiegoś produktu lub przedsięwzięcia; promowanie, upowszechnianie’. Tym samym pierwotne znaczenie wskazujące na podwyższenie jakiejś wartości czy awans ustępuje promocji, jako obniżeniu ceny.
Agnieszka Wierzbicka
Witam
Chciałem zapytać, dlaczego w ogóle oznacza wcale? Czy w ogóle jako całość, brak całości, tak to rozumieć? Chodzi mi o etymologię.
Pozdrawiam Dziękuję.
Rzeczownik ogół ma dzisiaj znaczenie 'zespół przedmiotów, zjawisk, osób, tworzących pewną całość, należących do jednego typu’, też 'społeczeństwo, społeczność’. Znaczenia te wywodzą się z dawniejszego 'całość, całokształt’. Rzeczownik ten wywodzi się z prasłowiańskiego *o(b)gulъ 'to, co jest otoczone, okrążone’, a to prawdopodobnie od *o(b)gul’ati 'otoczyć, okrążyć w tańcu’. Wyrażenie na ogół w zdaniach twierdzących znaczy 'ogólnie rzecz biorąc, podsumowując, w sumie’, a w zdaniach zaprzeczonych 'zupełnie, wcale, ani trochę’. A zatem Pana wnioskowanie co do pochodzenia tego znaczenia jest trafne.
Izabela Różycka
Dzień dobry. Interesuję mi etymologia wyrazów „krezus” i „parias”.
Dziękuję.
Z poważaniem,
Aleksandra Buzun
Wyraz krezus, oznaczający człowieka bardzo bogatego, pochodzi od imienia starożytnego króla krainy w Azji Mniejszej o nazwie Lidia. Żyjący w VI wieku przed naszą erą Kroisos słynął z bogactwa w całym basenie Morza Śródziemnego. Mamy tu zatem do czynienia z przeniesieniem nazwy własnej do klasy wyrazów pospolitych.
Jeżeli chodzi o wyraz parias, jego źródłem jest język tamilski. Słowniki różnią się co do formy wyrazu podstawowego (paraijar, parayan, pareyan, parijan). Oznaczał on pierwotnie dobosza, następnie członka najniższej grupy społecznej, człowieka pozbawionego wszelkich praw. Jest to wyraz międzynarodowy, tzw. internacjonalizm, więc trudno określić, z jakiego języka dostał się do polszczyzny – mogły to być język angielski, francuski lub niemiecki.
Izabela Różycka
Jaka jest pochodzenie słowa miesiąc?
Wyraz miesiąc pochodzi od prasłowiańskiego rzeczownika mĕsęcъ. Oznaczał on 'księżyc; cykl księżyca (28 dni) jako jednostka czasu’. A. Bańkowski w Etymologicznym słowniku języka polskiego (t. 2) wskazuje, że forma prasłowiańska wywodzi się z praindoeuropejskiej i ma swoje odpowiedniki w innych językach europejskich i sanskrycie.
Agnieszka Wierzbicka
Od czego pochodzi słowo śniadanie? Zawsze wydawało mi sie że śniadanie to „śniade danie” bo zwykle rano jadano nabiał, tymczasem gdzies się spotkałam ze stwierdzeniem że rdzeń pochodzi od czasownika „śniadać” a ten z kolei od czasownika „śnić”. Jaka jest prawda?
Śniadanie to rzeczownik odczasownikowy o takiej samej budowie jak np. klękanie od klękać, wykonywanie od wykonywać, nagrywanie od nagrywać, zjadanie od zjadać itp. Podstawą tego wyrazu jest czasownik śniadać, który do XV wieku znaczył właśnie 'zjadać’ (to znaczenie zachowało się do dzisiaj w niektórych gwarach ludowych), a w późniejszym czasie zawęził swoje znaczenie do zjadania tylko jednego posiłku, a mianowicie porannego. Obecnie nie jest już używany. Czasownik ten wywodzi się z prasłowiańskiego *sъn – ědati 'zjadać’, czyli czasownika wielokrotnego od *sъn – ěšti 'zjeść’.
Przymiotni śniady, o którym Pani pisze, to też wyraz prasłowiański o pierwotnej formie śmiady (psł. *smědъ). Oznaczał on kolor jasnobrązowy, dlatego niektórzy językoznawcy wywodzą go od prasłowiańskiej nazwy miedzi (*mědъ). Współcześnie oznacza ciemną cerę, można nim określać również człowieka mającego ciemną karnację. Z takim znaczeniem raczej nie kojarzy się z nabiałem, ponieważ w tym wyrazie mamy rdzeń biał-, taki jak w wyrazie biały.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
czy to prawda, że wyraz chleb jest zapożyczeniem? Dowiedziałam się tego od koleżanki, ale ona nie potrafiła mi powiedzieć z jakiego języka pochodzi to zapożyczenie.
Będę wdzięczna za odpowiedź!
Z poważaniem,
Ewa Jasionka
Szanowna Pani,
wyraz chleb jest rzeczywiście zapożyczeniem. Pochodzi z germańskiego *hlaiba, które trafiło do polszczyzny za pośrednictwem języka staro-wysoko-niemieckiego (forma hlaib). Współcześnie Niemcy używają formy ein Laib, oznaczającej ‚bochenek’ (np. ein Laib Brot 'bochenek chleba’). Germanizm ten jest stary, trafił bowiem do polszczyzny w okresie staropolskim, dlatego prawdopodobnie większości z nas trudno rozpoznać w nim wyraz obcego pochodzenia.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
czy słowo „górnik” tworzy rodzinę wyrazów ze słowem „góra”? Czy też jest to zapożyczenie z j. niemieckiego?
Pozdrawiam
Anna Krasoń
Wyrazy góra i górnik oparte są na jednym rdzeniu i należą do tej samej rodziny. Pierwszy z nich na przestrzeni wielu stuleci oznaczał nie tylko wzniesienie, lecz także kopalnię. Znaczenie to uwzględniono m.in. w słowniku Doroszewskiego, z adnotacją, że jest przestarzałe. W XIX-wiecznym Słowniku języka polskiego (Wilno, 1861) wspomniany wariant treściowy notowany jest na drugim miejscu, co oznacza, że w tamtym czasie musiał być powszechny. Dlaczego kopalnie nazywano górami? Wynika to stąd, że pierwsze prace wydobywcze nie były prowadzone pod ziemią, ale we wnętrzu skał i górskich masywów. Inna hipoteza mówi, że górnik to kalka niemieckiego słowa Bergmann (< Berg ‘góra’), utworzona przez wyzyskanie polskiego rdzenia – takie wyjaśnianie przedstawia m.in. Witold Mańczak w Polskim słowniku etymologicznym.
Bartłomiej Cieśla
Witam
Od jakiego rzeczownika pochodzi słowo 'istny’ ? Od 'istina’ ?
Pozdrawiam.
Jak wskazują słowniki etymologiczne, przymiotnik istny jest derywatem od staropolskiego słowo isty, które z kolei należy wiązać z prasłowiańskim *jьstъ oznaczającym 'ten sam’. Witold Bańkowski podkreśla dodatkowo dialektalny charakter tego przymiotnika. U Aleksandra Bruecknera pod hasłem isty (a zatem wyrazem, od którego pochodzi istny) widnieje informacja o powiązaniu z cerk. istina 'prawda’. Istny i istina należałyby więc do tej samej rodziny wyrazów. Pojawienie się wyrazu istny w polszczyźnie datowane jest – według różnych źródeł – na II połowę XIV w. (W. Bańkowski, „Etymologiczny słownik języka polskiego”) lub XV w. (dokładnie 1435 r., „Wielki słownik języka polskiego” pod red. P. Żmigrodzkiego).
Katarzyna Burska
Jerzyk a jeżyk dlaczego piszemy inaczej skoro występuje przed spółgłoska samogłoska e
Pisownia tych dwóch wyrazów jest wynikiem różnej ich etymologii i występowanie przed spółgłoską samogłoski e nie ma tu żadnego znaczenia. Prasłowiańskie słowo *ežъ wywodzi się od praindoeuropejskiego pnia *eghi- niosącego znaczenie ‘żmija’. Jeż to pierwotnie ten, który je żmije, bo ludzie już dawno zaobserwowali, że jeże polują na żmije. Natomiast pochodzenie nazwy jerzyków jest niepewne. Według jednej z hipotez ptak ten wziął swoją nazwę od świętego Jerzego, którego imieniny wypadają 23 kwietnia. W tym mniej więcej czasie jerzyki przylatują do Polski po zimowym pobycie w Afryce. Inni etymolodzy wywodzą tę nazwę od dawnego czasownika jurzyć się oznaczającego zachowywać się niespokojnie, od którego pochodzi przymiotnik jurny. Jerzyki mają specyficzną budowę anatomiczną: bardzo krótkie i słabe nogi oraz długie skrzydła. Z tego powodu, gdy usiądą na ziemi, to potem trudno poderwać im się do lotu. W rezultacie zachowują się wtedy niespokojnie, miotają się i prawdopodobnie stąd taka ich nazwa.
O tym, czy wyrazach pochodzących z języka prasłowiańskiego piszemy dziś ż czy rz, decyduje nie występowanie przed spółgłoską samogłoski e, ale to jaka spółgłoska w okresie wspólnoty prasłowiańskiej uległa w danym wyrazie zmiękczeniu. Jeśli było to z lub g, to piszemy dziś ż, natomiast w wyniku palatalizacji r otrzymaliśmy dzisiejsze rz – stąd może (prsł. *moge), ale morze (prsł. *morje).
Anita Pawłowska-Kościelniak
Dzień dobry,
ostatnio nurtuje mnie pytanie, dlaczego „jeż” zapisujemy przez „ż”, natomiast imię Jerzy – przez „rz”. Czy ma to jakiś związek z ewolucją języka, jeden z wyrazów powstał wcześniej?
Dziękuję za odpowiedź!
Wyraz pospolity jeż i nazwa własna Jerzy nie są ze sobą spokrewnione, mają inne etymologie, co wpłynęło na rozbieżności ortograficzne.
Jak wskazuje Jan Grzenia w „Słowniku imion”, antroponim Jerzy pochodzi od greckiego Geōrgios (a to z kolei od wyrazu pospolitego geōrgos 'rolnik’). W Polsce imię to pojawiło się w średniowieczu, zapośredniczone zostało z języka czeskiego, w którym funkcjonowało w postaci Jiří (w polszczyźnie -irz przeszło z czasem w -erz). Najstarsze zapisy wariantów imienia Jerzy odnotowane zostały w XIV w. (Jerzyk, Irko, Jirko, Jerzyca), w obecnej postaci funkcjonuje powszechnie prawdopodobnie od XVI w.
Wyraz jeż pojawił się w polszczyźnie – w zależności od ustaleń badaczy – w XIV (Andrzej Bańkowski) lub XV w. (Wiesław Boryś). Pochodzi od prasłowiańskiego *ežь. W podobnej postaci funkcjonuje także choćby w innych językach słowiańskich: czeskim (ježek) czy rosyjskim (ëž). Obecne w jęz. litewskim ežỹs, łotewskim ezys czy greckim ekhĩnos pozwalają zakładać, że wszystkie wymienione wyrazy pochodzą od praindoeuropejskiego *eǵh(i)- ’żmija’. Warto także podkreślić, że już w XII w. istniała w Polsce nazwa osobowa Jeż, w średniowieczu odnotowano także także nazwy miejscowe: Jeżewice (XIII w.), Jeżewo (XIV w.), Jeżowice (XIV w.), Jeżów (XII w.).
Katarzyna Burska
Szanowna Poradnio!
Jak powinienem nazwać mieszkańca Kaszub? Znam nazwę Kaszub, ale czytałem gdzieś o określeniu Kaszuba. Która z tych nazw jest właściwa?
Pozdrawiam
Andrzej B.
Panie Andrzeju,
Kaszub, jak i Kaszuba, jako określenia męskich mieszkańców Pomorza Gdańskiego i wschodniej część Pomorza Zachodniego, są poprawne i aprobowane we współczesnej polszczyźnie. Z tą drugą formą spotykamy się rzeczywiście rzadziej, bowiem funkcjonuje ona głównie na Pomorzu i pochodzi od kaszubskiego słowa Kaszëba. Co ciekawe forma ta ma w polszczyźnie swoją wielowiekową tradycję – notuje ją wydany na początku XX wieku (1902) tom 2 Słownika języka polskiego pod red. J. Karłowicza, A. A. Kryńskiego, W. Niedźwiedzkiego (tzw. Słownik warszawski), gdzie podane są następujące wyjaśnienie: „nazwa, dawana Kaszubom, mówiącym z miejska” oraz „nazwa, dawana Kaszubom mówiącym czystym językiem ludowym”, a także napisał o niej Aleksander Brückner w swoim Słowniku etymologicznym języka polskiego „nazwa ostatka Słowian pomorskich, niegdyś Notecią od Polan przedzielonych, pochodząca z 13. wieku”.
Łącze pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Byłbym wdzięczny za odpowiedź na pytanie czy istnieje związek pomiędzy słowem kawa a nazwiskiem Kawa, bardzo w Polsce popularnym (nosi je dużo ponad 7 tys.osób). Jest także kilkaset osób o nazwisku Tytoń. Jakie jest pochodzenie tego ostatniego.
Oba te nazwiska pochodzą od wyrazów pospolitych (słów kawa i tytoń, które ze względu na potrzeby nazewnicze zostały przeniesione do kategorii nazw własnych). Pierwsze z nich odnajdujemy w internetowym słowniku nazwisk pod red. prof. Aliny Naruszewicz-Duchlińskiej. Jej zdaniem, nawiązuje ono do jednego spośród wielu wariantów znaczeniowych, jakie na przestrzeni kilku stuleci przypisywano pospolitemu odpowiednikowi. W opracowaniu czytamy, że kawa to m.in. 1. ziarna, nasiona z drzewa kawowego, z których przyrządza się napój, 2. napój z ziaren kawowych przyrządzony, 3. napój z ziarn innych roślin na wzór kawy przyrządzony, 4. napój z buraków, 5. przenośnie przyjęcie głównie z kawy złożone, 6. porcja kawy, 7. przenośnie kawiarnia, 8. wesoła kawa = dom publiczny, burdel, 9. prosić na czarną kawę = dać w skórę, 10. daszek na słupach do składania drewna pod domem, 11. wydrążenie, 12. kawka, 13. przenośnie plotkarz albo plotkarka, 14. przenośnie brednie, banialuki, głupstwa, 15. bieda, kłopot, 16. pójść w kawy = być wystrychniętym na dudka, głupca, 17. kleks.
Bartłomiej Cieśla
Witam. Mam pytanie nurtujące mnie od dawna.
Dlaczego mówi się krawiec i szewc a nie szewiec i krawc? I jakie jest pochodzenie tych wyrazów?
Zachęcam do zapoznania się z objaśnieniem Pani Profesor Krystyny Długosz-Kurczabowej, w którym badaczka omawia zarówno pochodzenie leksemów krawiec i szewc, jak i zmiany fleksyjne w tych wyrazach. Oto link: https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/szewcy-i-krawcy;5453.html
Pozdrawiam
Elwira Olejniczak
W polskim, oficjalnym tłumaczeniu austriackiej ustawy o wewnętrznym urządzeniu sądownictwa z 1852 r. znajduje się następujący fragment:
„Dłużnicy , podpadli krydzie, względem których postępowanie krydalne nie jest jeszcze ukończone…”. W niemieckiej wersji fragment ten brzmi: „In Konkurs verfallene Schuldner, deren Konkursverhandlung noch nicht beendigti ist…”. Nie ma wątpliwości, że chodzi tu o upadłość. O ile znane mi są określenia insolwencja (z łaciny), postępowanie konkursowe (z niemieckiego), to jednak zajmując się prawem, nigdy nie spotkałem się z określeniem „kryda” (kryga?) i zastanawiam się jakie może być jego pochodzenie.
Słowo kryda – bo o nie chodzi – notowane jest m.in. w Słowniku języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego (II połowa XX wieku). Funkcjonuje w nim jako potoczne określenie kredytu, a także przestarzała forma sygnująca bankructwo i upadłość. Podobne ujęcie znajdujemy w Słowniku języka polskiego pod red. Karłowicza, Kryńskiego i Niedźwiedzkiego (1902). Czytamy w nim, że przywołany wyraz ma kilka wariantów ortograficznych: krejda, kreta, kryda, kryjda czy kryta i oznacza m.in. 'kredyt’ oraz 'rachunek’ (inna definicja to 'kawałek […] używany do pisania, niekiedy w postaci laseczki’). Redaktorzy słownika podają źródłosłów wyrazu, wiążąc go z łacińskim słowem creta i niemieckim Kreide. Jak zauważa Andrzej Bańkowski, wyjaśniając pochodzenie jednostki, należności kredytowe zapisywano niegdyś kredą – w sklepach czy np. karczmach. Tym należy tłumaczyć fakt, że w jednej formie zawarte były odległe – jak mogłoby się dzisiaj wydawać – treści.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy wyrazy „laser” i „laska” należą do rodziny wyrazu „las”?
Słowa las i laska są oparte na tym samym prasłowiańskim rdzeniu (lěs-) i należą do jednej rodziny. Nie jest spokrewniony z nimi wyraz laser, zapożyczony z języka angielskiego (skrót od ’light amplification by stimulated emission of radiation’ 'wzmacnianie światła przez wymuszoną emisję promieniowania’).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
Interesuje mnie pochodzenie słowa „matlesa” (a może raczej: „matles”?). Spotkałem się z tym słowem w znaczeniu pospolitej wytłaczanki w jakiej kupuje się jajka. Jednak osoby używające słowa „wytłaczanka”, przeważnie o „matlesie” kompletnie nie słyszeli. Jest to moja „zdobycz językowa” z Radomia – może to jakiś regionalizm?
Matlesa brzmi mi z niemieckiego. Czy faktycznie tak jest?
Z góry dziękuję za odpowiedź
Szanowny Panie,
z pewnością określenie r.męs. matles/matlesy (opakowanie na jajka) jest regionalizmem (np. w naszym regionie, tj. łódzkim, rzadko spotykanym). Co do jego pochodzenia – nie znajdziemy źródłosłowu, ani w języku niemieckim, ani angielskim, ani innych, ościennych językach, a – co ciekawe i niezwykle rzadkie we współczesnej polszczyźnie – w języku francuskim! Otóż nasz poczciwy matles pochodzi od francuskiego matelassé ’wytłaczany, wyściełany’.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
PS Przepraszam za tak długą zwłokę w odpowiedzi – wynikła ona z przyczyn technicznych, niezależnych od redakcji poradni.
Jakie jest pochodzenie nazwiska Miechowicz?
Wskazane nazwisko najprawdopodobniej zostało utworzone od nazwy osobowej Miech, która może oznaczać przydomek bądź występować jako odrębne nazwisko. Ta z kolei pochodzi od rzeczownika apelatywnego miech sygnującego 'worek’ lub stanowi skróconą formę staropolskiego imienia złożonego Miecisław. Dane te znajdujemy w Internetowym słowniku nazwisk w Polsce (ISNP).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
od czego pochodzi słowo murzyn?
Autorzy słowników etymologicznych zgodni są co do tego, że wyraz Murzyn pojawia się w polszczyźnie w XIV w. jako jednostka zapożyczona na potrzeby translatoryki biblijnej. Może pochodzić od łacińskiego maurus ‘czarny’ – taką hipotezę przedstawia m.in. Aleksander Brückner. Kwestionuje ją Andrzej Bańkowski, doszukując się źródłosłowu w prasłowiańskiej formie murъ ‘ciemny’. Z dużym prawdopodobieństwem słowo Murzyn bezpośrednio zostało przejęte do polszczyzny z języka staroczeskiego (w nawiązaniu do jednostki muřín).
Bartłomiej Cieśla
Jak nazywano dni tygodnia za Mieszka I i wcześniej? Czy już przed chrystianizacją wtorek był wtórym dniem po pełni/nowiu(?) etc ?
Biorąc po uwagę to, że pierwsze zapisy polskich wyrazów pochodzą dopiero z XII w. (są to nazwy własne notowane w Bulli gnieźnieńskiej), trudno jednoznacznie przesądzać, jak wyglądała leksyka czasów Mieszka I. Oczywiście, możemy się tego domyślać, porównując poszczególne języki słowiańskie i dokonując tzw. rekonstrukcji wyrazów.
Ponieważ jesteśmy w stanie wskazać innosłowiańskie odpowiedniki podanego przez Panią leksemu (wśród nich czeski úterek czy rosyjski wtornik), co więcej forma ta pojawiała się w języku staro-cerkiewno-słowiańskim (vъtorъkъ), możemy z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że był to wyraz używany na naszych terenach w IX w. Innym argumentem w tej sprawie jest uwaga Aleksandra Brücknera, który podaje, że nazwy dni tygodnia to słownictwo związane z działalnością misjonarzy niemieckich na obszarach słowiańskich.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam!
Chciałam się zapytać, która forma jest poprawna – obwarzanek czy obarzanek? A może obie?
Pozdrawiam,
Ewa M.
Dzień dobry,
znana wszystkim Polakom nazwa wyrobu z ciasta wytrawnego, uformowanego w wałek i zwiniętego w kółko, to zarówno obwarzanek, jak i obarzanek. Poprawne są obie formy, które Pani podała.
Początkowo w polszczyźnie funkcjonowała nazwa obarzanek – pojawiła się ona już dawno, bo na już przełomie XIV i XV wieku. Określenie późniejsze, obwarzanek, powstało od czasownika obwarzać, czyli ‘obgotowywać’, bowiem ten typ pieczywa zanurza się najpierw we wrzątku, a dopiero potem piecze.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Jaka jest reguła występowania „ch” w wyrazie „oddechem”?
W Słowniku etymologicznym języka polskiego Aleksandra Brücknera można znaleźć informację, że rzeczownik oddech należy do tej samej rodziny wyrazów, do której należą leksemy dech, tchu, dychać, oddychać, dyszeć. Zgodnie z zasadami ortograficznymi dwuznak ch piszemy wtedy, gdy w innych formach wymienia się na głoskę sz. W przywołanym przykładzie mamy taką wymianę ch:sz (oddech – dyszy).
Elwira Olejniczak
Dzień dobry,
Szanowni Państwo na samym wstępie chciałbym się przedstawić, nazywam się Michał Nitoń i mam do Państwa uprzejmą prośbę o poradę dotycząca odmiany mojego nazwiska. Nie ukrywam, że od wielu lat zarówno mi, jak i osobom w moim otoczeniu towarzyszy ten sam problem. Czy odmienia się moje specyficznie brzmiące nazwisko „Nitoń”. Zgodnie z Wielkim słownikiem poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją pana Andrzeja Markowskiego należy odmieniać wszystkie nazwiska, również te zagraniczne z wyjątkiem tych, które kończą się na „u”.
W związku z powyższym uprzejmie proszę o poradę, w jaki sposób należy odmieniać moje imię i nazwisko oraz czy poniżej wskazane jest poprawne.
M. Michał Nitoń
D. Michała Nitonia
C. Michałowi Nitoniowi
B. Michała Nitonia
N. Michałem Nitoniem
M. Michale Nitoniu
W. Michale Nitoń!
Nie ukrywam, że w niektórych przypadkach towarzyszy mi drobna konsternacja, czy aby na pewno jest to poprawna forma.
PS Czy orientują się Państwo, jaka jest etymologia nazwiska Nitoń? Moje drobne poszukiwania wskazują na dawną nazwę pierwiastka radonu – niton, ewentualnie może to być nazwa angielskiej miejscowości, albo kalka z języka niemieckiego oznaczającego nić – Nitte, chciałbym zaznaczyć, że pochodzę z Bielska-Białej, a więc miasta żydowsko-austriackiego.
Pozdrawiam i życzę miłego dnia
Michał Nitoń
Dzień dobry,
Panie Michale nie powinien obawiać się Pan odmiany własnego nazwiska – zapewne nie zawahałby się Pan przy odmianie nazwiska znanego, polskiego poety Jana Lechonia! I dokładnie tak, jak nazwisko tego skamandryty, odmieniać powinno się Pana nazwisko:
M. Michał Nitoń
D. Michała Nitonia
C. Michałowi Nitoniowi
B. Michała Nitonia
N. Michałem Nitoniem
M. Michale Nitoniu
W. Michale Nitoń!
Jeśli zaś chodzi o etymologię Pana nazwiska, to skłaniałabym się ku zaczerpnięciu go z języka niemieckiego – i albo (jak sam Pan wskazał) od słowa Nitte (nić), albo od nieten (nitować).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam, czy terminy garażowanie i parkowanie w dwudziestoleciu międzywojennym posiadało tę samą etymologię?
Dziękuję
Pytanie nie zostało do końca precyzyjnie sformułowane, etymologia, czyli pochodzenie wyrazu, jest bowiem niezależna od tego, w jakim okresie owego wyrazu używamy, nie zmienia się wraz z upływem czasu. Parkowanie, czyli 'umieszczanie pojazdów w miejscach przeznaczonych do postoju’, to derywat rzeczownikowy od czasownika parkować, a ten z kolei wywodzi się od ang. park. Garażowanie, czyli 'przechowywanie samochodów lub innych pojazdów mechanicznych w pomieszczeniu do tego przeznaczonym’, to zaś derywat rzeczownikowy od czasownika garażować, a ten pochodzi od rzeczownika garaż (fr. garage).
Katarzyna Burska
Dzień dobry
Od miesiąca jestem na Islandii i pracuję tu. Mój pracodawca udostępnił mi pewne oprogramowanie. W jednym z okienek pojawiły się przyciski „Vista”, czyli „OK/Zatwierdź”, i „Hætta við”, czyli „Anuluj”. Mnie one się skojarzyły – tu zaznaczę, że to skojarzenie rodziło się jakby przez mgłę, nie od razu – z „wiśta” i „hetta”. Przez mgłę, nie od razu, bo ostatni raz te słowa słyszałem z ust dziadka ze 30 lat temu. Moje pytania brzmią: Jaka jest etymologia „wiśta” i „hetta”? Czy te słowa pasują do islandzkich przycisków? Pamiętam, że dziadek wołał też „wiśta wiii” (albo „wiśta wio”) i „hetta wiii” (albo „hetta wio”). Czy „Hetta wiii” może pasować jakoś do „Hætta við”?
Pozdrawiam serdecznie w oczekiwaniu na odpowiedzi. 🙂
Przepraszam za długie oczekiwanie, ale odpowiedź na Pana pytanie wymagała konsultacji z germanistami.
Słownik gwar polskich J. Karłowicza zamieszcza hasła hetta (też hejta, hajta) w znaczeniu 'wykrzyknik przy poganianiu koni – na prawo!’ i wiśta (wista) 'na lewo!’. Wyrazy te są zapożyczeniami z języka niemieckiego, a dokładniej niemieckiego wyrazu hott! wywodzącego się ze średnio-wysoko-niemieckiego hotte! – jako zawołanie do zwierząt pociągowych 'do przodu, na prawo!’ oraz wist! ← ze staro-wysoko-niemieckiego winistar! 'na lewo!’. Jak widać, polskie gwary wiernie zachowują znaczenie zapożyczonych form. Jeżeli zaś chodzi o niemieckie podstawy obu zapożyczeń, to fakt, że istniały one już w języku staro-wysoko-niemieckim i średnio-wysoko-niemieckim, oznacza, że należą do najstarszej warstwy słownictwa tego języka, czyli zapewne zawierają rdzenie pragermańskie. Język islandzki należy do tej samej rodziny językowej, nie ma więc wątpliwości, że pomiędzy formami staroniemieckimi i współczesnymi islandzkimi poleceniami komputerowymi istnieje związek etymologiczny. Mniej jasno przedstawiają się natomiast zależności znaczeniowe, ale przez wiele wieków odrębnego rozwoju tych języków sens wyrazów mógł się wielokrotnie się zmienić.
Izabela Różycka
Witam,
szukam pochodzenia nazwiska Jasniewski/Jaśniewski. Wiem ze rodzina pochodzi z okolic Torunia i Gdanska
Dzień dobry,
zgodnie z zasadami funkcjonowania naszej poradni, nie udzielamy informacji na temat etymologii nazwisk (informację tę można znaleźć na głównej stronie poradni).
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
chiałbym poprosić o wyjaśnienie pochodzenia nazwiska Klęsk.
Pozdrawiam!
Dzień dobry,
nazwisko Klęsk, to nazwisko odapelatywne, czyli powstałe od wyrazu pospolitego klęsk, będącego prawdopodobnie gwarowym określeniem ptaka grubodzioba (z rodziny łuszczakowatych). Słowo to notuje Słownik języka polskiego pod redakcją J. Karłowicza, A. Kryńskiego i W. Niedźwiedzkiego z 1900 roku (s. 1397).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam!
Chciałbym się dowiedzieć, skąd pochodzi słowo choinka?
Z poważaniem,
Adam
Panie Adamie,
współczesna nazwa choinka w znaczeniu ‘drzewko iglaste ozdabiane na święta Bożego Narodzenia’ wywodzi się od gwarowego określenia choina, czyli ‘młody, sosnowy las’ (tworzonego na wzór brzeziny, czyli ‘młodego, brzozowego lasu’ lub olszyny, czyli ‘młodego, olchowego lasu’). Owo znaczenie ‘las sosnowy’ – i choiny, i choinki – dość szybko rozszerzyło się i zaczęto nim określać ‘każdy las iglasty’.
Warto zaznaczyć, że w gwarach choinka oznaczała także ‘pęk iglastych gałęzi’. Ów pęk gałęzi w gwarach nazywano również podłaźniczką, bożym drzewkiem, a niekiedy wiechą.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
chciałbym poprosić o podanie pochodzenia słowa odkrytka (chodzi o pocztówkę).
Z poważaniem,
Roman R.
Dzień dobry,
wyraz odkrytka (czyli ‘karta pocztowa’, ‘pocztówka’) to zapożyczenie bezpośrednie z języka rosyjskiego открытка. Rzeczownik ten uznaje się za przestarzały już ponad wiek – z takim kwalifikatorem występuje m.in. w Słowniku języku polskiego J. Karłowicza, A. Kryńskiego, W. Niedźwiedzkiego z 1904 r. Wtedy właśnie nazwa ta została wyparta przez określenie pocztówka, wymyślone przez Henryka Sienkiewicza na potrzeby konkursu na najlepszą jednowyrazową nazwę dla karty korespondencyjnej ogłoszonego podczas Pierwszej Wystawy Kart Pocztowych w Warszawie w 1900 r. Warto jednak zaznaczyć, że H. Sienkiewicz nie występował w tym konkursie pod swoim imieniem i nazwiskiem, a pod pseudonimem „Maria z B.”.
Nazwa wymyślona przez pisarza została wybrana przez jury złożone z członków redakcji wspomnianego już Słownika języka polskiego wraz z innymi propozycjami: liścik, listówka, otwartka, pisanka. Po głosowaniu okazało się, że najwięcej głosów zebrała właśnie pocztówka, wypierając z polszczyzny zapożyczenie odkrytka.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam!
Chciałabym sie dowiedzieć, jakie jest pochodzenie słowa opaczny?
Pozdrawiam serdecznie,
Alina K.
Pani Alino,
słowo opaczny, które znaczy 'odwrotny, zwrócony do tyłu, przewrotny’, pochodzi od opak. Słowo to używane było między XIV a XVIII wiekiem i oznaczało 'na odwrót, na wspak’. Pojawiło się w siedemnastowiecznym przysłowiu Gdzie opak wszystko się dzieje, głupi się z mądrych śmieje. Współcześnie utrwalona jest jednak forma na opak.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, poszukuję etymologii słowa „synonim”. Podejrzewam, że wynosi się z angielskiego „synonym” lub wspólnego języka, z którego Anglicy to zaczęrpnęli, ale internet nie pomaga uzyskać odpowiedzi – wpisanie jakiegokolwiek wyrazu wraz ze słowem „synonim” skutkuje wyświetleniem słów podobnych.
Wyraz synonim zaczerpnęliśmy z języka francuskiego (synonyme). Z kolei we francuskim wyraz ten pojawił się za pośrednictwem późnołacińskiego synonymum, który pochodzi od greckiego syn-ónymos 'współimienny, tj. noszący to samo imię (nazwę)’.
Agnieszka Wierzbicka
Od kilku lat zajmuję się odtwórstwem historycznym X wieku. Prosiłbym o informację o słowie wojna. Czy można domniemać, iż pochodzi od słowiańskich wojów?
Dziękuję za odpowiedź. Pozdrawiam.
Pańskie przypuszczenia są słuszne. W przeszłości istniała nie tylko postać woj (w znaczeniu ‘żołnierz’), ale także forma woin (o tym samym znaczeniu). Stąd m.in. wojna, wojeński (dziś: wojenny) i np. wojnik (војник) w języku serbskim.
Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz
Jaka jest etymologia słowa: wonity (wymioty)? Czy istnieje jakiś związek tego wyrazu ze słowem wynijdź lub rosyjskim „вон иди!”?
Rzeczownik ten brzmi w rzeczywistości womity (czasownik womitować) i został przejęty z łaciny (vomitio), gdzie miał takie samo znaczenie, jak w języku polskim. Słowniki określają ten wyraz jako przestarzały.
Izabela Różycka
Jakie jest pochodzenie słowa „broń”? Czy rzeczywiście można mówić, że „broń jak sama nazwa wskazuje, służy do obrony”?
Słownik etymologiczny języka polskiego Wiesława Borysia podaje przy haśle broń: 'od XIV w. narzędzie walki, oręż (staropolskie wyjątkowe 'nóż żelazny stanowiący część składową pługa, krój’), w XVI w. w formie bróń, bruń (taka postać istnieje dziś w gwarach); bronić – 'od XIV w. chronić, osłaniać, strzec, odbierać napad, ujmować się za kimś, nie pozwalać na coś, nie dopuszcza, zakazywać’. W prasłowiańszczyźnie *borniti 'osłaniać orężem, bronią, strzec, chronić, nie pozwalać, nie dopuszczać, zakazywać’.
W związku z powyższym rodzina wyrazów o tym samym rdzeniu to: broń, bronić, obrona, obronny.
Katarzyna Jachimowska
Jakie jest pochodzenie w języku polskim spójnika „oraz” i używanego w języku potocznym słowa „no”, synonimu „tak”?
Pozdrawiam, Andrzej Nogal
W poradni możemy odpowiadać tylko na jedno pytanie, a zatem: oraz, dzisiaj spójnik tzw. łączny, pierwotnie był inną częścią mowy, a mianowicie przysłówkiem o znaczeniu 'jednocześnie, zarazem’. Jak podaje J. Boryś w Słowniku etymologicznym języka polskiego, przysłówek ten pochodził od wyrażenia przyimkowego (połączenia przyimka z rzeczownikiem) o raz, gdzie raz znaczy 'moment, chwila’. A zatem o raz od czegoś to tyle, co dzisiejsze o włos od czegoś. Używany był na oznaczenie bliskości w czasie, bezpośredniego następstwa, równoczesności czegoś. Nowa funkcja spójnikowa powstała z połączenia i oraz (’i zarazem’) przez opuszczenie i.
Izabela Różycka
Witam, chciałabym dowiedzieć się, jakie pochodzenie mają dwa slowa: jakby i maligna. Czekam z niecierpliwością na odpowiedź. Pozdrawiam
Jakby, będące spójnikiem bądź partykułą, powstało z połączenia dwóch wyrazów: jak i by. Z „Wielkiego słownik języka polskiego” pod red. Piotra Żmigrodzkiego dowiadujemy się, że jak to skrócenie przeważającej w staropolszczyźnie formy jako, z kolei by pochodzi od prasłowiańskiego *by (pierwotnie forma 3. osoby liczby pojedynczej aorystu od czasownika *byti, używana wtórnie w funkcji spójnika).
Wyraz maligna, oznaczający wysoką gorączkę połączoną z zaburzeniami świadomości i majaczeniem, pochodzi od łac. maligna (febris) ‛złośliwa (gorączka)’.
Katarzyna Burska
Witam serdecznie.
Wyrazy typu:rzeczny, rzeczka, rzeczułka, dorzecze należą do rodziny wyrazu RZEKA, a co z takimi wyrazami jak: niedorzeczność i rzekł?
Czasownik rzec (3 osoba liczby pojedynczej cz. przeszłego – rzekł) należy do tej samej rodziny co wyrazy odrzec, orzec, orzekać, przyrzec, przyrzekać, wyrzec się, wyrzekać się, zrzec się, zrzekać się, narzekać, rzeczony, porzekadło, prorok. Wszystkie te formy pochodzą od prasłowiańskiego czasownika *rekti 'mówić, powiedzieć, nazwać’. Wyraz niedorzeczność ← niedorzeczny ← nie do rzeczy ← rzecz także należy do tej samej rodziny. Wyraz rzecz oznaczał pierwotnie 'to, co się mówi, co zostało powiedziane; ustne polecenie, rozkaz, przyrzeczenie’. Dzisiejsze znaczenie tego rzeczownika, czyli 'przedmiot materialny’ pojawiło się dopiero w XIV wieku. W wyrazie rzeczownik również odnajdujemy ten sam rdzeń.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
serdecznie proszę o wyjaśnienie etymologii wyrazu RYMARZ.
Z poważaniem
A. Michałowska
Jest to bardzo stare zapożyczenie. Podstawą tego zapożyczenia był niemiecki rzeczownik Riemer, który został utworzony od wyrazu Riemen 'rzemień’, a oznaczał rzemieślnika zajmującego się wyrobem przedmiotów ze skóry.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
piszę z prośbą o pomoc w ustaleniu etymologii słowa, o którego to źródłosłowie Internet milczy. Jest to o tyle zdumiewające, że to raczej wyraz historyczny, praktycznie dziś nieużywany.
Co znaczy „och-” w ochmistrzu i w czym mistrzem jest ktoś, kto jest mistrzem w ochmistrzostwie?
Z poważaniem,
Agnieszka Kamińska
Wyraz ochmistrz nie jest wyrazem złożonym z dwóch części, jak Pani sugeruje, a przynajmniej nie jest tak w języku polskim. Jest to natomiast zapożyczenie z języka niemieckiego. Niemiecki rzeczownik Hofmeister w wyniku rozmaitych zmian fonetycznych, a także wpływu języka czeskiego, przybrał w polszczyźnie taką właśnie formę. Wyraz ochmistrz oznaczał urzędnika zarządzającego dworem (niem. Hof) panującego lub magnata, często także opiekuna dzieci. Nie doszukujmy się w nim także dzisiejszego znaczenia słowa mistrz, ponieważ jest to zapożyczenie stare i znaczenie tworzących go elementów było w staropolszczyźnie inne niż współcześnie. Taka sama cząstka -mistrz pojawia się w innych zapożyczeniach niemieckich, np. burmistrz, rotmistrz, poczmistrz, kwatermistrz, zegarmistrz, wachmistrz, rachmistrz itp. i w żadnym z nich nie niesie elementu znaczeniowego mówiącego o mistrzostwie w jakiejś dziedzinie, tylko o zajmowaniu się określonym rodzajem działalności. A sam wyraz ochmistrz jest dzisiaj używany w słownictwie morskim, gdzie oznacza oficera administracyjnego i gospodarczego na statkach.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo! interesuje mnie etymologia słowa „pleśń”. Pozdrawiam serdecznie
Dawidowicz Anna
Wyraz pleśń pochodzi z języka prasłowiańskiego, na co wskazuje fakt, że w podobnej postaci i znaczeniu występuje on we wszystkich językach słowiańskich. A zatem polszczyzna odziedziczyła ten wyraz z języka, z którego powstała. Historia tego rzeczownika sięga jednak jeszcze głębiej, ponieważ jego podstawę słowotwórczą odnaleźć można w starszym niż prasłowiański języku praindoeuropejskim. Był to przymiotnik *pe(ә)l- 'szary, popielaty, blady’.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
Chciałabym poprosić o podanie etymologii słowa „przeznaczenie” (Synonim los).
Dziękuję I pozdrawiam,
Krystyna
Wyraz przeznaczenie jest derywatem od czasownika przeznaczyć, a ten z kolei — od znaczyć. W słownikach etymologicznych znajdujemy informację, że znaczyć pochodzi od psł. *značiti 'opatrywać znakiem, oznaczeniem, oznaczać, być ważnym’, które jest czasownikiem od prasłowiańskiego rzeczownika *znakъ 'oznaczenie, oznaka, znak’. Pojawienie się słowa przeznaczenie w języku polskim datowane jest na II połowę XVI wieku.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo!
Uprzejmie proszę o pomoc w sprawie mnie frapującej.
W środowiskach narkomańskich na heroinę mówi się „hel”, a czasem – personifikując – „Helena”. Często spotyka się też wersję dłuższą, tj. „helupa”. Wydaje się, że „helupa” , podobnie jak i „hel”, powstała z wspomnianego żeńskiego imienia. Czy „-upa” to jakiś popularny w języku polskim sufiks? Czy posiadacie Państwo wiedzę na temat etymologii tych trzech słów?
Będę niezmiernie wdzięczna za odzew.
Wyrazy poważania,
Bożena Kiwak
Na początku warto zaznaczyć, iż trudno jest jednoznacznie ustalić etymologię wskazanych w pytaniu nazw heroiny. Nazwę hela powiązałabym z podobnie brzmiącym określeniem skróconej nazwy, tj. hera. Natomiast użycie nazwy własnej Helena (pisanej jednak w odniesieniu do marihuany małą literą – helena) połączyłabym z panującą w kręgach narko-kultury młodzieżowej modą na określanie używek imionami, np. maryśka, marycha, maria – te nazwy marihuany upowszechnił zespół Kaliber 44, wacław biały – amfetamina, dorotka, dorota – barbiturany i benzodiazepiny, adam, eva/ewa – ekstazy. Ma to na celu odwrócenie uwagi otoczenia od nielegalnych substancji – użycie imion pozwala bowiem na zachowanie tajemnicy i swobodne posługiwanie się nimi w każdym otoczeniu. Nazwy helupa (heroina) i helup (osoba biorąca heroinę) wiązałabym także z określeniem hela i dołączonym do niego, przypadkowym zbitkiem głosek, być może utworzonym na podobieństwo nazwy siupa – w odniesieniu do amfetaminy (sufiks -upa nie funkcjonuje bowiem w polszczyźnie).
Agnieszka Wierzbicka
Witam, czy wyraz „protagonista” jest archaizmem? Wiem, że pochodzi z greki, ale – z wypowiedzi prof. Bańki z UW wynika, iż w czasach Norwida był to wyraz uznawany za nowość – obecnie jest bardzo często używany w jęz. angielskim i na zasadzie kalki jęz. również przez młodzież w Polsce.
To nasuwa wątpliwości, czy mogliby Państwo się wypowiedzieć w tej kwestii?
Z poważaniem
Aga Witkowska
Szanowna Pani,
Słownik języka polskiego PWN czy Uniwersalny słownik języka polskiego PWN wskazują na trzy znaczenia słowa protagonista:
Agnieszka Wierzbicka
Czy wyrazy binokle i monokl tworzą rodzinę wyrazów w wyrazem „oko”?
Wyraz oko jest wyrazem rodzimym, ogólnosłowiańskim, kontynuującym prasłowiańskie *oko, očese. Pochodzą od niego m.in. wyrazy: oczko, oczysko, oczniak, ocznica, oczny, oczkownica, oczkowy, oczkowaty, zoczyć, naoczny, czarnooki, złotooki, jednooki. Nie należą do tej rodziny wyrazów wspomniane w pytaniu określenia monokl i binokl, które do polszczyzny trafiły za pośrednictwem języka francuskiego: monocle i binocle, utworzone z łacińskiego wyrazu oculus ’oko’.
Agnieszka Wierzbicka
Poproszę o odpowiedź na pytanie jakie słowa są rodzina wyrazu „rzeczy”??
Odpowiedź na wskazane pytanie można znaleźć w naszej poradni tutaj. Zachęcam do lektury!
Agnieszka Wierzbicka
Mam pytanie o etymologię słowa małżonek – Bruckner i Boryś piszą o zupełnie innej etymologii tego słowa?
Jeśli chodzi o etymologię słowa „małżonek” to oczywiście dobrze jest porównać informacje zawarte w różnych opracowaniach słownikowych. Istnieje w polszczyźnie wiele leksemów, co do których językoznawcy wysnuwają różne hipotezy etymologiczne. Nie sposób jednak rozstrzygnąć, które z wyjaśnień jest „lepsze”. Każde wnosi coś do wiedzy o rozwoju języka.
Elwira Olejniczak
Prosze o pomoc – znaczenie , geneza słowa schronisko
Wyraz schronisko występuje współcześnie w języku polskim w kilku znaczeniach. Jak możemy przeczytać w „Wielkim słowniku języka polskiego” pod redakcją Piotra Żmigrodzkiego, oznacza on 1. 'budynek przeznaczony dla przebywających w górach turystów, w którym można odpocząć, zjeść posiłek, przenocować ’, 2. 'dom z niedrogimi miejscami noclegowymi przeznaczony głównie dla grup wycieczkowych’, 3. 'zastępcze miejsce zamieszkania przeznaczone dla osób, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej, bo nie mają własnego domu lub nie mogą w nim mieszkać’, 4. 'miejsce, w którym porzucone lub potrzebujące pomocy zwierzęta znajdują konieczną opiekę i schronienie’. Jest to rzeczownik pochodzący od czasownika schronić się, został utworzony za pomocą formantu sufiksalnego -isko.
Katarzyna Burska
Skąd pochodzi „rota” jako formuła przysięgi?
Z poważaniem,
Marek Boym
Wyraz rota ’tekst, formuła przyrzeczenia, przysięgi’ jest wyrazem bardzo starym. Występuje w tym znaczeniu także w innych językach słowiańskich, a wywodzi się od prasłowiańskiego słowa *rota 'przysięga, zaklęcie’. To z kolei słowo ma jeszcze starszego poprzednika, a mianowicie praindoeuropejski czasownik znaczący 'mówić, uroczyście wypowiadać’. W języku polskim nie zachowały się inne wyrazy pochodzące bezpośrednio z tej rodziny, ale np. we współczesnym języku rosyjskim jest wyraz рот ’usta’, ротовой ’ustny’, a do polszczyzny okrężną drogą, tzn. jako zapożyczenie z także pochodzących z języka praindoeuropejskiego greki i łaciny dotarł wywodzący się z tego samego praźródła wyraz retoryka.
Izabela Różycka
Dzień dobry. Czytam właśnie książkę, której akcja toczy się w Grudziądzu i okolicach. Występuje tam nazwa własna wsi Stare Marzy. Jak prawidłowo powinno wymawiać się drugi człon tej nazwy? Czy to wyraz pochodny od „marzyć”? Czy bliżej do mu do „zmarzlina”?
Z góry dziękuję za pomoc.
Pozdrawiam.
Rz w drugim członie nazwy należy wymówić jako dwudźwięk: r-z. Wskazuje na to analiza zwyczaju językowego samych mieszkańców. Jak podkreśla Katarzyna Wyrwas, drugie słowo połączenia to rzeczownik w liczbie mnogiej od formy Marza, która w dawnej polszczyźnie ludowej stanowiła odpowiednik imienia Maria.
Bartłomiej Cieśla
Konsultacja: Urząd Gminy w Dragaczu
Jaka jest etymologia gwarowego terminu cypula oznaczającego odtłuszczone mleko (w centryfudze)?
Niestety, w żadnym słowniku gwarowym i historycznym nie odnotowano tego słowa. Są tylko cypek 'dziobek dzbanka’, cyplaty 'mający sterczące końce, rogi’ oraz cypulik 'mały garnuszek do karmienia dzieci, mający rurkę do ssania. Wszystkie te wyrazy pochodzą od niemieckiego rzeczownika Zipfel 'cypel’ i wyraźnie nawiązują do jego znaczenia, w odróżnieniu od tego, które Pan przytoczył. Trudno zatem określić pochodzenie słowa cypula, być może jest to jednostkowe przekształcenie formy innego wyrazu lub zapożyczenie z jakiejś gwary niemieckiej.
Izabela Różycka
Chcialbym zapytać o etymologię słowa „tankować”.
Np. „Tankować samochód do pełna” (paliwem)
Pierwsze co przyszlo mi do głowy to zapożyczenie od angielskiego „tank” – zbiornik, ale nie moglem znaleźć jasnej odpowiedzi na mój problem.
Pozdrawiam i z góry dziękuję za odpowiedź
Istotnie, czasownik tankować pochodzi od angielskiego rzeczownika tank 'zbiornik’ (por. Wielki słownik języka polskiego pod red. P. Żmigrodzkiego, Wielki słownik wyrazów obcych PWN pod red. M. Bańki).
B. Cieśla
Od czego wywodzi się słowo ,,tradycja” ?
Słowo tradycja to internacjonalizm, który zakorzenił się w wielu językach, m.in. angielskim, niemieckim czy francuskim. Pochodzi od łacińskiego rzeczownika traditio.
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo, zastanawiałem się nad pochodzeniem nazwy wsi Podule, którą skojarzyłem z miejscem „pod ulami”, to z kolei nasunęło mi pytanie o etymologię słowa „ul” i czas kiedy wyparło słowiańską „barć”. Czy mógłbym uzyskać od Państwa pomoc w tych kwestiach? Z góry dziękuję.
Z poważaniem
Krzysztof Grecki
Wyraz ul oznacza konstrukcję, najczęściej drewnianą (współcześnie także styropianową lub poliuretanową), używaną do hodowli pszczół. Jest to zatem nazwa obiektu sztucznie wykonanego przez człowieka dla tych owadów. Barć natomiast to dziupla lub wydrążona w celach hodowli pszczół komora wewnątrz pnia żywego drzewa. Oba te wyrazy pochodzą z języka prasłowiańskiego i od XIII-XIV wieku oznaczają dwa różne typy domów dla pszczół. Nie można zatem powiedzieć, że pierwszy z nich wyparł z użycia drugi, tylko pierwszy sposób hodowli pszczół (w sztucznie stworzonych pomieszczeniach), jako łatwiejszy i wygodniejszy, stał się powszechny, a zatem i jego nazwa jest częściej stosowana.
Nazwy wsi Podule nie wiązałabym z wyrażeniem przyimkowym pod ulem. W dokumentach i na starych mapach najczęściej była ona zapisywana jako Podole, a więc raczej odwołać się należy do wyrażenia po dole (dołach) lub do nazwy geograficznej Podole. W polskich gwarach samogłoska o często ulegała tzw. pochyleniu i wymawiana była jako u.
Izabela Różycka
spotkałem miejscowość /właściwie jej część/ o nazwie WĘGIERY. Szukałem znaczenia tej nazwy ale bez skutku . Pomożecie mi Państwo ? Z góry dziękuję i pozostaję w uszanowaniu.
Publikowany na stronach rządowych Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części nie zawiera żadnej pozycji ze słowem Węgiery, co wskazuje nam, że jednostka o takiej nazwie w Polsce nie istnieje. Być może to jakieś nieoficjalne określenie. W związku z powyższym nie zajmiemy się ustalaniem etymologii tego wyrazu.
Katarzyna Burska
Szanowna Poradnio,
nurtuje mnie pytanie odnośnie relacji etymologicznej miedzy wyrazami wiedza a widzieć. Na podstawie tego co przeczytałem wiem że wyrazy te posiadają daleki wspólny rdzeń. Jednak czy któreś z tych słów jest względem poprzedniego pochodne? Czy łączy je jakąś bliższa relacja?
Z góry dziękuję za odpowiedź
Z wyrazami szacunku
Karol Ziółkowski
Szanowny Panie,
wskazane przez Pana wyrazy: wiedza i wiedzieć są kontynuantami praindoeuropejskiego *wid- czyli 'poznawać’ i należą do tej samej rodziny wyrazów. Trudno w tej sytuacji mówić o jakiejkolwiek ich pochodności względem siebie.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry Szanowni Państwo!
Zwracam się z pytaniem dotyczącym dwóch wyrazów: wolnie i swobodnie.
Mogłabym poprosić o napisanie znaczenia i przykładów używania tych wyrazów.
Będę wdzięczna za odpowiedź.
Leksem wolnie nie występuje w najnowszych słownikach języka polskiego. Odnotowuje go natomiast Słownik języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego (wydawany w latach 1958-1969). Wyraz ten, należący do dawnej polszczyzny, definiowano jako „swobodnie, według woli, wolno”. W Słowniku Witolda Doroszewskiego przywołano między innymi następujący kontekst użycia leksemu: „Słowik dłużej w klatce przetrzymywany, gdy go łaskawsza oswobodzi ręka, wolnie żeglować w powietrzu się lęka…”. Współcześnie używa się formy przysłówkowej wolno lub przymiotnikowej wolny, wolna, wolne (w znaczeniu: 1. nie śpiesząc się; 2. swobodnie, luzem; 3. jest (będzie, było) dozwolone).
Leksem swobodnie można odnaleźć zarówno w Słowniku języka polskiego pod redakcją Witolda Doroszewskiego (np.: „Nie władał jeszcze swobodnie lewym ramieniem”, „Dopiero teraz oddycham swobodniej…”), jak i w najnowszym Słowniku języka polskiego PWN. Najbardziej aktualne znaczenia słowa swobodnie to: 1. bez przymusu lub ograniczeń; 2. bez skrępowania; 3. nie przestrzegając zakazów moralnych; 4. w sposób niczym nieograniczony; 5. niezbyt dokładnie w stosunku do oryginału lub do rzeczywistości; 6. w sposób niekrępujący ruchów; 7. potocznie – bez trudu.
Elwira Olejniczak
Szanowni Państwo,
proszę o etymologię (mapę znaczeń, synonimów, skojarzeń) i historię słowa wyborowa.
Pozdrawiam
Gosia
Przymiotnik wyborowy jest derywatem od rzeczownika wybór, a ten z kolei pochodzi od czasownika wybrać (psł. *vy-bъrati). Jak wskazuje Wiesław Boryś, przymiotnik ten funkcjonuje w polszczyźnie od XV w. Synonimami tego wyrazu są na przykład wyselekcjonowany, doborowy, elitarny, ekskluzywny.
Ustalanie map znaczeń i skojarzeń wykracza poza zadania, którymi zajmuje się nasza Poradnia.
Katarzyna Burska
Chodzi mi o słowo Palastrant (pisane przez „a” nie palestrant , jako prawnik ) spotkałem się z takim słowem w rozmowach potocznych na Mazowszu Kujawach , w kontekście hochsztapler etc .Wiem , że występuje to słowo w nazwiskach ..? pozdrawiam
Słowa palastrant nie notują żadne słowniki języka polskiego, słowniki gwarowe, słowniki onomastyczne (nazw własnych) ani słowniki obcojęzyczne. Znalazłam je natomiast w kilku źródłach internetowych. Po pierwsze na stronie http://geneteka.genealodzy.pl/index.php?, gdzie odnotowane są nazwiska z dziewiętnastowiecznych ksiąg parafialnych miejscowości z okolic Grodziska Mazowieckiego, po drugie na blogu (http://babcia-basia.blog.onet.pl/2007/04/01/wspomnieniowo-cd/), ale w trochę innym znaczeniu niż Pan podaje, a mianowicie 'urwis, nicpoń, łobuz’, a po trzecie na dość licznych amerykańskich stronach domowych. Pochodzenia tego wyrazu można się jedynie domyślać. Jak sądzę, możliwe są dwa sposoby wytłumaczenia jego etymologii.
W stosunku do nazwisk polskich oraz wspomnianego przez Pana wyrazu pospolitego najbardziej prawdopodobne jest odwołanie do wyrazu palestrant. W gwarach wyrazy obcego pochodzenia, słabo przyswojone i mało znane, często ulegały różnego rodzaju deformacjom, były przekręcane i przerabiane, więc i palestrant mógł łatwo przekształcić się w palastranta. Ciąg zmian znaczeniowych, jaki zaszedł w tym rzeczowniku przedstawiałby się natomiast następująco: prawnik → nieuczciwy prawnik → człowiek nieuczciwy → człowiek oceniany negatywnie za swoje zachowanie.
W odniesieniu do nazwisk amerykańskich drugą podstawę, oprócz wyrazu palestrant, mógłby stanowić wywodzący się z języka greckiego wyraz palaestra, który w starożytnej Grecji i Rzymie oznaczał miejsce, plac czy budynek, gdzie ćwiczyli i występowali zapaśnicy. W taki sposób nazywa się w USA budynki, w których uprawiany jest rodzaj widowiskowych i bardzo lubianych przez Amerykanów zapasów, tzw. wrestling.
Izabela Różycka
Geneza słowa zimowisko
Zimowisko to wyraz pochodny od przymiotnika zimowy. Obecnie słowo to funkcjonuje przede wszystkim w znaczeniu „zorganizowany wyjazd wypoczynkowy w czasie ferii zimowych dla dzieci lub młodzieży”. Mniej rozpowszechnione są jego wcześniej notowane w słownikach znaczenia: „miejsce zimowania, zimowanie” (np. ptaki odlatują na zimowisko), „utrzymywanie bydła przez zimę” (oddawano je na zimowisko), „miejscowość wypoczynkowa, zwykle górska, jako miejsce spędzania wczasów zimowych” (analogicznie do letniska).
Anita Pawłowska-Kościelniak
Szanowni Państwo,
podczas rodzinnej rozgrywki w grę „Tabu” rozgorzała dyskusja na temat dwóch słów: „przemieniać” i „zmieniać”. W grze nie wolno używać słów pochodzących z tej samej rodziny wyrazowej. Czy wspomniane wyżej słowa mają wspólną rodzinę, czy może też nic ich nie łączy?
Pozdrawiam,
Kamil Szumotalski
Oba te wyrazy – podobnie jak słowa zmiana czy odmieniać – oparte są na jednym rdzeniu (mian : mien : mień) i należą do tej samej rodziny. Słownik języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego jeszcze w II połowie XX wieku notował wyraz mienić w znaczeniu 'powodować zmiany’ – z adnotacją, że jest to znaczenie w tamtym czasie już przestarzałe.
Bartłomiej Cieśla
Witam!
Co oznacza słowo pludry?
Pozdrawiam serdecznie,
Elżbieta Żurek
Pani Elżbieto,
cytując Słownik języka polskiego PWN, pludry to:
Agnieszka Wierzbicka
Witam
Dziękuję za wcześniejszą pomoc.
Określenie czasu za tydzień zawsze oznacza za siedem dni? Czy może oznaczać za tydzień który już trwa, nie pełne siedem dni?
Oraz skąd w języku polskim utarło się znaczenie przyimka z jako towarzyszenie np. śnieg z deszczem? Skąd, kiedy utrwaliły się znaczenia przyimków w polskim?
Dziękuję. pozdrawiam
Jak definiuje Uniwersalny słownik języka polskiego pod redakcją S. Dubisza, przyimek za w połączeniu z rzeczownikiem w bierniku oznacza między innymi czas, po upływie którego – licząc od momentu mówienia – nastąpi dane zdarzenie. Jak z tego wynika, sformułowanie za tydzień oznacza 'za siedem dni od chwili, w której takie określenie zostało użyte’.
Przyimki proste należą zazwyczaj do najstarszej warstwy słownictwa. W przypadku języka polskiego oznacza to, że ich znaczenia i zmian w nim zachodzących trzeba szukać w odległej historii tych wyrazów, czasami nawet nie w samej polszczyźnie, ale w języku prasłowiańskim. Jeżeli chodzi o współczesny polski przyimek z, to powstał on w wyniku spłynięcia się dwóch prasłowiańskich przyimków *jьz i*sъ (w języku rosyjskim na przykład zachowały się do dzisiaj oba). Pierwszy z nich miał znaczenie 'na zewnątrz, z’, drugi natomiast znaczył 'razem, z’. Powstały z nich obu przyimek dziedziczy znaczenia obu podstaw.
Izabela Różycka
Fleksja
Dzień dobry,
zwracam się z zapytaniem jaką częścią mowy jest wyraz ,,zaprojektowanie”.
Wyraz „zaprojektowanie” jest przykładem gerundium, czyli rzeczownika odczasownikowego. Gerundia tworzymy za pomocą sufiksów -nie, -enie, – cie (np. kopanie, czytanie, pływanie, ukłucie). Językowy status tych form jest dyskusyjny. Jak podkreśliła Alicja Nagórko w Podręcznej gramatyce języka polskiego gerundia jako nazwy czynności mają charakter rzeczownikowy i odmieniają się jak rzeczowniki (chociaż znaczeniowo bliskie są bezokolicznikom, to w przeciwieństwie do nich odmieniają się przez przypadki, co jest bardzo istotne).
Elwira Olejniczak
Frazeologia
Witam!
Czy zwrot „w każdym bądź razie” jest poprawny? Ktoś zwrócił mi uwagę, że tak nie jest.
Pozdrawiam,
Jarek K.
Dzień dobry,
osoba, która zwróciła Panu uwagę miała rację – połączenie wyrazowe w każdym bądź razie jest nieuzasadnioną innowacją frazeologiczną, czyli jest błędne. Powstało ono z połączenia (kontaminacji) dwóch frazeologizmów:
(poprawne) w każdym razie + (poprawne) bądź co bądź = (niepoprawne) w każdym bądź razie.
Warto więc używać pierwszego lub drugiego związku, w miejsce błędnego w każdym bądź razie.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Czy wyrażenie „za dziecka” jest poprawne, analogicznie jak „za młodu”?
Pozdrawiam
Katarzyna
Dzień dobry,
zdecydowanie należy uznać formę „za dziecka” za niepoprawną – takim znaczeniu warto byłoby użyć formy „za młodu” czy po prostu „w dzieciństwie”.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
Chciałem dowiedzieć się czy jest akceptowalne sformułowanie „żyję swoje życie”, czy też „nie żyję Twojego życia”
Chciałbym zaznaczyć, że nie chodzi mi tu o wystąpienie (prawdopodobnie) pleonazmu, a o to, czy czasownik „żyć” może zostać użyty w zaprezentowanej formie.
Z wyrazami szacunku,
Maciej Knot
Panie Macieju,
w potocznej polszczyźnie funkcjonuje fraza „żyć (nie) swoim życiem” i używa się jej dość powszechnie. Nie spotkałam się natomiast z przytoczonymi przez Pana „żyję swoje życie”, czy też „nie żyję Twojego życia”. Byłabym bardzo ostrożna ze stosowaniem obu tych zwrotów, bowiem brzmią one (jak sam Pan zauważył) nielogicznie, a tym samym naruszają normę językową.
Agnieszka Wierzbicka
Jak jest poprawnie: jesteś alfą i omegą czy jesteś alfem i omegą?
Zdecydowanie powinniśmy powiedzieć – jesteś alfą i omegą. Elementy tego biblijnego frazeologizmu odmieniamy następująco:
M. alfa i omega
D. alfy i omegi
C. alfie i omedze
D. alfę i omegę
N. alfą i omegą
Ms. alfie i omedze
W. alfo i omego!
Agnieszka Wierzbicka
Witam.Czy frazeologizm”bujać w obłokach jest równoznaczny drugiemu „chodzić z głową w chmurach”. Pozdrawiam
Dzień dobry,
frazeologizm bujać w obłokach oznacza 'nie liczyć się z realiami; fantazjować’. Natomiast związek chodzić z głową w chmurach to 'być zamyślonym; mieć trudności z dostosowaniem się do realiów dnia codziennego’. Biorąc pod uwagę oba znaczenia można uznać, iż wskazane frazeologizmy są synonimami.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Jak można rozumieć słowa Potraktowałaś mnie jak mebel?
Frazeologizm (a zarazem porównanie) traktować / potraktować kogoś jak mebel oznacza, że 'ktoś postępuje z daną osobą instrumentalnie; nie bierze pod uwagę jej uczuć ani potrzeb, a jedynie własne korzyści’. Osoba taka obchodzi się z innymi ludźmi w sposób lekceważący, jakby byli przedmiotami i traktuje ich jako środek do osiągnięcia własnych celów.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
przygotowuję przekład i znajduje się w nim określenie „skromny dobrobyt”, które mi się nie podoba, ale nie potrafię na razie wymyślić żadnego lepszego odpowiednika. Chyba najlepiej uciec się do omówienia, że „przestały (komuś) dokuczać problemy materialne”?
Pozdrowienia,
Mp
Wyrażenie skromny dobrobyt nie jest fortunne, ponieważ wyrazy skromny i dobrobyt pozostają w języku polskim w sprzeczności znaczeniowej: rzeczownik dobrobyt oznacza ‘dobre warunki materialne; także: ‘dostatek, zamożność’, natomiast przymiotnik skromny używany jest w polszczyźnie m.in. w znaczeniu: ‘niewielki, ograniczony’, a także ‘niezamożny’. Trudno jednak ocenić drugą propozycję tłumaczenia, ponieważ nie wiemy, z jakim typem tekstu mamy do czynienia i przede wszystkim nie znamy ani postaci wyrażenia w języku oryginalnym, ani kontekstu, w jakim jest użyte.
Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz
Dobry wieczór,
Mam pytanie, czy sformułowanie „wyciągać fakty” może być właściwe, jako oznaczające stwierdzenie faktów na konkretnej podstawie. Czyli np. z przedstawionych danych wyciągnąłem fakt, że zimą mamy więcej wypadków na drodze (nie pasuje mi to słowo wniosek, bo wniosek może być subiektywny, a fakt jest obiektywny).
Z poważaniem
Andrzej Ostoja
Fakt to 'to, co zaszło lub zachodzi w rzeczywistości, zjawisko, zdarzenie, określony stan rzeczy’. W języku polskim dopuszczalna jest łączliwość tego rzeczownika z czasownikami stwierdzać lub ustalać, natomiast wyciągać można jedynie wnioski, które zdefiniowane jako 'wynik rozumowania, twierdzenie wyprowadzone ze zdań uznanych za prawdziwe’ nie wydają się tak bardzo subiektywne.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
chciałabym skonsultować z Państwem poprawność związku frazeolo-gicznego, jakim jest „własna myśl intelektualna”. Będę wdzięczna za odpowiedź.
Z góry serdecznie dziękuję za pomoc.
Frazeologizm to utrwalone zwyczajem połączenie dwu lub więcej wyrazów. Znaczenie związku jest całościowe, przenośne i nie wynika ze znaczenia jego poszczególnych składników, np. w wyrażeniu czarne myśli `negatywne myślenie; przewidywanie, że wydarzy się coś złego` wyraz myśl nie zmienia znaczenia, natomiast wyraz czarny nie oznacza tu koloru, ponieważ ma sens `zły, ponury, pesymistyczny`. Charakterystyczną cechą frazeologizmów jest powtarzalność i trwałość, musimy je zapamiętywać i odtwarzać w całości, zwracając uwagę nie tylko na ich znaczenie, ale także na formę. Wskazane połączenie własna myśl intelektualna nie ma charakteru związku frazeologicznego, ponieważ nie jest konstrukcją powtarzaną w tej samej (lub zbliżonej) postaci w tekstach. Z logicznego punktu widzenia zastrzeżenie budzi samo zestawienie wyrazów. Rzeczownik myśl to `czynność, funkcja, praca umysłu, zdolność myślenia; proces poznawczy, myślenie itp. lub `wynik rozmyślań, skutek myślenia`, np.: myśl historyczna, polityczna; przewodnia. Przymiotnik intelektualny znaczy `umysłowy, rozumowy, dotyczący intelektu`, np.: rozwój, poziom intelektualny; zainteresowania intelektualne.
Trzeba też dodać, że w tekstach prawnych funkcjonuje połączenie prawo własności intelektualnej, które obejmuje prawo autorskie i prawo własności przemysłowej. Może przytoczone w pytaniu zestawienie powstało w efekcie jego oddziaływania.
Beata Burska-Ratajczyk
Witam!
Moje pytanie związane jest z występowaniem w języku polskim związków frazeologicznych dać susa i dać krok. Oba są używane przez społeczeństwo, czy jednak są one poprawne?
Pozdrawiam,
AB
Zwrot dać susa `skoczyć` wymieniają opracowania leksykograficzne polszczyzny, np. M. Szymczak, Słownik języka polskiego, Warszawa 1978; S. Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, Warszawa 1967-1968, natomiast zwrot dać krok notuje jedynie Leksykon szaradzisty w znaczeniu: 1. `podążać`; 2. `pomaszerować`; 3. `pójść`. Występuje on natomiast w literaturze, np. u H. Sienkiewicza czy W. Myśliwskiego, czyli ma dość długą tradycję. Obserwacja zachowań językowych użytkowników polszczyzny dostarcza coraz to nowych połączeń, niektóre z nich funkcjonują jedynie w odmianach środowiskowych. Zwrot dać krok, jak sądzę, jest chyba tylko marginalnym zjawiskiem w polszczyźnie, gdyż nie notuje go żaden słownik frazeologiczny.
Beata Burska-Ratajczyk
Czy przysłowia należą do frazeologizmów?
Badaniem przysłów, porzekadeł, maksym zajmuje się nauka określana mianem paremii. Słownik terminów literackich definiuje przyłowie jako „zdanie występujące w obrębie danej kultury w stałej postaci, wyrażające w formie bezpośredniej lub zmetaforyzowanej pewną myśl czy naukę ogólną, odnoszącą się do określonej sytuacji życiowej” (red. Janusza Sławiński, Ossolineum 1988, s. 412).
Zgodnie z długoletnią tradycją szkolną przysłowia włącza się do frazeologizmów, bowiem mają one utrwaloną, niezmienną postać. Niekiedy nawet używa się terminów związek frazeologiczny i przysłowie wymiennie, choć należy podkreślić, że praktyka ta nie ma swojego uzasadnienia, bowiem nie są to wyrażenia synonimiczne.
Agnieszka Wierzbicka
Co jest poprawne: dać za wygraną czy nie dać za wygraną?
Właściwa forma tego frazeologizmu brzmi dać/dawać za wygraną, na co wyraźnie wskazuje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego, i oznacza 'rezygnację z czegoś’ lub 'pogodzenie się z czymś’.
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
czy mogę poprosić o dokładną definicję terminu „idiom” i trzy dowolne przykłady?
Z góry dziękuję,
Natalia O.
Dzień dobry,
definicja znajdująca się w Słowniku idiomów polskich PWN L. Drabik, E. Sobol, A. Stankiewicz (2006) wskazuje, iż idiom to związek frazeologiczny (czyli ustabilizowane połączenie wyrazów, którego znaczenie nie wynika bezpośrednio ze znaczeń tych wyrazów), który właściwy jest danemu językowi (np. polszczyźnie) lub nie daje się „dokładnie przetłumaczyć na inny język” (s. V) . Przykłady polskich idiomów to m.in.:
- spiec raka (tyle co: ’zaczerwienić się gwałtownie, zwykle pod wpływem silnych emocji’);
- nie zasypiać gruszek w popiele (’nie zaniedbywać ważnych/pilnych spraw’);
- smalić cholewki (’zalecać się do kogoś’);
- przetrzepać/wygarbować komuś skórę (’zbić kogoś’);
- jeden od Sasa, drugi od lasa (w znaczeniu: ’jeden obiekt (osoba, rzecz, wypowiedź, …) nie ma z drugim (drugimi) nic wspólnego’);
- na wołowej skórze by nie spisał (’ czegoś jest tak dużo, że nie sposób tego wszystkiego wymienić’);
- pójść/wezwać na dywanik (’wezwać podwładnego na rozmowę, zazwyczaj nieprzyjemną’);
- coś na ząb (’coś do jedzenia, przekąska’);
- robić bokami (1. ’ ktoś lub coś ma duże kłopoty finansowe i z trudem sobie daje przez to radę’, 2. ’o zwierzęciu, które oddycha ciężko na skutek zmęczenia’);
- iść w zaparte (1. 'ktoś zapiera się przy swoim zdaniu lub decyzji’, 2. pot. 'ktoś wypiera się czegoś’).
Jeżeli interesują Panią inne przykłady idiomów warto sięgnąć po wspomniany już Słownik idiomów polskich PWN.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
chciałbym poprosić o rozstrzygniecie mojego sporu z kolegą. Wg kolegi powinno się mówić „jadę na delegację”, a wg mnie „jadę w delegację”. Który z nas ma rację?
Pozdrawiam,
Wacław Nowak
Dzień dobry,
zgodnie ze wskazaniem Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny oba podane w pytaniu zwroty uznawane są za potoczne, a wzorcowa forma brzmi będę/jestem w delegacji.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Czy poprawna jest postać przysłowia: Dobry żart jest śmiechu wart, użyta przez młodego rozmówcę?
Opracowania słownikowe notują przysłowie: Dobry żart tynfa wart. Wyraz tynf (moneta polska, będąca w obiegu do drugiej połowy XVIII w.) jest przestarzały, dla wielu współczesnych użytkowników polszczyzny niejasny znaczeniowo. Należy jednak podkreślić, że każda wypowiedź jest zjawiskiem językowym nierozerwalnie połączonym z kulturą i obyczajowością rozmówców. Słowo, zwłaszcza nowe lub nietypowo użyte, staje się atrakcyjnym środkiem językowym. Wymiana wyrazu w przysłowiu może wynikać z niewiedzy lub być świadomym zabiegiem, którego celem miał być rodzaj zabawy lub gry językowej.
Beata Burska-Ratajczyk
Witam,
chciałbym prosić o wyjaśnienie skąd wzięło się powiedzenie „Dogadać się jak Polak z Polakiem”?
Dziękuję!
Jan J.
Panie Janie,
słowa „Dogadaliśmy się jak Polak z Polakiem” wypowiedział 31 sierpnia 1980 roku Lech Wałęsa podczas podpisywania porozumień sierpniowych z delegatami rządu PRL. Jest to prawdopodobnie przekształcenie używanego już wcześniej frazeologizmu pomówić/porozmawiać jak człowiek z człowiekiem. Oba te wyrażenia oznaczają 'porozumienie się dla wspólnego dobra’.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzielić włos na czworo pochodzi z francuskiego czy we francuskim z polskiego?
Związek frazeologiczny dzielić (w innej wersji: rozszczepiać) włos na czworo oznacza 'zbyt dokładnie coś analizować, niepotrzebnie coś roztrząsać’. Zwrot ten funkcjonuje w innych językach, m.in. wł. spaccare il capello in quattro czy fr. couper les cheveux en quatre (dosł. 'przecinać, ciąć włos na czworo’). W publikacji Georges’a Planellesa „Les 1001 expressions préférées des Français” można odnaleźć informację, że frazeologizm ten pojawił się w języku francuskim w XVII wieku. Zwrot ten został spopularyzowany przez Marcela Prousta tworzącego na przełomie XIX i XX wieku. Ani w „Słowniku polszczyzny XVI wieku”, ani w żadnym ze słowników języka polskiego z doby nowopolskiej (Lindego, warszawskim i wileńskim) nie odnotowano tego związku frazeologicznego, co może sugerować, że nie był wtedy u nas w powszechnym użyciu. Jednoznaczne rozstrzygnięcie pochodzenia frazeologizmów jest jednak o wiele trudniejszym zadaniem niż ustalenie pochodzenia pojedynczych leksemów. Niejednokrotnie zdarza się, że takie samo bądź zbliżone połączenie wyrazowe funkcjonuje równolegle w kilku różnych językach.
Katarzyna Burska
konsultacja: Anita Staroń, Magdalena Koźluk – Instytut Romanistyki UŁ
Szanowni Państwo,
jak można powiedzieć komuś nie wprost, że kłamie?
Z poważaniem,
Roman R.
Szanowny Panie,
jeśli nie chcemy używać słów kłamca, kłamstwo, kłamać warto sięgnąć po eufemizmy. Mogą one w łagodny sposób przekazać naszą intencję, np. że ktoś:
- mijał/rozmijał się z prawdą,
- naruszył ósme przykazanie,
- włożył coś/kładł coś między bajki,
- bajki opowiadał,
- był nieszczery,
- fantazjował,
- koloryzował,
- był niezupełnie prawdomówny,
- był daleki od prawdy,
- był uczciwy inaczej,
- posługiwał się półprawdą.
Można też dobitniej dać komuś do zrozumienia, że kłamie i powiedzieć, że:
- jest blagierem,
- blefuje / buja / cygani / kręci,
- wziął coś z sufitu,
- opowiada bujdy na resorach.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
jak nie wprost można powiedzieć, że ktoś jest łysy?
Dziękuję za pomoc!
Wacław Nowak
Panie Wacławie,
w opisanej przez Pana sytuacji warto użyć eufemizmów. Te figury stylistyczne pozwalają w łagodny sposób określić kogoś tak, aby nie poczuł się on urażony. Jeśli nie chcemy użyć słowa łysy możemy powiedzieć, że ktoś: ma wysokie czoło, czesze się na Kojaka lub ma fryzurę na Kojaka, ma ministerskie czoło albo że na jego mądrej głowie włos się nie trzyma.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Jeśli czasownik frapować oznacza ciekawość/zainteresowanie to czy zdanie np.:
„Coś wzbudziło we mnie frapowanie”?
Jest poprawne? Jeśli nie, to w jaki sposób powinno ono wyglądać?
Czasownik frapować pochodzi od francuskiego frapper „uderzać; wywierać silne wrażenie, zadziwiać”. „Wielki słownik języka polskiego PAN” podaje następującą definicję tego wyrazu: „wzbudzać silną ciekawość i powodować chęć poznania kogoś lub czegoś”. Według „Słownika języka polskiego PWN” frapować oznacza po prostu „wzbudzać zainteresowanie”. Zatem konstrukcja wzbudzić frapowanie nie jest poprawna, bo czasownik wzbudzać powtarza treść zawartą już w rzeczowniku odczasownikowym frapowanie. Poprawnie powiemy: „Coś mnie zafrapowało”.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Dzień dobry,
Wiem, iż równoważnik zdania to wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formę czasownika. Zdanie to czasownik w formie osobowej lub zespół wyrazów zawierający formę osobową czasownika. Zaś fraza to wypowiedzenie będące zespołem wyrazów mających postać zdania, ale jest pojęciem węższym niż zdanie, gdyż nie każde zdanie jest jest frazą, oraz – pod względem treści – frazami są zdania utarte, ogólnie przyjęte, często od wieków powtarzane w tej samej lub podobnej formie, np. maksymy, przysłowia, sentencje typu: Kropla drąży skałę. Bez pracy nie ma kołaczy.
I tu pojawiają się moje wątpliwości oraz pytanie dotyczące powyższych przykładowych fraz dwuczłonowych (bo zakładam, iż to też są frazy, np. Komu w drogę, temu czas. Baba z wozu, koniom lżej. Jaki pan, taki kram.
Czy więc każda fraza jest zdaniem i czy wypowiedzenia złożone z dwóch (lub więcej) członów składniowych pozbawionych orzeczenia, zarówno frazy, jak i niefrazy (np. Zjeść, umyć się i marsz do łóżek!), są zdaniami złożonymi?
Pozdrawiam z oczekiwaniem na odpowiedź
Dzień dobry,
pojecie fraza zostało wprowadzone do frazeologii przez S. Skorupkę w formalno-semantycznym podziale frazeologizmów (w 1967 r. w Słowniku frazeologicznym języka polskiego) i oznacza zespoły wyrazów złożone z członów rzeczownikowych i czasownikowych, mające postać zdania, na przykład: burza huczy; sztandary łopoczą na wietrze; szafa gra; nie ma tego złego, co by na dobre nie wyszło. Do fraz (jak zostało to wspomniane w pytaniu) S. Skorupka zaliczył także przysłowia, powiedzenia, sentencje oraz maksymy. Jeśli chodzi o zdanie, to w składni tradycyjnej zdaniem nazywa się tym pojęciem wypowiedzenie z obecną osobową formą czasownika (verbum finitum), natomiast oznajmieniem wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika.
Opierając się na wskazanej definicji Skorupki (potwierdza ją także definicja frazy znajdująca się w Encyklopedii języka polskiego), możemy powiedzieć, że frazy – niezależnie od liczby składników – są zdaniami.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Która wersja jest poprawna: bez zdania racji czy bez dania racji? Proszę o odpowiedź.
Poprawna wersja frazeologizmu, który pojawił się pytaniu, to bez dania racji. Związek ten oznacza, że możemy kogoś np. zwolnić z pracy czy odmówić mu pożyczki bez podawania przyczyny, dlaczego tak właśnie zrobiliśmy. W potocznej polszczyźnie słyszymy najczęściej niepoprawną formę tego związku, czyli bez zdania racji, co wynika zapewne z podobieństwa brzmienia wyrazów dania – zdania.
Agnieszka Wierzbicka
Co oznacza zwrot chodzić jak błędna owca?
Wyjaśnienie frazeologizmu chodzić jak błędna owca można znaleźć w naszej poradni – proszę zajrzeć na tę stronę.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
koleżanki w pracy uznały stwierdzenie „nie widzieliśmy się od lat świetlnych” za związek frazeologiczny i ogólnie poprawne stwierdzenie.
Ja uważam, że jest to błędna forma, ponieważ „lata świetlne” są miarą długości a nie czasu.
Kto ma rację?
Pozdrawiam,
Damian Faluszewski
Dzień dobry,
połączenie wyrazowe lata świetlne używane jest w polszczyźnie nie tylko jako określenie jednostki odległości stosowanej w astronomii, ale też jako połączenie wyrazowe o charakterze utartym, tzn. związek frazeologiczny, a znaczy tyle co 'dawno’ czy 'bardzo dawno’. I choć związku tego nie notują słowniki frazeologiczne języka polskiego (co może świadczyć o potocznym charakterze tego frazeologizmu), to spotkać go można w literaturze, m.in w:
- zbiorze zapisków i notatek Ryszarda Kapuścińskiego Lapidaria I-III (2008) „Każdy wyjazd na Zachód teraz, w okresie rewolucji wolności w Polsce, jest dla mnie kubłem zimnej wody. Jakże jesteśmy daleko, o lata świetlne!”;
- powieści Małgorzaty Łukasiewicz Rubryka pod różą (2007): „Wyobraźnia ma doścignąć – czy raczej ubiec, zakwestionować tę jakąś „rzeczywistość”, jakieś „wtedy”, za którym dawno zatrzasnęły się drzwi. Ma przebić się do chwili odległej o lata świetlne, zaprzepaszczonej.”;
- powieści Michała Olszewskiego Chwalcie łąki umajone (2005): „W ciągu kilkunastu minut przemieściliśmy się o całe lata świetlne, od symbolicznego płotku po polskiej stronie do zasieków z drugiej wojny światowej. Niosło chłodem i tragedią, urojona, zakodowaną w umysłach na skutek lekcji historii.”;
- powieści Piotra Siemiona Finimondo: komedia romantyczna (2004): „A tu wykończeniówka ślimaczyła się jak nieszczęście, mimo że od czasów powszechnego braku rur i nocnych kolejek po kafelki pod fabrycznym magazynem w Opocznie, od czasów upodlenia i prostej wiary, że tak dalej być nie może, minęły lata świetlne.”.
Reasumując – Pana koleżanki mają rację i określenie lata świetlne to frazeologizm.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Stawiać pierwsze kroki – jakie jest użycie tego zwrotu w znaczenie przenośnym?
Dzień dobry,
podany w pytaniu związek frazeologiczny oznacza tyle, co 'zaczynać jakąś działalność, być nowicjuszem w jakiejś dziedzinie’. Można więc stawiać pierwsze kroki w świecie show biznesu/w kuchni/w internecie/w branży muzycznej i tym podobnych sytuacjach.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Spotkałam się z takim zwrotem „zalewać krzeczka” i nie wiem co to znaczy? Poprosze o wyjaśnienie.
Dziękuję
AR
Przytoczony w pytaniu zwrot zalewać krzeczka to stary frazeologizm, który bardzo rzadko pojawia się we współczesnej polszczyźnie. Funkcjonował on w naszym języku między XIV a XVIII wiekiem i oznaczał 'upijanie się’. Krzeczek to dawne określenie chomika lub pieska ziemnego (M. Arcta Słownik staropolski, 1920) zastąpione współcześnie określeniem 'robak’. Obecnie, jeśli chcemy powiedzieć, że ktoś upija się, używamy określenia 'zalewać robaka’.
Agnieszka Wierzbicka
Zwracam się w dość nietypowej jak sądzę sprawie. Poszukuję językowego znaczenia oraz etymologii zwrotu „Goń się”. Wbrew pierwszemu wrażeniu jest to pytanie poważne, nie żart. Kulturowo w środowiskach miejskich uznawane jest to jako synonim „odczep się”, natomiast ostatnio wyniknął spór, wynikający na powiązaniu tego zwrotu z żargonem hodowców zwierząt dotyczącym parzenia takowych. Czy jest możliwość aby wypowiedzieli się Państwo w tej sprawie?
Dzień dobry,
na początek zacznijmy może od ustalenia środowiska, w którym funkcjonuje frazeologizm „goń się” (niekiedy w rozbudowanej formie „goń się leszczu”). Obecnie jest on rozpowszechniony w potocznej polszczyźnie i używany w sytuacjach, gdy mówiący che nakłonić inną osobę do odejścia lub odstąpienia od jakiegoś działania, niekiedy w formie pogróżki – w takim znaczeniu notuje go m.in. Słownik potocznej polszczyzny PWN, pod red. M. Czeszewskiego (2008). Jednak pierwotnym środowiskiem, w którym ten frazeologizm zaczął funkcjonować (w tym samym znaczeniu) był socjolekt studencki (notuje go z taką kwalifikacją S. Grabias w swojej książkowej publikacji Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii już w 1994 r.). Należy więc wątpić, by fraza „goń się (leszczu)” wiązała się w jakikolwiek sposób z popędem zwierząt i znanym ze środowiska wiejskiego „gonieniem się” świń czy innych gospodarskich stworzeń.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Proszę o podanie frazeologizmu bliskoznacznego do zwrotu dużo zarabiać, stać się zamożnym.
Podane zwroty mogą być zastąpione frazeologizmami: być majętnym, być dobrze sytuowanym, mieć pod dostatkiem pieniędzy, mieć pokaźny majątek, opływać w bogactwa, być krezusem.
Agnieszka Wierzbicka
Witam!
Zwracam się z uprzejmą prośbą o pomoc w rozwiązaniu mojego problemu. W kwestii jak poprawnie zapisać frazeologizmy, czy „w każdym razie”, czy „w każdym bądź razie”
Proszę o uzasadnienie swojej odpowiedzi.
Dzień dobry,
poprawna forma związku frazeologicznego brzmi ’w każdym razie’. Niestety we współczesnej polszczyźnie słyszymy często niepoprawną kontaminację, tj. 'w każdym bądź razie’. Jest to połączenie dwóch poprawnych frazeologizmów, podobnych znaczeniowo: wspomnianego wcześniej 'w każdym razie’ i drugiego, 'bądź co bądź’.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Czy błędem językowym jest użycie w ostatnim akapicie rozprawki wyrażenia ” „Podsumowując, granica między światem realistycznym (…)”. Zgadzam się że może jest to niezbyt eleganckie wyrażenie, ale czy jest błędem??
Niezwykle trudno jest mi ustosunkować się do zadanego pytania, bowiem przytoczony został jedynie fragment zdania – brakuje mi więc szerszego kontekstu. Samo rozpoczynanie zdania słowem podsumowując jest poprawne i stosowane powszechnie w wypowiedziach naukowych i oficjalnych, w tym rozprawce (o ile rzeczywiście chodzi o słowo podsumowując, a nie o niepoprawną kontaminację podsumowywując). Jednak po nim należałoby użyć sfrazeologizowanego sformułowania „granica przebiegająca między … a …”.
Nauczycielowi mogło także chodzić o zgodność podmiotów, a więc należałoby napisać:
Podsumowując, stwierdzam, że granica przebiegająca między … a …
Podsumowując, chciałabym podkreślić, że granica przebiegająca między … a …
Podsumowując, mogę …
Ewentualnie: Podsumowując, należy podkreślić, że (czyli powinny pojawić się formy bezosobowe).
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
często w języku potocznym używa się zwrotu „i po ptokach”, spotkałam się także z formą „i po ptakach”. Czy używanie takiego sformułowania jest dopuszczalne?
Z góry dziękuję za odpowiedź, łączę pozdrowienia, Joanna
Jest to połączenie wyrazowe o charakterze utartym, tzn. związek frazeologiczny, a znaczy 'i koniec; i po wszystkim; niczego już zmienić nie można’. Słowniki charakteryzują ten związek jako potoczny, a zatem można go używać w sytuacjach komunikacyjnych nieoficjalnych, czyli w nieformalnych kontaktach o charakterze prywatnym. O ile wspomniane słowniki podają formę i po ptakach, w języku mówionym częściej pojawia się ta druga, z tzw. pochylonym a (wymawianym jako o), która ma zapewne pochodzenie dialektalne, natomiast używana w języku ogólnym podkreśla ekspresywne, zwłaszcza żartobliwe nacechowanie wypowiedzi.
Izabela Różycka
Dzien dobry,
Prosze o wyjasnienie, czy istnieje w polszczyznie wyrazenie 'isc w piornik’ w sensie ’ pojsc do lozka, pojsc spac’.
Przepraszam za brak polskich znakow, nie sa niestety one dostepne na moim urzadzeniu.
Dziekuje i pozdrawiam
Bernadeta
Słowniki frazeologiczne (w tym Współczesny słownik frazeologiczny Piotra Flicińskiego) nie odnotowują tego zwrotu. Próżno szukać takiego frazeologizmu również w Narodowym Korpusie Języka Polskiego. Jednak trzy wyniki, które uzyskujemy po wpisaniu interesującego Panią zwrotu do wyszukiwarki internetowej, wskazują, że rzadko, ale jednak pojawia się w młodzieżowym socjolekcie. Być może powstał on przez skojarzenie ze znanym frazeologizmem uderzyć/iść/pójść w kimono, który oznacza właśnie pójście spać. Duża dynamika zmian zasobu leksykalnego języka młodzieżowego sprawia, że nie wszystkie konstrukcje wchodzą do języka ogólnego, a część z nich ma charakter efemeryczny.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Szanowni Państwo,
Przeczytałam przed chwilą w prasie, że jakiś rząd 'kładzie tamę’ czyjejś propagandzie.
Nurtuje mnie pytanie: dlaczego tamę się kładzie? Zapory się stawia, zasieki również. Dlaczego ten rodzaj przeszkody – dla odmiany – kładzie się?
Dzień dobry,
przytoczony frazeologizm, znaczący tyle co 'przeciwstawiać się, przeszkodzić, położyć kres czemuś’, może przybierać różne postacie: położyć, postawić, stawiać tamę (czemuś) i rzeczywiście czasami używamy także formy archaicznej: kłaść tamę. Użycie w tym frazeologizmie czasownika kłaść wiązać można z jego wcześniejszym powszechnym funkcjonowaniem w staropolszczyźnie i późniejszych wiekach w znaczeniu 'przeciwstawiać’. Słowo to utrwalone zostało w tym znaczeniu nie tylko we wspomnianym związku, ale też w kłaść się Rejtanem ’przeciwstawiać się czemuś z dużą determinacją’. Warto zwrócić uwagę na wielość znaczeń czasownika kłaść – w polszczyźnie utrwalone są przecież takie frazeologizmy jak: kłaść głowę pod Ewangelię ‘niepotrzebnie ryzykować, bez ważnego powodu narażać się na niebezpieczeństwo, którego można uniknąć’, kłaść uszy po sobie ’stać się pokornym/potulnym’, kłaść/złożyć coś na karb czegoś ’dopatrywać się w czymś przyczyny jakiegoś faktu; szukać w czymś wytłumaczenia, aby uwolnić się odpowiedzialności za coś’ czy nawet współcześnie i potocznie używane kłaść/położyć na kimś laskę/lachę 'przestać się kimś/czymś zajmować/interesować’. Świadczy to dobitnie o ewoluowaniu znaczenia czasownika kłaść na przestrzeni wieków.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
chciałabym zapytać o frazę „nie po drodze do małżeństwa”. Komuś może być nie po drodze do małżeństwa czy może nie po drodze z małżeństwem? Sama skłaniałabym się ku tej pierwszej wersji, niestety nie mogłam znaleźć podobnego związku w słowniku frazeologicznym. Może trzeba tu zastosować rozróżnienie na „do” w znaczeniu miejsca, a „z” w odniesieniu do abstraktu? Bardzo proszę o pomoc w wyborze właściwej formy.
Z poważaniem
Wielki słownik frazeologiczny języka polskiego notuje związek <<komuś>> jest << z kimś>> nie po drodze – czyjeś interesy są sprzeczne, oczekiwania odmienne, poglady rozbieżne. Nie po drodze do małżeństwa jest więc innowacją frazeologiczną, której nie znajdziemy w słownikach. Jej funkcjonalność jest wątpliwa, a propozycje wymiany przyimka tego nie zmieniają. Trzeba więc uznać, że jest to błąd frazeologiczny.
Katarzyna Jachimowska
Serdecznie pozdrawiam z zasypanej śniegiem Białej Podlaskiej.Pięknie proszę o udzielenie mi odpowiedzi na pytanie czy w zdaniu: Wyjątkowe spotkanie było jednym z ważniejszych wydarzeń w historii naszego portalu ,a także kolejnym krokiem / w przód,wprzód/
prawidłowe jest użycie w przód czy wprzód
Chcąc przypisać komuś lub czemuś postęp w jakiejś dziedzinie, można posłużyć się związkiem frazeologicznym krok naprzód – taki właśnie wariant notowany jest w słownikach poprawnościowych (np. Czechy w ostatnich pięciu latach zrobiły duży krok naprzód). Słowo wprzód oznacza 'najpierw’ (np. Wprzód zapoznamy się z podstawami logiki). Współcześnie jest to wyraz oceniany jako przestarzały i ze względu na treść zupełnie nie pasuje do wskazanego frazeologizmu.
Bartłomiej Cieśla
Napisz jak rozumiesz zdanie: Królowie pod szopą dnia na kurzą stopę.
W pytaniu podana została nieco zniekształcona forma polskiego przysłowia – właściwa to Królowie pod szopkę, dnia na kurzą stopkę lub Królowie pod szopę dnia przybywa na kurzą stopę. Znaczenie tego przysłowia należy wiązać z przybywaniem dnia (czyli okresem od wschodu do zachodu słońca, gdy jest jasno na dworze) „o długość kurzej stopki” (czyli nieznacznie) po święcie Trzech Króli (czyli po 6 stycznia). W polszczyźnie można jeszcze spotkać przysłowie o podobnym znaczeniu do tego już wspomnianego: Na nowy rok przybywa dnia na barani (zajęczy lub wilczy) skok, co oznacza, że dni będą coraz dłuższe, zaś noce trwać będą coraz krócej.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
niedawno, za sprawą R. Bąkiewicza, w polszczyźnie pojawił się zwrot „krużganek oświaty”. Na wielu stronach i portalach pisano, że to przejęzyczenie. Czy na pewno to ten rodzaj błędu?
Uprzejmie proszę o wyjaśnienie.
Z poważaniem,
Jan Niechorski
Szanowny Panie,
zgodnie z terminologią językoznawczą za przejęzyczenia uznaje się „sporadyczne pomyłki wymawianiowe (…). Polegają one zwykle na : 1. antycypacji, czyli przedwczesnym wymówieniu później występujących głosek, sylab, a nawet wyrazów, zamiast właściwych (np. irrocjonalny zamiast irracjonalny); perseweracji, czyli nonsensownym powtórzeniu głoski, sylaby lub wyrazu użytego w poprzednich częściach wypowiedzi (np. żyli z żybołówstwa); 3. metatezie, czyli przestawce (np. pieczątka kurczone zamiast kurczątka pieczone) za: Encyklopedia języka polskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, s. 302. Biorąc pod uwagę tę właśnie definicję nie mamy do czynienia we frazeologizmie krużganek oświaty z przejęzyczeniem. Jest to nieuzasadniona innowacja frazeologiczna polegająca na wymianie składnika leksykalnego kaganek na krużganek. Zwykle taka wymiana wynika z nieznajomości struktury frazeologizmu.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam
Mam pytanie: czy poprawne jest sformułowanie: odłożyłam łódź oraz sformułowanie: zachować opanowanie
Dziękuje
Na pewno niepoprawna jest pisownia wyrazu dziękuję (1.os. l.p. cz. teraźniejszego) bez końcowego -ę. Jeżeli chodzi o podane połączenia wyrazowe, to ze względu na łączliwość gramatyczną (składniową) są poprawne, ale za względu na łączliwość leksykalno-semantyczną – nie. Łódź można odstawić, odholować – o taki zapewne sens Pani chodziło. Co do drugiego połączenia – lepiej zamiast analityzmu użyć syntetycznej formy opanować się. Zachować można umiar w czymś.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry, Chciałabym zadać 3 pytania, które nurtują mnie od jakiegoś czasu. 1. Która z form jest poprawna: „co około 2 miesiące otrzymywać będziesz…” czy „co około 2 miesięcy otrzymywać będziesz…”? 2. Czy forma „zdobywca nagrody” jest poprawna? A może jedyną dopuszczalną formą jest „zwycięzca nagrody”? 3. Czy można powiedzieć „w przypadku zwycięstwa” (zamiast „w przypadku wygrania”)? Będę wdzięczna za rozwianie moich wątpliwości. Pozdrawiam i dziękuję.
Szanowna Pani,
1. „Około” to przyimek łączący się z rzeczownikiem (lub innym wyrazem w jego funkcji)
w dopełniaczu (np. wyjazd potrwa około dwóch miesięcy). Niewłaściwe jest zaś łączenie przyimka „około” z innym przyimkiem (a w takiej funkcji występuje w Pani przykładzie „co”), wymagającym połączenia z wyrazem w przypadku innym niż dopełniacz. W takiej sytuacji lepiej użyć określenia: „mniej więcej”, „prawie”, np.: co mniej więcej dwa miesięce otrzymywać będziesz.
2. Według „Słownika poprawnej polszczyzny” pod. red. A. Markowskiego „nagrodę” można zdobyć, otrzymać, rozdać, wręczyć, wyznaczyć, przyznać komuś. Sformułowanie „zdobywca nagrody” jest poprawne. Niepoprawne zaś jest określenie „zwycięzca nagrody”. Można zostać zwycięzcą konkursu, festiwalu, biegu, plebiscytu, ale nie zwycięzcą nagrody.
3. Zamiast powiedzieć „w przypadku zwycięstwa/w przypadku wygrania”, lepiej użyć sformułowania „w razie wygranej” lub „w wypadku zwycięstwa”.
Elwira Olejniczak
Czy taka konstrukcja zdania jest poprawna : Lubię tańczyć przy mamie.
Czy trzeba w tej konstrukcji by była poprawna użyć wyrazu-przed mama?,czyli :
Lubię tańczyć przed mama.
Dzień dobry,
nie do końca wiem, co w podanych zdaniach mogło być intencją mówiącego, dlatego opiszę łączliwość wyrazu tańczyć z różnymi przyimkami.
Opisując taniec z drugą osobą, używa się zwykle zwrotów: tańczyć z mamą lub tańczyć obok/w pobliżu mamy. Można tańczyć przy kimś w znaczeniu 'obok tej osoby’, tańczyłam przy Baśce na dyskotece. Istnieje także w polszczyźnie utrwalone przenośne znaczenie tańczyć przy, tj. 'szczególnie się kimś zajmować’, np. tańczyła przy zagranicznej delegacji, bo zależało jej na podpisaniu kontraktu.
Jeśli zaś chodzi o użycie tańczyć przed kimś, to takiej konstrukcji używamy, jeśli odnosi się ona do tańca 'na przeciw jakiejś osoby czy grupy osób’, np. tańczyć przed publicznością, tańczyć przed mamą. Można także powiedzieć przenośnie, np. tańczysz przed dyrektorem jak marionetka.
Można także tańczyć przy czymś, np. przy muzyce, przy fontannie, przy kuchni. Poprawna jest także konstrukcja tańczyć do czegoś, np. do muzyki Straussa.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
zwracam się do Państwa z prośbą o pomoc w zakresie znaczenia związków frazeologicznych.
Nie potrafię zgodzić się z komisją konkursową, która uznała, że „nieustające cierpienie” to tylko i wyłącznie „męki Tantala”, a odpowiedź „koszula Dejaniry” uznała za błędną i niezgodną z kluczem. Dodam, że konkurs był dedykowany dwunastolatkom.
Osobiście uważam,że przy tak postawionym pytaniu obydwie odpowiedzi są prawidłowe, a i sama znalazłabym w mitologii jeszcze kilka pasujących tutaj frazeologizmów.
Uprzejmie proszę o Państwa opinię w tej sprawie.
Pozdrawiam serdecznie,
Katarzyna Oliwa
W Wielkim słowniku frazeologicznym języka polskiego pod red. P. Müldnera-Nieckowskiego możemy przeczytać, że koszula/suknia Dejaniry to coś, co sprawia wielkie cierpienie i męczarnie, od których nie ma ucieczki. To również działania w dobrej wierze przynoszące fatalne skutki. Z kolei męki Tantala to cierpienia polegające na tym, że nie można zaspokoić swoich pragnień i skorzystać z czegoś, co wydaje się osiągalne (WSJP). Oba więc związki frazeologiczne dotyczą udręki, jednak pytanie na konkursie dotyczyło nieustającego cierpienia, które związane jest właśnie z mitologicznym Tantalem. Zerknęłam do Mitologii Jana Parandowskiego. Koszula Dejaniry zanurzona w krwi centaura Nessosa była dla Heraklesa „okrutnym jadem, który przesiąkł w ciało, wżarł się w nie i zaczął je trawić ogniem szalonego bólu” (1959: 203), jednak ta męka nie trwała tak długo, jak w przypadku Tantala, którego za karę strącono do Tartaru i „w strachu, głodzie i pragnieniu dręczy się przez wiek wieków zbrodniczy król” (1959: 223). Gdy Herakles chciał spłonąć, uratował go Zeus. Z kolei Tantala postawiono w sadzawce, nad którą rosło drzewo z pięknymi owocami, lecz gdy tylko król chciał zjeść jabłko, gałąź się odchylała, kiedy chciał się napić, woda znikała. Ponadto zawieszono nad nim skałę, która wciąż chwiała się, jakby miała na niego upaść. Jeśli zatem pytanie dotyczyło nieustającego cierpienia, poprawna odpowiedź powinna odnosić się do związku frazeologicznego, jakim są męki Tantala.
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Witam,
toczymy spór ze znajomym o stwierdzenie „ma oczy czerwone jak wilk”. Według mnie to niewłaściwe, bo powinno się powiedzieć „ma oczy czerwone jak królik”. Kto ma rację?
Pozdrawiam serdecznie,
Jan
Dzień dobry,
właściwa forma frazeologizmu, o który toczycie Panowie spór, to mieć oczy czerwone jak królik. Powiedzenie to wiązać należy z wyglądem królika albinosa, u którego przez tęczówkę przebijają się czerwone naczynia krwionośne, tworząc wrażenie czerwonych oczu tego zwierzęcia. Natomiast podane przez Pana znajomego „ma oczy czerwone jak wilk” może być zniekształceniem porównania oczy świeciły (zaświeciły) się jak u wilka.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
chciałem poprosić o wyjaśnienie dotyczące zwrotu „na dzień dzisiejszy” – czy można go uznać za poprawny?
Pozdrawiam,
Jarosław J.
Dzień dobry,
choć często możemy się spotkać z określeniem na dzień dzisiejszy (słyszymy je w mediach, czytamy w prasie) to nie jest ono poprawne, podobnie zresztą do na dziś / dzisiaj. Można przypuszczać, że określenia te pochodzą ze stylu urzędowego i często używanej tam formuły według stanu na dziś (na dzisiaj, na dzień dzisiejszy) (por. M. Bańko, M. Krajewska, Słownik wyrazów kłopotliwych PWN).
Nie powinniśmy więc mówić czy pisać: Na dzień dzisiejszy nie sprawdzono wszystkich rozwiązań; Na dziś wykonano plan przewidziany na 2021 rok.
W ich miejsce lepiej używać prostszych sformułowań: Dzisiaj nie sprawdzono wszystkich rozwiązań; Do dziś wykonano plan przewidziany na 2021 rok.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry. Uprzejmie proszę o odpowiedź na pytanie: co oznacza powiedzenie „robić coś na pół gwizdka”? Z góry dziękuję za odpowiedź.
Związek frazeologiczny na pół gwizdka definiowany jest w „Wielkim słowniku frazeologicznym PWN z przysłowiami” w opracowaniu Anny Kłosińskiej, Elżbiety Sobol i Anny Stankiewicz jako 'bez pełnego zaangażowania, wkładając w coś tylko połowę potrzebnych sił’. Możemy na przykład pracować, trenować czy angażować się w coś na pół gwizdka.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
chciałbym poprosić o wyjaśnienie w jakich sytuacjach poprawne jest stosowanie słowa „nagminnie”? Czy to poprawne, gdy koś mówi:
nagminnie mi przeszkadzasz
nagminnie ma zapalenia płuc
nagminnie lekceważy przepisy
nagminnie się zakochuje itp?
Z poważaniem,
Piotr M.
Dzień dobry,
przysłówek nagminny oznacza, że coś «bardzo często występuje». Używa się go przede wszystkim w sytuacji, gdy mówimy/piszemy o rozpowszechnianiu się zjawisk niepożądanych, np. jak w podanych przez Pana konstrukcjach: nagminnie mi przeszkadzasz, nagminnie ma zapalenia płuc, nagminnie lekceważy przepisy. Jak wskazuje Słownik wyrazów kłopotliwych PWN autorstwa M. Bańki i M. Krajewskiej „w innych kontekstach lepiej używać wyrazów bliskoznacznych, np. powszechnie, masowo lub bardzo często” (s. 195). Dlatego przy ostatniej konstrukcji unikałabym użycia zwrotu nagminnie się zakochuje i zastąpiłabym je sformułowaniem zakochuje się bardzo często.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Czy poprawne jest powiedzenie „śnieg znika w oczach” w sensie błyskawicznie roztapia się?
Jeśli nie, to jak powinno brzmieć prawidłowo?
Frazeologizm niknąć (lub: ginąć, gasnąć) w oczach oznacza 'z dnia na dzień tracić siły, coraz gorzej wyglądać’. Użyć go można w odniesieniu do istot żywych, np. Hania niknie w oczach. By podkreślić, że coś dzieje się w bardzo krótkim czasie, błyskawicznie, można użyć związku wyrazowego w mgnieniu oka. Poprawne byłoby zatem wypowiedzenie: śnieg stopniał/zniknął w mgnieniu oka.
Katarzyna Burska
Czy poprawnie jest napisać ” dziękuję za objęcie Honorowym Patronatem wydarzenia…”? czy jednak „dziękuję za objecie Honorowego Patronatu…” ??
Problem użycia zwrotu objąć (honorowy) patronat nad czymś omawiamy był już w naszej poradni tutaj . Zwrotu tego należy używać w formie wskazanej w naszej poradzie, więc w wypadku powyższego pytania zalecane byłoby określenie: dziękuję za objęcie honorowego patronatu nad wydarzeniem… Warto także pamiętać o pisowni małą literą – wielkie litery nie mają w tym wypadku uzasadnienia.
Agnieszka Wierzbicka
Czesto opisując, że cos do siebie nie pasuje, mawia się: że coś jest „Od Tradajca…”
Co oznacza to powiedzenie: „Od Tradajca…”?, co to/lub kto to w ogóle jest Tradajec? i skąd się to powiedzenie wzięło?
Dziękuję,
Pytanie dotyczy związku frazeologicznego prawdopodobnie o bardzo ograniczonym zasięgu (regionalizm radomski?). W żadnym drukowanym źródle nie ma frazeologizmu od Tradajca/od tradajca. Potwierdzeniem występowania takiego zwrotu w polszczyźnie są wpisy w internecie i tylko na ich podstawie (kontekstu użycia) można wnioskować o jego znaczeniu. Na stronie:
http://forum.gazeta.pl/forum/w,12217,18869141,18869141,SLOWNIK_GWARY_RADOMSKIEJ.html#p18988438 podano:
trajdzić – klepać, ględzić (’trajdzi jak najęta’), trajdzioch, trajdziocha, trajda, trajdoła – ględa, trajdy – opowieści, głupoty, bzdety.
Można tylko domniemywać, że rdzeń trad/trajd jest bardzo stary. Słownik gwar polskich Jana Karłowicza (1900-1911 r.) odnotowuje: trada, trady – przyśpiew: Trady rady rada; tradunek – obrączka na piastach koła u wozu; trajda – 1) kieszeń, worek, 2) kobieta bez taktu, roztrzepana; trajdaczka – 1) rozwolnienie, 2) czcza gadanina.
Katarzyna Jachimowska
Co oznaczają słowa okrągły rok? Czy to jest poprawne?
Sformułowanie okrągły rok oznacza tyle co 'cały, równy, pełny rok’. Jego użycie dopuszczalne jest w polszczyźnie potocznej, na co wskazuje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN (s. 702). Oznacza to, że nie powinniśmy tego zwrotu używać w sytuacjach oficjalnych, choć w Słowniku wyrazów kłopotliwych PWN wskazuje się, że okrągły rok może ożywiać stylistycznie np. wypowiedź pisaną (s. 223).
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
od kilku dni zastanawia mnie pewna kwestia związana z językiem. Chodzi o wyrażenie „ot co”. Niestety znaleźć można mało informacji w internecie na ten temat. Chciałbym wiedzieć więcej oraz zweryfikować pewne zdanie/wyrażenie.
Czy w zdaniu/wersie: „Ty to złoto…, ot co nadał anioł.” formuła „ot co” jest użyte poprawnie?. Według definicji słownika SJP: (wyrażenie potwierdzające, że istota rzeczy sprowadza się do tego, co zostało przed chwilą powiedziane), wydaje mi się, że tak. Jednak piszę z prośbą o weryfikację, upewnienie się.
Z góry dziękuję za odpowiedź lub wskazanie kogoś, od kogo mogę taką odpowiedź uzyskać.
Pozdrawiam
Kamil Frąckowiak
Ot co stanowi komentarz metatekstowy, którego znaczenie zgodnie ze Słownikiem języka polskiego pod redakcją Mieczysława Szymczaka można sprowadzić do stwierdzenia: „tak się rzecz przedstawia”. Z kolei Wielki słownik języka polskiego PAN wskazuje, że za pomocą ot co „mówiący informuje, że to, co powiedział, choć jest określeniem dosadnym, adekwatnie oddaje to, co na dany temat sądzi i że więcej na ten temat nie trzeba nic mówić”. Dodatkowo obydwa źródła zwracają uwagę na potoczny charakter tego wyrażenia.
W cytowanym przez Pana fragmencie wątpliwość może budzić pozycja ot co w zdaniu – zasadniczo jest to bowiem wykładnik zamknięcia i jak wskazują wszystkie definicje (również ta cytowana przez Pana) ot co odnosi się do tego, co zostało powiedziane już wcześniej. Natomiast w przytoczonym wersie ot co wprowadza nową wypowiedź. W takim przypadku właściwe byłoby zatem użycie raczej partykuły oto, która otwiera nową wypowiedź i stanowi podsumowanie wcześniejszej lub komentarz do niej.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Dzień dobry!
Interesuje mnie pochodzenie dwóch powiedzeń w których występują zwierzeta: chodzić jak błędna owca i puścić płazem.
Z góry dziękuję za odpowiedź!
Piotr
Panie Piotrze,
pierwszy frazeologizm chodzić jak błędna owca oznacza 'chodzić w zamyśleniu, nieprzytomnie, bez celu’ (za: S. Bąba, J. Liberek, Słownik frazeologiczny współczesnej polszczyzny, PWN, Warszawa 2001, s. 525). Związek ten pochodzi z Biblii, z Księgi Psalmów „Błądzę jako owca zagubiona” (CXIX, 176).
Drugi frazeologizm używany jest dwojako: coś uszło komuś płazem lub puszczamy coś komuś płazem. Mówimy, że coś uszło komuś płazem – czyli 'ktoś nie został ukarany za coś’ albo puszczamy coś komuś płazem, czyli 'nie wyciągamy konsekwencji z czyjegoś niewłaściwego zachowania’. W tym miejscu chwiałabym zaznaczyć, że słowo płaz, które pojawia się w obu wspomnianych związkach frazeologicznych, nie dotyczy zwierzęcia, lecz nieostrej, płaskiej, szerokiej część broni siecznej (np. szabli). Tą częścią tradycyjnie uderzano za drobne przewinienia, gdy chciano ukarać daną osobę.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
chciałabym dowiedzieć się jakie jest pochodzenie powiedzenia „rubla zarobić i cnotę zachować”. Czy jest to cytat z jakiegoś rosyjskiego dzieła? Niestety słabo znam ten język i nie jestem w stanie samodzielnie wyszukać informacji.
Łączę wyrazy szacunku
Olga Świder
Szanowna Pani,
ponieważ wspomniany frazeologizm pochodzi z języka rosyjskiego, poprosiliśmy o pomoc i wyjaśnienie nurtującego Panią pytania Panią Profesor Annę Wardę z Instytutu Rusycystyki UŁ:
„W języku rosyjskim funkcjonuje adekwatne powiedzenie: „Капитал приобрести и невинность соблюсти” („Zdobyć kapitał i zachować cnotę”). Wyrażenie to stało się popularne dzięki Michałowi Sałtykowowi-Szczedrinowi (1826-1889). Występuje ono w takich utworach tego pisarza, jak: «Мелочи жизни» (1877), «Письма к тетеньке» (письмо 10-е, 1882), «Дети Москвы» (1877), «Убежище Монрепо» (1882).
Znaczenie ironiczne: zaspokajać swoje materialne interesy, próbując przy tym zachować reputację człowieka, dla którego nie są ważne sprawy materialne.
Poniżej fragmenty ze wspomnianych utworów autora z użyciem tego wyrażenia:
Письма к тетеньке, письмо 10-е:
„Из этого вы видите, что мое положение в свете несколько сомнительное. Не удалось мне, милая тетенька, и невинность соблюсти, и капитал приобрести. А как бы это хорошо было! И вот, вместо того, я живу и хоронюсь. Только одна утеха у меня и осталась: письменный стол, перо, бумага и чернила. Покуда все это под рукой, я сижу и пою: жив, жив курилка, не умер! Но кто же поручится, что и эта утеха внезапно не улетучится?”
Дети Москвы:
„Дальнейшим испытанием моих представлений о «славе» явились выкупные свидетельства. Не могу не сознаться, что даже в самый разгар моих симпатий к меньшей братии надежда на выкупные свидетельства никогда не оставляла меня. Язык говорил: до последней капли крови! а тайный голос шептал: дадут же, однако, что-нибудь! И действительно, выкупные свидетельства были отпечатаны… и я не имел силы отказаться от них! Не мог же, однако, я не понимать, что самоотверженность, эта обязательная спутница «славы», по самому существу своему, безвозмездна! И не настолько же я неразумен, чтоб рассчитывать на такое счастливое стечение обстоятельств, которое поможет мне и капитал приобрести, и «славу» соблюсти!”
Убежище Монрепо:
„Замечательно, что этот самый землевладелец эту самую землю уже лично двадцать лет пашет, но и за всем тем не только в объявлениях газетных пишет: продается столько-то десятин „целины”, — но и сам, по-видимому, верит в подлинность этой „целины”! Точь-в-точь как та легендарная девица, дочь бедных, но благородных родителей, которая будто бы в одно и то же время и сокровище сохранила и капитал приобрела. Но разве это правдоподобно?”.”
Ze swojej strony mogę dodać, że związek „rubla zarobić i cnotę zachować” upowszechnił w polszczyźnie Ludwik Dorn (w 2004 r.). Od tej pory politycy i dziennikarze chętnie go używają, wprowadzając niekiedy do niego modyfikacje, np. J. Kaczyński „Cnotę straciliśmy, a rubla nie zarobiliśmy” (2010 r.), Ł. Warzecha „Jak cnotę stracić, a rubla nie zarobić” („Do Rzeczy”, 10.03.2017 r.).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Bardzo serdecznie proszę o rozwianie moich na temat używania słów PODAĆ I PODDAĆ
przykładowa fraza: … coś w wątpliwość
jaka forma będzie poprawna?
Dzień dobry,
poprawny jest jedynie frazeologizm podać coś w wątpliwość w znaczeniu „zakwestionować prawdziwość jakiegoś zdania, twierdzenia”.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Jak jest poprawnie? Poddać w wątpliwość czy podać w wątpliwość?
Zgodnie z normą wzorcową, kwestionując prawdziwość jakiegoś zjawiska czy sprawy, powinniśmy „podać/podawać w wątpliwość” – taką formę podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, pod red. A. Markowskiego (s. 1282), np. Już podczas pierwszego przesłuchania sędzia podał w wątpliwość zeznania głównego świadka. Jeśli zaś chodzi o frazę „poddać w wątpliwość” jest ona w słowniku wskazana jako niepoprawna.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
wyobraźmy sobie następującą sytuację: w czasach PRL-u 100% dzieciaków na WF-ie miało jednakowe trampki. Nie było możliwości kupna żadnych innych butów sportowych. Czy można zatem powiedzieć, że trampki w PRL-u, jako obuwie sportowe dla dzieci na zajęcia z wychowania fizycznego, były POPULARNE? Moim zdaniem słowo „popularne” jest w tym przypadku mylące, ponieważ sugeruje, że trampki były wybierane świadomie jako produkt lepszy od jakiegoś innego, istniejącego na rynku zamiennika. Takiego jednak nie było. Jakie jest Państwa zdanie?
Pozdrawiam
Klaudia Tadych
Dzień dobry,
w polszczyźnie leksem popularny funkcjonuje w trzech znaczeniach (za Uniwersalny słownik języka polskiego, PWN, Warszawa 2003, t. 3):
1. <<przeznaczony dla odbiorcy niespecjalisty, przedstawiony w sposób zrozumiały dla wszystkich; przystępny, łatwy, prosty>>, np. literatura popularna;
2. <<powszechnie znany, ceniony, używany>>, np. popularne marki samochodów, popularny film;
3. <<cieszący się rozgłosem, ceniony przez ogół, znany, sławny>>, np. popularny wykonawca, popularny kucharz.
Wskazane przez Panią w pytaniu użycie tego wyrazu zawiera się z pewnością w znaczeniu drugim – popularne w PRL-u trampki były powszechnie używane, choć – niewątpliwie – owo użycie nie wynikało z ich wielkich walorów (użytkowych czy też estetycznych). W tej sytuacji, szczególnie dla odbiorców nieznających realiów czasów PRL-u, użycie określenia popularne trampki może być mylące, choć zgodne z prawdą. Może w takiej sytuacji warto używać jeszcze określenia precyzującego, np. popularne trampki (jedyne dostępne w tamtym czasie na rynku).
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Położyć czy stawiać wszystko na jedną kartę? Jaka wersja jest poprawna?
Poprawna wersja frazeologizmu brzmi postawić / stawiać (wszystko) na jedną kartę, co oznacza, że podejmujemy ryzykowną decyzję odnośnie jakiejś sprawy.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
chciałbym zapytać, czy próbując wytłumaczyć coś płaczącemu dziecku, można stosować zwrot
„to nie jest powód do płakania”, czy też poprawny byłby „to nie jest powód do płaczu”? A może można stosować obie formy? Jeśli w przedstawionym przykładzie tylko druga forma jest poprawna, to czy istnieją jakieś przypadki, gdzie można stosować zwrot „do płakania”?
Pozdrawiam serdecznie,
Krzysztof
Dzień dobry,
Panie Krzysztofie obie formy są poprawne, przy czym ta druga forma zwrotu „powód do płaczu” jest sfrazeologizowana, utarta w naszym języku. Można więc śmiało stosować każdą z nich.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Czy można rozpoczynać zdanie od słowa „przykładowo” w tekście urzędowym? Może lepiej zastosować inną konstrukcję? Dziękuję za odpowiedź
Można użyć wyrazu przykładowo lub konstrukcji tytułem przykładu.
Katarzyna Jachimowska
Dobry wieczór
Chciałabym zapytać o historię wyrażenia „raz kozie śmierć”. Jak to się stało, że używamy go w języku?
Dziękuję serdecznie
Dzień dobry,
niestety do wskazanego w pytaniu frazeologizmu raz kozie śmierć nie znalazłam źródła w Słowniku frazeologicznym współczesnej polszczyzny PWN. Mogę tylko przypuszczać, opierając się na analizie źródeł związków frazeologicznych, że charakter tego związku zaliczyć można do tzw. naturalnych – związek taki powstał w wyniku obserwacji sił przyrody, życia roślin i zwierząt, z obserwacji człowieka, jego wyglądu, gestów, zachowania, jak ma to miejsce w innych frazeologizmach, np. burza uczuć, biały jak śnieg, zrobić coś piorunem, twardy jak skała, morze głów.
Koza jest postrzegana przez ludzi jako zwierze nieprzewidywalne, gwałtowne (ale i uparte) i być może stąd bierze się użycie jej miana w tym związku, który oznacza przecież 'ryzykowanie’. Druga, możliwa interpretacja, łączy się z nazwą dziewczyny określanej mianem kozy – w potocznej polszczyźnie mówimy tak przecież 'o żywej, wesołej dziewczynie’. Tym samym skojarzenie prowadzi nas znów w kierunku działania osoby, która nie boi się ryzyka.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Czy poprawne są sformułowania: robić robotę i robić różnicę.
Połączenie robić robotę jest prawdopodobnie kalką angielskiego do the job oznaczającego, że ktoś, wykonując jakąś pracę, osiągnął cel, który sobie zamierzył. Trudno uznać to połączenie za poprawne w polszczyźnie wzorcowej, gdyż oba wyrazy są spokrewnione słowotwórczo i wprowadzałyby tę samą treść, sformułowanie to miałoby charakter pleonastyczny (podobnie jak produkować produkty czy scalić w całość). Trafniejsze wydaje się połączenie wykonać robotę. Słowniki frazeologiczne notują jednak związek robić dobrą robotę 'pracować, działać pożytecznie, zajmować się czymś pożytecznym’, w którym rzeczownik robota dookreślony jest przydawką przymiotnikową. W polszczyźnie potocznej można też usłyszeć ten frazeologizm w zmodyfikowanej postaci, np. zrobić niezłą/świetną robotę.
Fraza czasownikowa coś robi różnicę notowana jest w „Wielkim słowniku języka polskiego” pod red. Piotra Żmigrodzkiego w znaczeniu 'coś, co pozornie nie ma wielkiego znaczenia, nie jest dla wskazanej osoby obojętne’. Inny dopuszczalny wariant to czynić różnicę, w oficjalnych wypowiedziach można też natrafić na wersję sprawiać różnicę (często funkcjonującą w formie zaprzeczonej).
Katarzyna Burska
Dzień dobry! Mam pytanie skąd powiedzenie „siedzi jak złe na kępie”. Dziękuję IŚ
Powiedzenia siedzieć jak złe na kępie nie notują redaktorzy współczesnych słowników frazeologicznych. Można się jednak domyślać, że ów zwrot ma proweniencję ludową i wyraża przekonanie, że miejscem przebywania spersonalizowanego zła są tereny odległe oraz odosobnione (pogląd taki formułowano m.in. w Biblii, w której częstą przestrzenią aktywności demonów czyni się miejsca pustynne). Kępa, jak się zdaje, to w tym kontekście oznaczenie ‘wyniosłości na podmokłym, bagnistym terenie’, co potwierdzają ludowe powiastki, por. fragment legendy Diabelskie doły:
Na łąkach, jak się idzie z Łęczycy do Dobrogost, jest trzęsawisko na starym korycie rzeki Bzury, gdzie jeszcze dziś można zginąć bez śladu. Nazywa się Diabelskie Doły. Stamtąd właśnie Boruta, jak wpadł, nie mógł się wydostać.
Boruta to był szlachcic, który bardzo lubił polować. Pewnego razu polował dłużej do późnego wieczora i bardzo zmęczony na kępie zasnął. W nocy obudziło go szczekanie psa, który leżał u jego nóg. Boruta spostrzegł, że kępa, na której siedzi, zapada się w bagna coraz głębiej. Przerażony zaczął wzywać diabłów, byle tylko mógł się z trzęsawisk uratować. Diabli przyszli mu z pomocą, ale w zamian zażądali duszy Boruty. I odtąd Boruta grasuje po łęczyckich błotach (legenda opowiedziana przez Stefana Stawskiego, l. 65, z Łęczycy; źródło: http://www.dialektologia.uw.edu.pl/index.php?l1=mapaserwisu&l2=&l3=&l4=&l5=leczyckie-legendy).
Inne warianty przysłowia notuje Kinga Różańska w artykule Językowo-kulturowy obraz mocy piekielnych w rosyjskiej i polskiej frazeologii i paremiologii: śmieje się jak diabeł na kępie, trzęsie się jak diabeł na kępie.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam,
jakie jest pochodzenie frazy: „spuścić kogoś po brzytwie”?
Pochodzenie związków frazeologicznych jest możliwe do ustalenia tylko w przypadku, kiedy można wskazać ich pewne źródło (literatura, mitologia, biblia, obcy język itp.). Jeżeli połączenie wyrazowe ma charakter potoczny, czyli pojawiło się w języku mówionym, raczej nie poznamy jego autora ani nie będziemy wiedzieli, w jakich okolicznościach powstało. Zwrotu spuścić kogoś po brzytwie nie odnotowuje żaden słownik frazeologiczny języka polskiego, pojawia się on jedynie w nielicznych źródłach internetowych, czyli jest to forma nowa, zapewne środowiskowa. Ma charakter ekspresywny, a znaczy 'pozbyć się kogoś, uwolnić się od czyjejś niepożądanej obecności, spławić kogoś’. W związku z tym znaczeniem można się domyślać tu związków znaczeniowych z takimi wyrażeniami i zwrotami jak: powiedzieć coś ostro, ostre słowa, ostry język, ostry jak brzytwa.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
nurtuje mnie pytanie dotyczące sformułowania „ciężki charakter”. Wydaje mi się, że jest ono niepoprawne, bo charakter możemy mieć trudny. Czy mam rację?
Z poważaniem,
Jerzy Marwiński
Szanowny Panie,
zgadzam się z Panem, że sformułowanie ciężki charakter to nieuzasadniona innowacja frazeologiczna, czyli konstrukcja błędna. Powstała ona w potocznej odmianie języka i w polszczyźnie oficjalnej nie powinna się pojawiać. Utarty, poprawny związek, którego powinniśmy używać brzmi trudny charakter. Co ciekawe, tendencję do zastępowania wyrazu trudny jego synonimem ciężki można dostrzec często także w innych sytuacjach. Dość często jest także modyfikowany frazeologizm trudny orzech do zgryzienia – w polszczyźnie potocznej słyszymy zwykle, że ktoś ma ciężki orzech do zgryzienia.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Jeśli poprawna jest wersja „zasada czworga oczu”, jak czytam w FAQ, czy to nie powinno też poprawnie brzmieć „rozmowa w czworo oczu” zamiast „w cztery oczy”?
Dziękuję z góry za wyjaśnienie zagadki!
W odróżnieniu od „zasady czworga oczu” – połączenia składniowego o charakterze luźnym – wyrażenie „rozmowa w cztery oczy” jest związkiem frazeologicznym, nie może więc stanowić wzorca, do którego będziemy się odwoływać, formułując normę. Frazeologizmy bywają opierane na konstrukcjach gramatycznych powszechnie używanych w dawnej polszczyźnie, mogą też zawierać zwroty okazjonalne. By odpowiedzieć na pytanie, dlaczego właśnie w tej konkretnie jednostce pojawia się wskazane zestawienie słowne, musielibyśmy najpierw ustalić bliżej źródło jej pochodzenia.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Który zwrot jest poprawny: w końcu miesiąca czy pod koniec miesiąca?
Oba wyrażenia mają takie samo znaczenie i są poprawne. Drugie z nich, moim zdaniem, pojawia się w polszczyźnie częściej.
Bartłomiej Cieśla
Szanowna Poradnio,
chciałbym spytać, czy na drogę sądową się wstępuje czy występuje. Więcej sensu wydaje się mieć pierwsza forma, ale druga w Internecie występuje częściej. Wystąpić można do sądu z jakimś wnioskiem lub skargą, ale na drogę sądową się chyba wstępuje.
Uprzejmie proszę o rozwianie moich wątpliwości.
W języku prawnym funkcjonują wyrażenia: droga prawna ’ustalony przepisami prawa sposób prowadzenia spraw sądowych lub urzędowych’ oraz droga sądowa 'postępowanie przed sądem, od najniższych do najwyższych instancji, zależnie od sprawy i właściwości sądów`.
W przytoczonym zwrocie wstąpić na drogę sądową chodzi o wniesienie, skierowanie, oddanie sprawy do sądu; wskazanie za pośrednictwem organów sądowych sposobu działania, rozstrzygnięcia czegoś. Kryterium formalno-logiczne uświadamia nam, że rzeczownik droga wymaga użycia czasowników: wejść, wkroczyć, wstąpić.
Natomiast czasownik wystąpić oznacza m.in. `zabrać publicznie głos, zacząć działać w jakiejś dziedzinie`, np.: Wystąpić w sądzie. Wystąpić z wnioskiem. Wystąpić w czyjeś obronie. Wystąpić z czyjegoś ramienia. Występować w czyimś imieniu.
Beata Burska-Ratajczyk
Dzień dobry, kilka dni temu dziennikarz ogólnopolskiego radia powiedział „Dawid Kubacki wygrał brązowy medal”. Czy to zdanie jest poprawne? Moim zdaniem wygrać można zawody lub konkurs, a medal się zdobywa lub też po niego sięga. Proszę o rozwianie moich wątpliwości.
Ma Pan rację: konkursy i zawody wygrywa się, natomiast zgodnie ze słownikami języka polskiego medal można otrzymać lub zdobyć, jak również po niego sięgnąć.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Szanowni Państwo! Ostatnio zastanawiałam się nad znaczeniem związku ‘wyskoczyć jak Filip z konopi’. O jakiego Filipa chodzi w tym związku frazeologicznym?
Wielu studentów dziwi się, gdy pytam, co oznacza słowo filip w związku frazeologicznym wyrwać się/wyskoczyć jak filip z konopi, gdyż często są przekonani, że chodzi o mężczyznę o imieniu Filip. Również Pani napisała ten wyraz wielką literą. Tymczasem leksem filip w gwarze białoruskiej znaczy ‘zając’. Z kolei konopie to nazwa rośliny, gdyż to w konopiach i w wysokich roślinach najczęściej chowają się zające. Gdy się czegoś wystraszą, wyskakują z konopi. Stąd związek frazeologiczny wyrwać się jak filip z konopi, który znaczy ‘odezwać się nie w porę, powiedzieć coś niestosownego’.
Łączę pozdrowienia
Anna Sokół-Klein
Czy można stopniować zwrot „Z wyrazami szacunku”, np. Z wyrazami Najwyższego szacunku?
Skłaniam się do twierdzenia, że nie można. Szacunek to szacunek, chyba że się mylę?
Dzień dobry,
przytoczony w pytaniu zwrot grzecznościowy „z wyrazami szacunku” jest wyrażeniem sfrazeologizowanym i jako taki nie powinien ulegać przekształceniom, nie powinniśmy więc napisać „z wyrazami najwyższego/największego/ogromnego/ wyjątkowego szacunku”, bowiem elementy dodane (najwyższego/największego/ogromnego/wyjątkowego) naruszają strukturę tego stałego związku.
Warto jednak dodać, że w innych sytuacjach komunikacyjnych można używać tych sformułowań, np. darzył go ogromnym szacunkiem, czuł do niej głęboki szacunek.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam!
Przeczytałam dziś artykuł, w którym była mowa o „zagłębiu pomidorowym”. Czy to sformułowanie można uznać za poprawne?
Z poważaniem,
Monika Kaźmierczak
Pani Moniko,
użycie połączenia wyrazów „zagłębie pomidorowe” należy uznać za niefortunne. Jak wskazuje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN to konstrukcja niepoprawna w odniesieniu do terenu, „na którym intensywnie uprawia się truskawki, pomidory, warzywa itp.” (s. 1418), jak i do opisywania obszaru produkcji żywności. Lepiej używać określenia „rejon (intensywnej) uprawy truskawek, malin, pomidorów”.
Agnieszka Wierzbicka
Czy można powiedzieć „Erupcja radości Jana trwała ponad dwie godziny”?
Zgodnie ze znaczeniem ujętym w Słowniku języka polskiego PWN erupcja to:
1. «wydobywanie się na powierzchnię Ziemi produktów wulkanicznych»
2. «gwałtowny przejaw czegoś».
Mogłoby się wydawać, że w tym drugim znaczeniu możemy to słowo używać w dowolnym kontekście, ale tak nie jest. I dobrze ukazuje to podane w pytaniu zdanie, gdzie słowo erupcja zostało nadużyte. Lepiej w tym miejscu byłoby powiedzieć/napisać: wybuch radości albo nawet szał radości. Niestety dość często słowo erupcja (niesłusznie) wypiera inne słowa, które odnoszą się do gwałtownego, spontanicznego okazywania różnych emocji.
Agnieszka Wierzbicka
Czy można się zanosić ze śmiechu?
J.K.
Poprawnie możemy powiedzieć czy napisać: zanosić się śmiechem/płaczem lub zanosić się od śmiechu/płaczu, co oznacza „tracenie oddechu podczas płaczu czy śmiechu”. Na przykład: Dziecko zanosiło się śmiechem lub Dziecko zanosiło się od śmiechu.
Agnieszka Wierzbicka
Co oznacza stwierdzenie zalać robaka?
Wspomniany w pytaniu zwrot oznacza tyle co 'picie alkoholu w celu zapomnienia o problemie dręczącym pijącego’. Określenie to wiązać należy z przenośnią, że robak kogoś gryzie, czyli 'ktoś ma jakiś problem, kłopot’ czy 'dręczy kogoś jakaś kwestia’.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
czy mogę poprosić o wskazanie związków feazeologicznych, w których znajduje się słowo noga lub nogi?
Z poważaniem,
Ewa J.
Szanowna Pani,
w polszczyźnie istnieje wiele związków frazeologicznych, w skład których wchodzi słowo noga bądź nogi, np.
- być gdzieś jedną nogą – w znaczeniu 'zmieniać miejsce pobytu’;
- być jedną nogą na tamtym świecie – w znaczeniu 'być bliskim śmierci’;
- (biec, uciekać) co, ile sił w nogach – w znaczeniu 'bardzo szybko’;
- dać nogę – w znaczeniu 'uciec’;
- kolos na glinianych nogach – w znaczeniu 'o czymś, co sprawia pozory mocy, a jest w rzeczywistości słabe’;
- kula u nogi – w znaczeniu 'przeszkoda’;
- kuty na cztery nogi – w znaczeniu 'cwany’;
- coś ma ręce i nogi – w znaczeniu 'jest dobrze przemyślane’;
- na jednej nodze – w znaczeniu 'szybko’;
- nie czuć nóg – w znaczeniu 'być zmęczonym’;
- czyjaś noga gdzieś nie postąpi – w znaczeniu 'ktoś nigdy się gdzieś nie pojawi’;
- noga się komuś powinęła – w znaczeniu 'coś się komuś nie powiodło’;
- (iść, jechać, wlec się) noga za nogą – w znaczeniu 'bardzo wolno’;
- nogi się pod kimś ugięły – w znaczeniu 'ktoś chwilowo stracił władzę w nogach’;
- postawić na nogi – w znaczeniu 'radykalnie polepszyć stan czegoś’;
- przewrócić/przewracać/wywrócić/wywracać do góry nogami – w znaczeniu 'szukając czegoś, nabałaganić’;
- rzucać kłody pod nogi – w znaczeniu 'przeszkadzać’;
- stanąć na nogi/na nogach – w znaczeniu 'podnieść się z upadku’;
- stanąć na własnych nogach – w znaczeniu 'usamodzielnić się’;
- tracić grunt pod nogami – w znaczeniu 'tracić pewność siebie’;
- wstać lewą nogą – w znaczeniu 'mieć zły humor’;
- wziąć nogi za pas – w znaczeniu 'uciec’.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Interpunkcja
Dzień dobry,
Mam jeszcze jedno pytanie odnośnie liczebników. Jak napisać w skrócie np. osiemdziesiąta rocznica. Czy „80-ta rocznica” jest poprawnie według obecnych reguł? Spotkałam się z zapisem „80. rocznica”, co wydaje mi się dziwne.
Według obowiązujących zasad poprawnościowych błędne jest dopisywanie końcówek fleksyjnych po cyfrach rzymskich lub arabskich. Niepoprawny jest zarówno zapis „80-ta rocznica”, jak i „w 6-tej klasie”. Normatywnie uzasadnione jest natomiast użycie kropki po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe (np. „Mieszkam na 7. piętrze.”). W związku z tym poprawny jest zapis
„80. rocznica”. W Zasadach pisowni i interpunkcji, które są dodatkiem do Wielkiego słownika ortograficznego PWN pod red. Edwarda Polańskiego zawarto informację, że „kropka po liczebniku może zostać opuszczona, jeśli z kontekstu jednoznacznie wynika, że użyty został liczebnik porządkowy” (np. „Janek chodzi do 4 klasy.”). W przywołanych przykładzie mamy więc dwie poprawne opcje zapisu:
„80. rocznica” i „80 rocznica”.
Pozdrawiam
Elwira Olejniczak
Dzień dobry,
zwracam się z pytaniem o przecinek w frazie: „największa przygoda (,) jaką zesłał mi Pan”.
Pytanie o przecinek w nawiasie – powinien zostać postawiony, czy nie?
Będę wdzięczna za rozwianie wątpliwości.
Łączę wyrazy szacunku
Dzień dobry,
podany we fragmencie nawias nie ma swojego uzasadnienia, ani też nie ma zwyczaju umieszczania w nawiasach samego przecinka. Zdecydowanie powinniśmy trzymać się w tej sytuacji zapisu „największa przygoda, jaką zesłał mi Pan”.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam, czy w zdaniu: 'serce być może nie bije już wcale’ mam wstawić przecinki obustronnie aby oddzielić 'być może’ od zdania?
Zgodnie z zasadami interpunkcji zawartymi w „Wielkim słowniku ortograficznym” krótkie wyrażenia mające formę zdań, będące de facto składnikami pozazdaniowymi, należy obustronnie wydzielać przecinkami. Zalicza się do nich być może, o czym pisaliśmy już w tej odpowiedzi. W praktyce to często piszący decyduje o stopniu odrębności takiego członu i decyduje o wydzieleniu go (bądź nie) przecinkami od reszty zdania. Zwracają na to uwagę choćby Edward Polański, Marek Szopa i Ewa Dereń, autorzy „Poradnika interpunkcyjnego” (s. 87 i nast.). Przy okazji dodam, że przecinka z pewnością zabrakło w przesłanym pytaniu przed aby w celu oddzielenia zdania nadrzędnego od podrzędnego.
Katarzyna Burska
Dzień dobry.
Proszę o odpowiedź na pytanie dotyczące poniekąd utworu „Nieznośna lekkość bytu” aut.Kundery. W lokalnej prasie pojawił się artykuł pt.”Olsztyńska lekkość faktów”. Zastanawiam się czy autor tego artykułu zapożyczając od Kundery powinien ten fakt oznaczyć cudzysłowem » lekkość « ?
Pozdrawiam.
M.B.
Cudzysłów nie powinien pojawić się w cytowanym przez Panią tytule ze względów semantycznych. Niezgodnie z intencją nadawcy mógłby sygnalizować ironię (jest to bowiem jedna z podstawowych funkcji tego znaku). Nawiązania intertekstualne nie są na ogół przez autorów wskazywane.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam.
Jak poprawnie zapisać wyrażenie: Spółdzielnia Mieszkaniowa Wielkoblokowa czy Spółdzielnia Mieszkaniowa „Wielkoblokowa”? Dziękuję za odpowiedź i pozdrawiam.
Szanowna Pani,
poprawne są dwa przytoczone przez Panią sposoby zapisu. Cudzysłów jako znak wyróżnienia nazw własnych instytucji i obiektów, które występują na końcu wielowyrazowych nazw opisowych, nie jest obligatoryjny.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
nurtuje mnie jak poprawnie powinno się mówić:otwarłem drzwi czy otworzyłem drzwi?
A może obydwie formy są poprawne, bo pierwszą usłyszałem oglądając telewizję.
Dziękuję i pozdrawiam
P.S. Czy po nagłówku dzień dobry powinien być przecinek? Jeśli nie to jaki znak?
Kwestia dotycząca form otwarłem czy otworzyłem była już w poradni omawiana w dziale dotyczącym odmiany wyrazów. Natomiast jeśli chodzi o zwyczaj ortograficzny dotyczący stosowanego w mailach nagłówka typu Dzień dobry, czy Dobry wieczór, to możliwe są dwa zapisy. Pierwszy z przecinkiem po tym wyrażeniu (wówczas dalszy ciąg tekstu zaczynamy małą literą) lub drugi z wykrzyknikiem (w takim przypadku tekst następujący po nagłówku zaczynać powinniśmy wielką literą).
Izabela Różycka
Witam! Dzieci zapisują w zeszycie temat lekcji. Czy po wyrazie „temat” stawiamy dwukropek?
Przykład.
Temat: Podmiot liryczny w wierszu.
Czy taki zapis jest poprawny?
Dziękuję i pozdrawiam.
Reguły interpunkcyjne nie mówią wprost o takiej sytuacji, ale zasada, że dwukropek wprowadza wyodrębnioną w jakiś sposób część tekstu, a także, że poprzedza zapowiedź jakiejś treści, pozwala uznać, że taki zapis, o jakim Pani mówi, jest poprawny. Temat lekcji jest bowiem zapowiedzią zagadnień, jakie podczas lekcji będą omawiane.
Izabela Różycka
czy uzycie dwóch wykrzyknikow jest poprawne
Możliwe jest użycie dwóch, czy nawet trzech wykrzykników na końcu zdania, jeżeli ma ono bardzo silne zabarwienie uczuciowe. Taki charakter mają np. kategoryczne rozkazy czy emocjonalne okrzyki, np. Milczeć!!!, Dość tego!!!, Precz stąd!!! itp.
Izabela Różycka
Czy w zadaniu: „W tym dniu można więc odpocząć od codzienności” potrzebne są przecinki?
Podstawową funkcją przecinka w zdaniu jest rozdzielanie wyrazów lub grup wyrazowych, np.: wyrazów o podobnej funkcji, powtórzeń wyrazów, dopowiedzeń do głównej treści zdania, wtrąceń. Podwójne przecinki, podobnie jak podwójne myślniki, wydzielają w zdaniu słowa i zdania wtrącone, np.: Stefan Banach, jeden z najwybitniejszych światowych matematyków, urodził się w Krakowie.
Wtrąceniami mogą być wyrazy (wyrażenia) wprowadzające podsumowania, wyjaśnienia, wyliczenia, ujęcie tej samej informacji od innej strony itp. Są to m.in. słowa: inaczej, inaczej mówiąc, krótko, krótko mówiąc, ściślej, ściślej mówiąc, słowem, innymi słowy, jednym słowem, na przykład, raczej, a mianowicie, np. Na górce pachniało teraz rezedą i wodą kolońską, świeżą bielizną, prześcieradłami, pudrem, jednym słowem: kobietami. (J. Iwaszkiewicz)
Ponieważ w powyższym zdaniu nie mamy do czynienia z żadną z wymienionych sytuacji, jedynym znakiem interpunkcyjnym, jaki powinien się w nim pojawić, jest kropka na końcu.
Źródło: Słownik interpunkcyjny, PWN, Warszawa 2002.
Beata Burska-Ratajczyk
—
Czy w zdaniu
„Dokumenty proszę .”
Przed proszę stawiam przecinek ?
Pozdrawiam.
Zdanie przytoczone przez Panią jest niejednoznaczne. Jeżeli ma ono znaczenie: 'Proszę podać mi dokumenty.’, to jest to zdanie pojedyncze, w którym czasownik proszę pełni funkcję orzeczenia, a rzeczownik dokumenty jest dopełnieniem. Pomiędzy orzeczeniem a jego dopełnieniem nie stawia się przecinków. Zdanie to może także znaczyć: 'Oto są dokumenty. Proszę.’ Wtedy są to dwa zdania, które raczej powinny być oddzielone kropką niż przecinkiem.
Izabela Różycka
Czy w zdaniu: Sprawdź czy jesteś przygotowany na kontrolę ZUS? – powinien być przecinek przed czy?
Jest to zdanie złożone w dwóch zdań składowych. Pierwsze z nich brzmi: Sprawdź, drugie natomiast: czy jesteś przygotowany na kontrolę ZUS. Zdania te połączone są wskaźnikiem zespolenia czy, przed którym należy postawić przecinek. Warto też zwrócić uwagę, że po takim zdaniu nie powinniśmy stawiać znaku zapytania. Nie jest to bowiem pytanie (to brzmiałoby: Czy jesteś przygotowany na kontrolę ZUS?), tylko zdanie oznajmujące.
Izabela Różycka
Uprzejmie proszę o poradę językową, czy w zdaniu:”Proszę zamykać drzwi” trzeba postawić przecinek po słowie proszę.
Chodzi o to, aby prośba była grzeczna i uprzejma.Nie może to być tak: „Zamykać drzwi” lub „Zamykać drzwi, proszę!”
Pozdrawiam i czekam na poradę.
J.T.
Między wyrazem proszę tworzącym formę grzecznego polecenia i bezokolicznikiem innego czasownika nie stawiamy przecinka, nie robimy tam bowiem pauzy, wymawiamy całość na jednym oddechu z jednolitą linią intonacyjną. Przecinek byłby potrzebny wtedy, gdyby ten bezokolicznik został rozwinęty w osobne wypowiedzenie, np. Proszę, żeby nie zamykać drzwi, Proszę, nie zamykajcie drzwi itp. Takie zdania pełnią już jednak raczej funkcję prośby, niż polecenia.
Izabela Różycka
Czy w zdaniu:”Twoją reakcją niech będzie informacja o naszej placówce pomocowej, być może uratujesz w ten sposób życie drugiemu człowiekowi”, wskazany jest drugi przecinek po słowie <może>, aby wydzielić wyrażenie <być może> jako składnik pozazdaniowy?
Za poradę językową pięknie dziękuję.
J.T
Krótkie wyrażenia mające formę zdań lub równoważników zdań, a faktycznie będące składnikami pozazdaniowymi, takie jak: sądzę, przypuszczam, wiadomo, zdaje się, jak widać, niestety, być może, jeżeli występują w środku zdania, należy oddzielać obustronnie przecinkami.
Izabela Różycka
Czy stawianie dwóch wykrzykników jest poprawne?
Jeśli wymaga tego ekspresja wypowiedzi, na końcu zdania można umieścić nie tylko dwa, ale też trzy wykrzykniki.
Bartłomiej Cieśla
Czy można stawiać dwa wykrzykniki?
Dzień dobry,
odpowiedź na to pytanie została już udzielona w naszej poradni: http://poradnia-jezykowa.uni.lodz.pl/faq/dwa-wykrzykniki-na-koncu-zdania/.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
1. w WSO [426] 96.3 czytam:”Nie stosuje się też dwukropka, gdy wymieniamy tylko dwa wyrazy lub wyrażenia połączone spójnikiem i, np. Najwybitniejszymi polskimi pisarzami romantycznymi są Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki”.
2. W książce Edwarda Łuczyńskiego WSPÓŁCZESNA INTERPUNKCJA POLSKA (str.1) czytam dedykację: „Moim drogim: żonie i synowi”.
3. PYTANIE: Czym wytłumaczyć dwukropek w owej dedykacji?
Za poradę językową wyrażam największą wdzięczność. Jan Tambor
Dzień dobry,
podtrzymam w tym miejscu przytoczoną przez Pana zasadę, zapisaną w Wielkim słowniku ortograficznym PWN, iż połączone spójnikiem łącznym dwa człony wyliczenia nie wymagają zastosowania przed nimi dwukropka. Potwierdza tę zasadę także Poradnik interpunkcyjny (autorzy: E. Polański, M. Szopa, E. Dereń) na s. 135. Trudno jest mi w tej sytuacji uznać za poprawną informację zawartą we Współczesnej interpunkcji polskiej, a tym samym ją wytłumaczyć.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
chcę zapytać o stosowanie interpunkcji w przypadku korzystania z emotikon. W wielu tekstach w sieci przewijają się różnego typu emotikony, bardzo często na końcu zdań. Czy w takich przypadkach należy kończyć zdanie klasycznie, np. kropką? Jeśli tak, to jaki zapis jest poprawny „xxx :)”. czy może „xxx. :)”?
Z poważaniem,
Wiktor Szafranowicz
Przede wszystkim powinniśmy pamiętać, że emotikony są stosowne jedynie w tekstach o charakterze prywatnym. We wszystkich innych typach tekstów nie powinniśmy ich używać. Z tego zapewne powodu nie zostały sformułowane reguły poprawnościowe dotyczące stosowania tego typu znaków. Można więc tylko przyjąć w odniesieniu do nich zasady odnoszące się do innych znaków graficznych stosowanych w tekstach. W przypadku zbiegu tych ostatnich na końcu zdania zasadniczo ostatnim znakiem jest kropka zamykająca całość. Z tego wynika, że właściwy jest pierwszy z przytoczonych przez Pana zapisów.
Warto też zwrócić uwagę, że rzeczownik emotikon jest rodzaju męskiego, a zatem dopełniacz liczby mnogiej będzie miał formę emotikonów, tak jak salonów, wazonów, dzwonów, samochodów, stołów itp., czyli mówimy o stosowaniu interpunkcji w przypadku korzystania z emotikonów.
Izabela Różycka
Dzień dobry.
Bardzo byłbym wdzięczny za wyjaśnienie, czy poprawna jest forma pierwsza:
Ani Janka ani Ola nie jest w stanie odpowiedzieć …
czy forma druga:
Ani Janka ani Ola nie są w stanie odpowiedzieć …
Ponadto prosiłbym o ewentualne wstawienie przecinka (przecinków).
Z poważaniem
Andrzej Raczyński, Politechnika Łódzka.
Obie wymienione formy są poprawne, chociaż bardziej staranna jest druga z nich. Generalnie przy podmiocie wyrażonym szeregiem rzeczowników powinno być stosowane orzeczenie w liczbie mnogiej (czyli: Ani Janka, ani Ola nie są w stanie odpowiedzieć…). Forma liczby pojedynczej dopuszczalna jest wówczas, kiedy wszystkie rzeczowniki tworzące podmiot mają ten sam rodzaj gramatyczny oraz kiedy orzeczenie znajduje się w zdaniu przed podmiotem (Ani Janka, ani Ola nie jest w stanie odpowiedzieć….; Nie jest w stanie odpowiedzieć ani Janka, ani Ola.). Jeżeli zaś chodzi o przecinek, to przed jednokrotnie użytym w zdaniu spójnikiem ani nie stawiamy tego znaku, jednak kiedy spójnik zostanie powtórzony, wówczas przed kolejnym już przecinek trzeba napisać.
Izabela Różycka
Czym wytłumaczyć przecinek w przytoczonym wypowiedzeniu: „Skazany, będzie odwołany”? Uprzejmie dziękuję za poradę językową.
Jan T.
Zacznijmy od oczywistości. Myśli formułowane w języku polskim mogą być przekazywane dwojako: jako wypowiedzi mówione albo jako teksty pisane. Kiedy mówimy, używamy nie tylko słów. Zawsze towarzyszy im odpowiednia modulacja tonu (tzw. intonacja), zmiana tempa mowy, czasem zawieszenie głosu. Tekst pisany pozbawiony jest elementów niewerbalnych, które nierzadko modyfikują wypowiedź. Aby więc chociaż częściowo oddać na piśmie dodatkowe składniki mowy, dodajemy umowne znaki przestankowe (interpunkcyjne). Pozwalają one pokazać w tekście pisanym zależności i związki składniowe między wyrazami i wypowiedzeniami (funkcja składniowa), a przez to umożliwiają prawidłowe odczytanie tekstu. Mogą też coś uwypuklić (funkcja znaczeniowa), sugerować określony sposób odczytania zapisanego tekstu (funkcja rytmiczna interpunkcji). Przytoczone przez Pana wypowiedzenie to nie zdanie pojedyncze (z podmiotem – kto? co? – skazany i orzeczeniem będzie odwołany), lecz wypowiedzenie złożone z równoważnika zdania (skazany, w domyśle został skazany) i zdania składającego się z orzeczenia złożonego (będzie odwołany). W mowie powinna towarzyszyć mu odpowiednia intonacja. Wypowiedzenia złożone bezspójnikowe oddzielamy przecinkiem. W mowie antykadencja i kadencja rozdzielają oraz grupują wyrazy pod względem składniowym i znaczeniowym. Sens tego wypowiedzenia jest więc następujący: został skazany, więc będzie odwołany. Na zakończenie – proszę porównać następujące przykłady, w których interpunkcja (odzwierciedlająca intonację i frazowanie) odgrywa zasadniczą rolę: 1) powiesić, nie można zwolnić! 2) powiesić nie można, zwolnić!
Katarzyna Jachimowska
Witam!
Nie zawsze jestem pewna, kiedy imiesłów jest przydawką zawężającą znaczenie rzeczownika i czy stawiać przy nim przecinek. Prawie zawsze da się go zamienić na zdanie podrzędne. Proszę o informację, czy potrzebny jest przecinek we frazie: „stosowane ustalenia dotyczące produkcji”
Gdy rzeczownik ma wyznaczony zakres, jego desygnat można rozpoznać bez żadnych informacji uzupełniających, np. Jamniki, uznawane za psy myśliwskie, cieszą się dużą popularnością. Taka sytuacja dotyczy najczęściej zdań, w których formułuje się sądy natury ogólnej, eksponuje obiegowe opinie lub opisuje pojedyncze obiekty sygnowane przez nazwy własne, np. Marek Kowalski z III b, uczestniczący w tym spotkaniu, popisał się dużą wiedzą. W takim wypadku przecinek wyodrębniający frazę imiesłowową jest konieczny, przed samym imiesłowem wypada też naturalna pauza. Zaryzykowałbym stwierdzenie, że w większości kontekstów zakres rzeczownika nie jest znany, a imiesłów go precyzuje. I tak np. ustalenia mogą być różne: dotyczyć produkcji, ale też spotkania czy kwestii międzynarodowych. Zawężenie zakresu jest tu konieczne, a jednym z formalnych wyznaczników tego zabiegu jest pominięcie przecinka.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy w poniższym zdaniu wymagany jest przecinek?
Anna przerwała im skonfundowana.
Z góry dziękuję
Norma interpunkcyjna dotycząca wypowiedzeń z imiesłowami przymiotnikowymi nie jest jednolita. Warto w tym zakresie odwołać się do książki Edwarda Polańskiego „Zasady pisowni i interpunkcji”. Ogólne wytyczne mówią o tym, że jeśli imiesłów wprowadza dopowiedzenie, które nie modyfikuje zakresu znaczeniowego rzeczownika, to należy wydzielić go przecinkami. Przecinka zaś nie stawiamy, jeśli imiesłów zawęża znaczenie rzeczownika i może być potraktowany jako przydawka wyodrębniającą.
W przywołanym przez Panią przykładzie mamy do czynienia z dopowiedzeniem. Sugeruje to także szyk składników wypowiedzenia i naturalnie pojawiająca się pauza. W takim wypadku obecność przecinka jest umotywowana.
Elwira Olejniczak
Dzień dobry.
Mam takie zdanie: „Jest to istotny czynnik, który trzeba brać pod uwagę kupując telefon komórkowy”.
Mam pytanie, czy w tym przypadku przed imiesłowem „kupując” należy postawić przecinek? Jakoś mi to nie pasuje 🙂
Pozdrawiam
W przytoczonym zdaniu złożonym przed wyrazem kupując należy postawić przecinek. Formy czasownika zakończone na: -ąc, -łszy, -wszy w wypowiedzeniu złożonym są oddzielane przecinkami, ponieważ jako imiesłowowe równoważniki zdań mogą zostać przekształcone w zdania składowe. Wymieniona zasada obowiązuje od 1993 r. Opowiedziała się za nią Komisja Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN. Dawniej obowiązywał przepis, że jeśli takim wyrazom nie towarzyszyło określenie i nie były one wtrąceniami, nie było potrzeby stawiania przecinka.
Beata Burska-Ratajczyk
Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o opinię na temat przecinków w poniższym zdaniu.
„Są rzeczy, które robi sam, bez udziału innych osób.”
Chciałbym też uprzejmie zapytać czy „robi to sam” znaczy samo co „robi to
samodzielnie” i czy poprawna jest forma „samemu”.
Z poważaniem,
Marek Kociński
To wypowiedzenie złożone jest z dwóch zdań (prawidłowo rozdzielonych przecinkiem) oraz dopowiedzenia, które zgodnie z zasadami zostało poprzedzone odpowiednim znakiem interpunkcyjnym.
Robi sam, czyli robi samodzielnie, osobiście, bez pomocy (w zdaniu odnosi się do podmiotu jako samodzielnego wykonawcy czynności, np. Musisz sam zdecydować). Formy samemu używamy z kolei w zdaniach bezpodmiotowych i okolicznikowych celu (wtedy zaimek sam oznacza: samotny, odosobniony, izolowany, np. Samemu trudno będzie z nim wygrać).
Katarzyna Jachimowska
Szanowni Państwo,
czy poniższe zdanie jest poprawne pod względem interpunkcji, czy brakuje w nim przecinka?
Podobno zwoje te znaleziono w czasach upadku Republiki Rzymskiej w jakiejś jaskini.
Powyższe zdanie nie wymaga dostawienia żadnego przecinka.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
Redaguję pamiętnik z 18 w. przetłumaczony z języka niemieckiego (przez autora). Proszę o pomoc w kwestii interpunkcji w zdaniu.
Byłem gościem z hrabiną i bratankiem u prepozyta w towarzystwie hrabiego Andlera z jego hrabiną i panną, majora Wilczka z małżonką, barona Schweertsa z jego baronową, hrabiny Schlegenberg, wdowy, hrabiego Nostitza, rotmistrza, i hrabiego Falckenhayna, kawalera od kardynała.
Czy dodanie przecinka przed: wdowy czy rotmistrza jako dopełnienia jest poprawne, czy tez może być mylące dla czytelnika, że chodzi o kolejną osobę – anonimową wdowę.
Uprzejmie proszę o odpowiedź.
Pozdrawiam, A. B.
Obecna postać tekstu sprawia, że można dopuszczać dwojaką interpretację. Wydaje się, że najlepszym rozwiązaniem byłaby zmiana szyku: wdowy hrabiny Schlegenberg, rotmistrza hrabiego Nostitza. Jeśli zaś kolejność wyrazów miałaby pozostać niezmieniona, można by – w celu zwiększenia czytelności – wprowadzić w tym zdaniu średniki dla oddzielenia poszczególnych gości: Byłem gościem z hrabiną i bratankiem u prepozyta w towarzystwie hrabiego Andlera z jego hrabiną i panną; majora Wilczka z małżonką; barona Schweertsa z jego baronową; hrabiny Schlegenberg, wdowy; hrabiego Nostitza, rotmistrza, i hrabiego Falckenhayna, kawalera od kardynała. Jeszcze jedną możliwością jest umieszczenie dopowiedzeń w nawiasie.
Katarzyna Burska
Gdzie stawiać przecinki w wypowiedzeniach złożonych zawierajacych zwiazki frazeologiczne
Pytanie jest sformułowane zbyt ogólnikowo, trudno w jednej odpowiedzi udzielić precyzyjnej i wyczerpującej informacji nt. interpunkcji w wypowiedzeniach zawierających związki frazeologiczne. Przecinek należy postawić, jeśli zdanie składowe z frazeologizmem jest podrzędne. Zamiast wysuwać ogólne wnioski, warto by rozpatrzeć konkretne przykłady.
Katarzyna Burska
W zdaniu:
„Moim zdaniem Akademia pana Kleksa to najlepsza polska książka dla dzieci.” nie używamy przecinka między przymiotnikami „najlepsza polska” dlaczego?
Przymiotników nie oddzielimy przecinkiem, bo w niniejszym zdaniu pełnią one funkcję przydawek nierównorzędnych, tzn. pierwsza z nich (słowo najlepsza) określa odnośny rzeczownik wraz z towarzyszącym mu przymiotnikiem (polska książka) < (jaka?) najlepsza. Między przydawkami nierównorzędnymi możemy umieścić przyimek wśród (Akademia… to najlepsza wśród polskich książek), najczęściej też drugiej z nich nie poprzedzamy pauzą brzmieniową. Przecinek trzeba postawić między przydawkami równorzędnymi. Jest on ekwiwalentem spójnika i. Zauważmy, że zdanie Akademia pana Kleksa to najlepsza, (= i) polska książka dla dzieci byłoby nośnikiem innego sensu niż komunikat bez znaku interpunkcyjnego.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
chciałabym uprzejmie poprosić Państwa o wskazanie poprawnej wersji:
1. Współpraca z takim Inwestorem jak X to dla nas zaszczyt i ogromne wyzwanie.
2. Współpraca z takim Inwestorem, jak X, to dla nas zaszczyt i ogromne wyzwanie.
Pozdrawiam serdecznie,
Anna Bednarek
Dzień dobry,
Pani Anno poprawna jest pisownia w wersji drugiej, bowiem część „jak X”, jest wtrąceniem. Wymaga więc przecinka otwierającego na początku wtrącenia i zamykającego na jego końcu.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
mam problem w poniższych zdaniach:
1) Jaki znak interpunkcyjny powinien być w zdaniu:
Która budowla jest wyższa- Pałac Kultury i Nauki w Warszawie czy Piramida Cheopsa?
po słowie ” wyższa” myślnik? dwukropek?
2) Chodzi o dokończenie przysłowia, to zadanie teleturniejowe, czy można to tak napisać, tak skrótowo:
Lepszy wróbel w garści niż gołąb…
Czy trzeba pełnym zdaniem: Dokończ przysłowie: lepszy wróbel w garści niż gołąb…?
jeśli tak, czy to przysłowie trzeba ując w cudzysłów??
3) W którym miejscu można przenieść poniższe zdanie do następnej linii:
Podaj tytuł książki, na podstawie której
powstał film „Czas Apokalipsy”.
Czy takie przeniesienie jest poprawne
Pozdrawiam.
Renia Lisiecka
Ponieważ zależy nam na tym, by udzielane przez nas odpowiedzi były odpowiednio archiwizowane, zastrzegliśmy w regulaminie, że w jednym liście do Poradni można zawrzeć jedno pytanie. Z tego powodu odpowiem wyłącznie na pierwsze.
Zarówno myślnik, jak i dwukropek wprowadzają fragmenty tekstu mające postać uzasadnienia lub uszczegółowienia ogólnie zapowiedzianej treści. Na mocy tej reguły uznamy, że oba proponowane przez Panią warianty są poprawne, przy czym w większości poradników interpunkcyjnych w sygnalizowanym kontekście częściej umieszcza się dwukropek. Kontekst ów można opisać jako dwuelementowe wyliczenie (składające się ze słów Pałac Kultury i Nauki w Warszawie oraz piramida Cheopsa) poprzedzone ogólnym zapowiednikiem (a konkretnie – wyrazem budowla).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
proszę o informację, czy w poniższym zapisie stosować przecinki i czy właściwa jest kolejność stopni naukowych:
dr n. med., dr filoz., dr h.c. Adrian W…..
Dziekuję za możliwość zadania pytania.
Osoby, które ukończyły różne kierunki studiów i uzyskały liczne stopnie i tytuły naukowe, sygnalizują informacje o swoim wykształceniu w postaci łączenia wielu skrótów, np.: prof. dr hab. n. med., dr hab. n. hum. Jan Kowalski. Ponieważ w wymienionym przez Panią przykładzie osoba uzyskała stopień naukowy w różnych dziedzinach, słusznie oddzieliła Pani te skróty (dr n. med., dr filoz.) przecinkiem. Pozostaje pytanie, czy przecinek powinien zostać postawiony pomiędzy skrótem informującym o stopniu naukowym (dr filoz.) a odnoszącym się do honorowego tytułu nadawanego przez wyższe uczelnie ludziom szczególnie zasłużonym dla nauki i kultury (dr h.c.), umieszczanym po stopniach/tytułach naukowych. Niestety nie ma tu jednoznacznego rozstrzygnięcia. Myślę, że nie będzie błędem zastosowanie w tym miejscu przecinka, który byłby tu ekwiwalentem spójnika i.
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Dzień dobry,
proszę o informację nt. stosowania interpunkcji w ulotkach, banerach, broszurach i innych materiałach informacyjnych. Szczególnie chodzi mi stosowanie kropki na końcu akapitu. Czy są jakieś zasady, sugestie czy też informację
Bardzo dziękuje
Pozdrawiam
Lidia Nejkauf
Reguły interpunkcyjne dotyczące broszur będą różne w zależności od ich charakteru. W broszurach zawierających teksty ciągłe obowiązują ogólne zasady interpunkcji. Do broszur o charakterze reklamowym, w których przeważa grafika, zdjęcia itp. oraz ulotek, banerów, szyldów, afiszów i transparentów stosuje się inne zasady, ale również będą one zależały od typu tekstu, który na nich zamieszczamy. Jeżeli tekst jest na tyle długi, że można w nim wyróżnić akapity, tj. jednostki logiczne dłuższego tekstu, składające się z jednego lub wielu zdań stanowiących pewną całość treściową (myśl). wówczas również należałoby stosować reguły ogólne. Jeżeli natomiast chodzi tylko o napisy o charakterze hasłowym i krótkie zawiadomienia typu: Obniżka cen; Promocja; Nowa kolekcja, Koncert zespołu X; Propozycja dla Ciebie, a także wyliczenia wielu elementów, wówczas nie stawiamy po nich kropek ani przecinków. Możemy natomiast zakończyć taki napis wykrzyknikiem lub znakiem zapytania, jeżeli jego treść tego wymaga.
Izabela Różycka
W podręczniku znajduje się polecenie: Wyszukaj w tekście wszystkie wyrazy z ż niewymiennym i wypisz je. Jaka jest poprawna forma rozwiązania? Czy wyliczając wyrazy, pierwszy należy zapisać wielką literą? Czy na końcu należy postawić kropkę? Dziękuję
Forma tzw. wyliczeń rozbudowanych nie jest jednoznacznie opracowana w ortografii. Sformułowane reguły dotyczą wyliczeń stanowiących części składowe zdań, podczas gdy Pani problem dotyczy ćwiczeń, czyli sytuacji, kiedy wypisuje się pojedyncze wyrazy bez wprowadzania ich np. zwrotem: Wyrazy zawierające ż niewymienne to: … .
Można zatem przyjąć, że proste wyliczenie pojedynczych wyrazów wymienianych jeden po drugim w tym samym wersie, bez jakiegokolwiek wprowadzającego je zwrotu, nie wymaga zapisania pierwszego z nich wielką literą ani stawiania po ostatnim kropki, trzeba natomiast oddzielać poszczególne przykłady przecinkami.
Jeżeli natomiast wymieniamy wyrazy, zapisując je jeden pod drugim w kolejnych wersach, wówczas poszczególne przykłady oddzielamy przecinkami, a po ostatnim stawiamy kropkę. Kiedy przed wyliczanymi jeden pod drugim wyrazami nie ma jakichkolwiek znaków wprowadzających lub pisany jest myślnik, wówczas wyrazy takie pisane są małymi literami. Z kolei wyrazy lub wyrażenia wprowadzane literami lub cyframi zaczynamy wielką literą, kiedy po wprowadzającej je cyfrze lub literze jest pisana kropka. W takim przypadku, tzn. po przykładach zaczynających się wielką literą można stawiać kropkę po każdym z nich.
Jeżeli poszczególne punkty wyliczenia mają formę zdań lub równoważników zdań, stosuje się wobec nich ogólne zasady, czyli początek każdego kolejnego zdania piszemy wielką literą, a na końcu stawiamy kropkę.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
czy w poniższym zdaniu przecinki są we właściwych miejscach.
Ilość uwarunkowań ludzkich myśli potęguje się, zaś formy, jakie przybierają, stają się coraz bardziej złowrogie.
Z góry serdecznie dziękuję za odpowiedź
Katarzyna Kaczmarzyk
Pani Katarzyno,
w przytoczonym przez Panią zdaniu zastosowano poprawnie przecinki.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo, potrzebuję porady w sprawie interpunkcji podczas tworzenia pytań testowych zamkniętych. Podaję przykłady.
1. Po ilu latach niewoli Polska odzyskała niepodległość?
a. Po 123 latach.
b. Po 118 latach.
c. Po 130 latach.
2. W II rozbiorze Polski uczestniczyły…
a. od wschodu Rosja, od zachodu Prusy, od południa Austria;
b. od wschodu Austria, od zachodu Rosja, od południa Turcja,
c. od wschodu Niemcy, od zachodu Rosja.
Proszę o dokładną odpowiedź, uwzględniającą różne warianty pytań (zakończone znakiem zapytania, polegające na dokończeniu zdania itp.)
Z góry dziękuję – A.Nowak
Szanowna Pani,
szczegółowe zasady interpunkcji w testach zostały opisane na stronie Rady Języka Polskiego. Zgodnie z przytoczonymi tam zasadami:
„Rozwiązania zadań [dystraktory i werstraktor] zawsze kończą się kropką, a rozpoczynają się:
– wielką literą, gdy występują po kropce lub znaku zapytania kończącym trzon
– małą literą, gdy stanowią dokończenie zdania z trzonu lub występują po dwukropku.”
W II rozbiorze Polski uczestniczyły:
a. od wschodu Rosja, od zachodu Prusy, od południa Austria.
b. od wschodu Austria, od zachodu Rosja, od południa Turcja.
c. od wschodu Niemcy, od zachodu Rosja.
Jeśli chodzi o pierwsze pytanie testowe, sugerowałabym przekształcenie trzonu, aby w rozwiązaniach nie powtarzać słowa po i ułożenie dystraktorów (niepoprawne odpowiedzi)/werstraktora (poprawna odpowiedź) rosnąco (lub malejąco), np.
Polska odzyskała niepodległość po…
a. 118 latach.
b. 123 latach.
c. 130 latach.
Agnieszka Wierzbicka
Jestem w trakcie redagowania statutu szkoły. Czy taki sposób zapisu jest zgodny z zasadami interpunkcji? Oto przykład.
2. Do zadań szkoły w zakresie edukacji wczesnoszkolnej należy:
1) Zapewnienie prawidłowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku dla uzyskania ciągłości procesów adaptacyjnych w odniesieniu do wszystkich dzieci, w tym rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony;
2) Wspieranie:
a) aktywności dziecka, kształtującej umiejętność korzystania z rozwijających się umysłowych procesów poznawczych, niezbędnych do tworzenia własnych wzorów zabawy, nauki i odpoczynku,
b) rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie kompetencji samodzielnego uczenia się,
c) wielokierunkowej aktywności dziecka przez organizowanie sytuacji edukacyjnych umożliwiających eksperymentowanie i nabywanie doświadczeń oraz poznawanie polisensoryczne, stymulujących jego rozwój we wszystkich obszarach: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym.
4) Wybór (opracowanie) programu nauczania opartego na treściach adekwatnych do poziomu rozwoju dzieci, ich możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania oraz uwzględniającego potrzeby i możliwości uczniów rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony.
Z góry dziękuję za udzielenie informacji
Z poważaniem
Katarzyna Jaworska
Zacznę od kwestii ortograficznej: pierwsze człony wyliczeń, które nie mają postaci pełnych zdań, powinniśmy zapisywać od małej litery, niezależnie od tego, czy poprzedza je litera czy cyfra.
Wyliczenia dwu- lub trzystopniowe (nie zaleca się tworzyć struktur większych, bo przestają być komunikatywne) mogą mieć charakter literowy, cyfrowy lub mieszany. Przykłady poprawnego układu to m.in.:
| 1. | I. | 1. |
| 1.1. | 1. | a) |
| 1.2. | 2. | b) |
| 2. | II. | 2. |
| 2.1. | 1. | a) |
| 2.2. | 2. | b) |
Odradzałbym różnicowanie segmentów jedynie przez zamianę znaku interpunkcyjnego po cyfrze [a zatem: 1. – jako oznaczenie pierwszego piętra; 1) – jako oznaczenie drugiego piętra. Jest to oznaczenie mało przejrzyste]. Cyfra zamykana nawiasem to dobry sposób na wyodrębnienie wyliczeń śródtekstowych, np.
Do zadań szkoły w zakresie edukacji wczesnoszkolnej należy: 1) zapewnienie prawidłowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku dla uzyskania ciągłości procesów adaptacyjnych w odniesieniu do wszystkich dzieci, w tym rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony; 2) wspieranie aktywności dziecka, kształtującej umiejętność korzystania z rozwijających się umysłowych procesów poznawczych, niezbędnych do tworzenia własnych wzorów zabawy, nauki i odpoczynku; 3) wybór (opracowanie) programu nauczania opartego na treściach adekwatnych do poziomu rozwoju dzieci.
Ostatni człon wyliczenia należy zamknąć kropką, poprzedzający (lub poprzedzające) – przecinkiem lub średnikiem (średnik wskazany jest wówczas, gdy w funkcji wyliczenia występuje rozbudowane zdanie, w obrębie którego użyto przecinków). Raz przyjęty sposób oznaczenia musi być stosowany konsekwentnie.
Moja propozycja byłaby taka:
2. Do zadań szkoły w zakresie edukacji wczesnoszkolnej należy:
2.1. zapewnienie prawidłowej organizacji zabawy, nauki i odpoczynku dla uzyskania ciągłości procesów adaptacyjnych w odniesieniu do wszystkich dzieci, w tym rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony;
2.2. wspieranie: a) aktywności dziecka, kształtującej umiejętność korzystania z rozwijających się umysłowych procesów poznawczych, niezbędnych do tworzenia własnych wzorów zabawy, nauki i odpoczynku; b) rozwoju mechanizmów uczenia się dziecka, prowadzące do osiągnięcia przez nie kompetencji samodzielnego uczenia się; c) wielokierunkowej aktywności dziecka przez organizowanie sytuacji edukacyjnych umożliwiających eksperymentowanie i nabywanie doświadczeń oraz poznawanie polisensoryczne, stymulujących jego rozwój we wszystkich obszarach: fizycznym, emocjonalnym, społecznym i poznawczym;
2.3. wybór (opracowanie) programu nauczania opartego na treściach adekwatnych do poziomu rozwoju dzieci, ich możliwości percepcyjnych, wyobrażeń i rozumowania oraz uwzględniającego potrzeby i możliwości uczniów rozwijających się w sposób nieharmonijny, wolniejszy lub przyspieszony.
Radziłbym też przeredagować zdanie w pkt c) – do którego członu odnosi się forma stymulujących?
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry. Szanowni Państwo, czy w poniższych zdaniach przecinki postawione są prawidłowo:
– Chodzi o to żeby, kiedy zajdzie potrzeba…
– Kłos który, wypiwszy dwie pokaźne racje księżycówki…
Czy też przed „żeby” i przed „który” również należy postawić przecinki?
Z góry dziękując za odpowiedź, pozdrawiam. Adam Molenda
W pierwszym zdaniu brakuje przecinka oddzielającego pierwsze zdanie składowe tego wypowiedzenia złożonego, czyli: /Chodzi o to/, natomiast drugi przecinek jest niepotrzebny, ponieważ nie rozdzielamy przecinkami dwóch sąsiadujących spójników, spójnika i zaimka względnego (w przytoczonym zdaniu żeby kiedy), zaimka względnego i spójnika. A zatem zdanie powinno zostać zapisane jako: Chodzi o to, żeby kiedy zajdzie potrzeba ….
Drugie zdanie ma następującą konstrukcję: Kłos /początek zdania 1/, który /początek zdania 2 wtrąconego w ciąg pierwszego/, wypiwszy dwie pokaźne racje księżycówki … /równoważnik zdania 3 wtrącony w strukturę zdania drugiego/ – dalszy ciąg polegać będzie na powrocie do zdań – najpierw drugiego, potem pierwszego. A zatem dwukrotnie wystąpiła konstrukcja wtrącenia zdania w strukturę innego zdania. Reguła interpunkcyjna mówi, że wszystkie wtrącenia wyodrębniamy przecinkami z obu stron. A zatem w tym fragmencie zdania interpunkcja będzie następująca: Kłos, który, wypiwszy dwie pokaźne racje księżycówki, ….
Izabela Różycka
Dzień dobry, proszę o potwierdzenie czy w poniższym zdaniu, które w wielu wersjach często pojawia sie w korespondencji elektronicznej, są postawione poprawnie przecinki: „Daj, proszę, znać”. Z góry dziękuję za odpowiedź. Pozdrawiam Adam Szymczak
Przytoczone przez Pana zdanie jest poprawne pod względem interpunkcyjnym. „Proszę” jest tutaj wtrąceniem, które zgodnie z zasadami polskiej interpunkcji wydzielamy przecinkami.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Dzień dobry,
chciałbym dowiedzieć się, czy w języku polskim dopuszczalne wielokrotne powtórzenie zaimka względnego poprzedzonego spójnikiem, np.
Zakupiłem dom, który jest stary, i który się rozpada, i który jest pełen robactwa i który będzie trzeba solidnie wyremontować.
Jak powinna wyglądać poprawna interpunkcja, zastosowana w tego rodzaju konstrukcji zdaniowej?
Z poważaniem,
Przemysław Mazurkiewicz
W języku polskim powtarzanie zaimka który jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy odnosi się on do tego samego rzeczownika i zaczyna zdania współrzędne wobec siebie (np. współrzędne przeciwstawne, wynikowe, synonimiczne), np. Studentka, którą wam przedstawiłam, a która jest moją kuzynką….. Zaimka nie można powtarzać na różnych poziomach podrzędności. Niepoprawnie: To był tancerz, który zwyciężył w konkursie, który zorganizowała…. Poprawnie: To był tancerz, który zwyciężył w konkursie zorganizowanym… Jeżeli chodzi o interpunkcję, to przed powtórzonym tym samym spójnikiem w takiej samej funkcji stawia się przecinek. W podanym wyżej wypowiedzeniu powinny znaleźć się trzy przecinki (jeden przed zaimkiem wprowadzającym zdanie podrzędne oraz dwa przed powtórzonym spójnikiem; pierwszy spójnik i łaczy zdania współrzędne łączne): Zakupiłem dom, który jest stary i który się rozpada, i który jest pełen robactwa, i który będzie trzeba solidnie wyremontować. Dodatkowo: lepiej kupić (oficj.).
Katarzyna Jachimowska
Proszę o pomoc dotyczącą interpunkcji w poniższym zdaniu:
Jako, że pierwsze godziny naszego małżeństwa pragniemy spędzić w gronie rodziny i przyjaciół będziemy zaszczyceni jeśli zechcecie swoją obecnością uświetnić przyjęcie weselne, które odbędzie się…
Jako że pierwsze godziny naszego małżeństwa pragniemy spędzić w gronie rodziny i przyjaciół, będziemy zaszczyceni, jeżeli zechcecie swoją obecnością uświetnić przyjęcie weselne, które odbędzie się ….
Izabela Różycka
Czy po zwrocie „Szanowny Panie Dyrektorze” należy postawić kropkę, przecinek czy nic. Jak dalej kontynuować pismo – od małej czy dużej litery, z wcięciem czy bez.
Czy poprawny jest zwrot – Fundacja XXX zwraca się z prośbą” – przecież to nie fundacja czy tym podobne zwraca się z jakąś sprawą tylko osoby w niej pracujące.
Dorota Pawlik
Po zwrocie adresatywnym można postawić wykrzyknik albo przecinek. W pierwszym przypadku (po wykrzykniku) dalszy ciąg tekstu zaczyna się od nowego wersu, wielką literą, w drugim natomiast (po przecinku) również od nowego wersu, ale z pierwszym wyrazem pisanym małą literą. Każdy nowy akapit wyróżniamy wcięciem.
Słowo fundacja oznacza rodzaj instytucji, ale może także oznaczać osoby, które w niej pracują. Tego typu zmiany (przesunięcia) znaczeniowe są w języku bardzo częste. Mówimy np. Ministerstwo ogłosiło nowe rozporządzenie, Uniwersytet nadał uczonemu tytuł doktora honoris causa, Cała klasa poszła do kina, Radio podało komunikat, Pistolet wystrzelił, Samochód się zatrzymał itp.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo, mam wątpliwości dotyczące interpunkcji zdania: Jeżeli mimo przekazanej w etapie pierwszym informacji sytuacja się nie zmienia, w drugim etapie możesz dać wyraz swoim emocjom – rozdrażnieniu, złości.
Czy można fragment „mimo przekazanej w etapie pierwszym informacji” wydzielić przecinkami i potraktować jako wtrącenie? Jeśli jest to okolicznik przyzwolenia (jak przypuszczam), to nie powinno się go wydzielać przecinkami, gdyż znajduje się na początku zdania. Jakie reguły składniowe, interpunkcyjne tu obowiązują. Będę bardzo wdzięczna za odpowiedź. Z poważaniem Patrycja Bukowska
Szanowna Pani,
w cytowanym przez Panią wypowiedzeniu w bezpośrednim sąsiedztwie umieszczono spójnik wprowadzający wypowiedzenie warunkowe (jeżeli) i przyimek (mimo). Moim zdaniem między nimi nie powinno być przecinka przynajmniej z trzech powodów:
- W Wielkim słowniku ortograficznym PWN czytamy, że zasadniczo nie rozdziela się przecinkiem dwóch sąsiadujących ze sobą spójników, zaimka względnego i spójnika [reguła 366], chyba że drugi z nich wprowadza informację, którą nadawca chciałby uwydatnić, np. Wrócił z zagranicy i (,) choć potrzebował odpoczynku, rzucił się w wir codziennych zajęć. Co prawda w przytoczonym przepisie nie mówi się o zestawieniu spójnika i przyimka, biorąc jednak pod uwagę względy formalne (tj. fakt, że obok siebie umieszcza się dwa krótkie wyrazy sygnalizujące odmienne relacje znaczeniowe), jest to sytuacja analogiczna.
- Ponieważ fragment mimo przekazanej w etapie pierwszym informacji znajduje się na początku zdania, a więc stanowi o istocie treści pierwszego wypowiedzenia składowego, informacja, którą przekazuje, jest wyraźnie uwydatniona. Nie ma więc potrzeby wydzielania tej części jako wtrącenia.
- Przecinek postawiony w tym miejscu sygnalizowałby pauzę – niepotrzebną, zaburzającą właściwy rytm tego komunikatu.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Rozum i serce, myśli, i uczucia, będą toczyły nieustanną walkę.
Czy w związku z zasadą: przed 2 „i” przecinek, chciałam zapytać, czy drugi przecinek wstawiłam prawidłowo?
Z góry bardzo dziękuję za pomoc.
„Wielki słownik ortograficzny PWN” pod redakcją Edwarda Polańskiego zawiera informację, że powtórzony spójnik poprzedzamy przecinkiem tylko wtedy, kiedy pełni on funkcję analogiczną do pierwszego, np. Kup chleb i bułki, i jabłka, i gruszki. Nie postawimy przecinka w zdaniu: Kup chleb i bułki albo jabłka i gruszki.
W podanym przez Panią przykładzie nie wstawiłabym drugiego przecinka, gdyż mamy do czynienia z dwoma odrębnymi szeregami: 1.rozum i serce; 2. myśli i uczucia. Poprawny zapis tego zdania to: „Rozum i serce, myśli i uczucia będą toczyły nieustanną walkę”.
Elwira Olejniczak
Mam pytanie dotyczace uzycia kropki przy wpisywaniu tematow lekcji w e – dziennik
strona do zapisywania dzieli sie na tabelki w pierwszej jest data, nastepnie numer /druga rubryka/ i kolejna temat lekcji
czy w rubryce numer powinnam zapisać na przyklad 1. czy moze 1 bez kropki ? Prosze o odpowiedz
pozdrawiam Ewa
W tym wypadku znak interpunkcyjny jest konieczny. Kropkę stawiamy bowiem po cyfrach arabskich i rzymskich wprowadzających wyliczenie.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry
Moje pytanie dotyczy stawiania kropki po cyfrach rzymskich w tytule rozdziału pracy dyplomowej, ale w przypadku, gdy cyfra rzymska poprzedzona jest wyrazem „rozdział”, np.:
Rozdział III. Formy pomocy choremu i jego rodzinie
Czy kropka w takiej sytuacji jest tylko dopuszczalna, czy konieczna?
Reguła ortograficzna mówi jednoznacznie, że po po literach oraz liczbach zapisywanych cyframi arabskimi i rzymskimi, które wprowadzają wyliczenia, należy postawić kropkę. W przypadku opisanym przez Panią mamy do czynienia z wyliczeniem, a wyraz rozdział, który tam występuje jest w nim jedynie elementem dodatkowym.
Kropki można nie stawiać po liczebnikach porządkowych pisanych cyframi rzymskimi, kiedy nie wchodzą one w skład wyliczenia, np. Wydarzyło się to w II połowie XX wieku; Mieszkam na IV piętrze.
Izabela Różycka
Proszę o odpowiedź czy w zdaniu: Dziecko
w 7 m-cu życia, po 7 powinna być kropka czy nie?
W podanym wypowiedzeniu kropka jest zbyteczna. Kontekst wyraźnie rozstrzyga, że cyfrę trzeba odczytać jako liczebnik porządkowy. Wskazany znak interpunkcyjny stawiamy po cyfrze tylko wtedy, gdy można ją oddać i w formie liczebnika porządkowego (wówczas konieczna jest kropka), i w formie liczebnika głównego, np. Na mecie byłem 1., bieg był trudny (’na mecie byłem pierwszy’, a nie: 'na mecie byłem jeden’).
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry!
Proszę o weryfikację dwóch kwestii z certyfikatów ukończenia szkoleń:
1. Czy w poniższej treści powinien znajdować się przecinek po słowie
„godziny” oraz kropka po słowie „Dorohusk”?
Piotr Krygier
ukończył kurs
……………………………………………..
w wymiarze 3,5 godziny, prowadzony zdalnie przez Adam Wawrzyniak Consulting, Husynne 2/8, 22-175 Dorohusk.
2. Czy po nazwach modułów, wyszczególnionych na certyfikacie, powinny znajdować się kropki (dodatkowo każdy z modułów ujęty jest w osobną ramkę)?
Podstawową funkcją kropki jest zamykanie wypowiedzenia, które jest całością składniowo-znaczeniową. Kropka powinna więc znaleźć się na końcu przywołanego przykładu.
Zgodnie z zasadami zawartymi w Wielkim słowniku ortograficznym PWN nie oddziela się przecinkiem przydawek wyznaczających zakres określanego rzeczownika. Z taką sytuacją mielibyśmy do czynienia, gdyby pierwsze zdanie brzmiało: „Piotr Krygier ukończył kurs XXX prowadzony zdalnie przez Adam Wawrzyniak Consulting…”. W to wypowiedzenie została wpleciona niezbyt fortunnie, moim zdaniem, informacja o liczbie godzin kursu. Warto byłoby przeredagować to wypowiedzenie i napisać, np. „Piotr Krygier ukończył trwający 3,5 godziny kurs XXX prowadzony zdalnie przez…”
Wielki słownik ortograficzny pod red. Edwarda Polańskiego wskazuje okoliczności, w których dopuszcza się brak kropki na końcu wypowiedzenia. Kropki nie stawiamy, m.in.: na kartach tytułowych książek, po tytułach rozdziałów i podrozdziałów, które w całości pisane są wielkimi literami (np. „ZASADY EDYTORSKIE”), po napisach na afiszach, transparentach i szyldach, sloganach reklamowych.
Nazwy modułów, o które Pan pyta (dziękuję za przesłanie graficznego projektu certyfikatu), umieszczone zostały w ramkach wskazujących na zamknięty charakter poszczególnych części szkolenia. Stanowią one odrębne elementy, nie wiążą się składniowo i mogą być zapisane bez kropki.
Zachęcam do zapoznania się z szczegółowymi zasadami pomijania kropek przedstawionymi w Wielkim słowniku ortograficznym pod redakcją Edwarda Polańskiego.
Elwira Olejniczak
Jak poprawnie zapisać liczebniki porządkowe w przedziale liczbowym? Np. w przypadku „w 3-4 miesiącu życia” będzie to „3.-4.” czy „3-4.”?
Zgodnie z informacjami zawartymi w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe stawiamy kropki, chyba że z kontekstu bardzo wyraźnie wynika, że został użyty taki właśnie liczebnik.
W przywołanym przykładzie dopuszczalne będą więc dwie wersje: „3-4. miesiącu życia” lub ewentualnie „3-4 miesiącu życia”.
Elwira Olejniczak
Witam,
Dzień dobry,
Który zapis jest prawidłowy: a) Unikać jazdy w martwym polu lusterek innych pojazdów, czy b) Unikać jazdy w „martwym polu” lusterek innych pojazdów.
Pozdrawiam,
Wojciech Należyty
Martwe pole nie jest połączeniem o nacechowaniu potocznym, nie wymaga więc użycia cudzysłowu.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
A co jeśli ,,Mimo że” występuje na początku zdania? Stawiamy przecinek za ,,że” czy zostawiamy w spokoju? 😉
Mimo że to tzw. spójnik zestawiony, którego członów nie oddzielamy przecinkiem. To najważniejsze interpunkcyjne wskazanie dotyczące tej jednostki. Przecinka, rzecz jasna, nie postawimy też po spójniku, jeśli otwiera zdanie – rażącym błędem interpunkcyjnym byłby zapis: *Mimo że, nie pojechał do Anglii, udało mu się dobrze zarobić. Znakiem przestankowym trzeba poprzedzić cały spójnik, jeśli wprowadza zdanie składowe, np. Udało mu się dobrze zarobić, mimo że nie pojechał do Anglii.
Bartłomiej Cieśla
Na tablicy ogłoszeń ukazała się taka informacja: Proszę zamykać drzwi „na noc” ,ponieważ wlatują nietoperze. Piszący te słowa zastosował cudzysłów ( „na noc”),tłumacząc,że drzwi zamyka się na klucz,na zamek ,na haczyk….Mnie jednak to nie przekonuje i zdanie to ,w/g mnie,wygląda dziwacznie.Pozdrawiam.
Szanowny Panie,
ponieważ na noc to wyrażenie standardowe i nienacechowane, nie wymaga cudzysłowu.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
czy w poniższym zdaniu po słowie 'przykład’ powinien być przecinek?
Wiem, że masz pytania, na przykład dlaczego, skoro nie mam dużo pieniędzy, kupuję takie drogie reczy.
Z poważaniem
Frazy na przykład, gdy znajduje się wewnątrz zdania, nie wyodrębniamy obustronnie przecinkami. Dodam, że błędem interpunkcyjnym jest przecinek między dlaczego a skoro. Jeśli dwa spójniki, a szerzej – wskaźniki zespolenia, występują w bezpośrednim sąsiedztwie, nie oddzielamy ich przecinkiem.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
piszę, ponieważ mam problem z rozróżnieniem przydawek równorzędnych oraz nierównorzędnych w zdaniu. Rozumiem teorię: przydawki równorzędne, czyli takie które stanowią szereg składników, każda z nich określa rzeczownik, natomiast przydawki nierównorzędne to takie, w których jedna jest określeniem drugiej przydawki określającej rzeczownik. Problem pojawia się w praktyce. Jak mam traktować takie zdania: On miał długie brązowe włosy (czy długie, brązowe włosy); Światło pada na niebieską betonową podłogę (czy niebieską, betonową podłogę); Rozlała się lepka zielona ciecz (czy lepka, zielona ciecz); On ma ubrany niebieski roboczy kombinezon (czy niebieski, roboczy kombinezon); Jechał starym rozklekotanym samochodem (czy starym, rozklekotanym samochodem).
Przepraszam za kłopot i z góry dziękuję za pomoc.
Z wyrazami szacunku,
Magdalena Świekatoń
Klasyfikacja przydawek na równorzędne i nierównorzędne może służyć jako kryterium rozgraniczenia ich interpunkcji. Przecinek stawiamy wtedy, gdy wymieniamy przydawki, które są dwoma równorzędnymi wyrazami, określającymi rzeczownik. Składniki takie mogłyby być połączone wyrazem i oznaczającym równorzędność, np.: On miał długie, brązowe włosy, bo: On miał długie i brązowe włosy; Jechał starym, rozklekotanym samochodem, bo: Jechał starym i rozklekotanym samochodem.
Odstępstwem od zasady oddzielania przecinkami szeregu przydawek jest sytuacja, gdy wymienione składniki wypowiedzenia nie nazywają kolejnych, innych cech, lecz jeden ze składników szeregu bliżej określa drugi, doprecyzowując go, np.: Światło pada na niebieską betonową podłogę. Niebieska betonowa podłoga = niebieska → (betonowa podłoga).On ma ubrany niebieski roboczy kombinezon. Niebieski roboczy kombinezon = niebieski → (roboczy kombinezon).
Warto dodać, że odrębną grupę stanowią teksty artystyczne, w których interpunkcja jest środkiem indywidualnej ekspresji, ma służyć angażowaniu uwagi czytelnika. Autorzy świadomie rezygnują w nich z niektórych znaków interpunkcyjnych.
Przy okazji dodajmy, że przytoczona przez Panią forma: On miał ubrany kombinezon jest błędna. Poprawnie można by powiedzieć: On miał na sobie kombinezon, albo On był ubrany w kombinezon.
Beata Burska-Ratajczyk
Szanowni Państwo,
czy w poniższych zdaniach mamy do czynienia z wołaczem, co wymaga wyodrębnienia przecinkami, czy też nie?
(1) Możesz się, waćpan, nacieszyć mieszkaniem!
(2) Jeśli jesteście, panowie, gotowi, to może zaczniemy?
(3) Kup sobie, pani, kapcie.
Nadmienię, ze tego typu zdania w NKJP są prezentowane z przecinkiem lub bez.
Z poważaniem
Witold Milczarek
We wszystkich znanych mi poradnikach językowych zwraca się uwagę, że wyraz w wołaczu należy wydzielić przecinkami. Robimy to nawet wtedy, gdy postawienie znaku interpunkcyjnego negatywnie wpłynie na rytm wypowiedzenia. Większość autorów podkreśla też konieczność wydzielenia wszystkich form stanowiących bezpośredni zwrot do odbiorcy, np. Jacek, szybko przyjedź!
Praktyka językowa dowodzi jednak, że słów pan i pani używanych w funkcji adresatywnej – niezależnie od tego, czy mają postać wołacza czy mianownika – zasadniczo nie wydziela się przecinkami, por. Mógłby pan ustąpić miejsca? Widziała pani mojego ojca? Mogliby panowie ustąpić miejsca? Są panie gotowe? Sytuacja zmienia się, gdy któryś z wyrazów wchodzi w skład dwu- lub kilkuelementowej formuły grzecznościowej umieszczanej zwykle na początku zdania, np. Szanowny panie, tak nie można!; Wczoraj, droga pani, widziałem, jak zaczęto remontować elewację, lub odczuwany jest jako wyraźne wtrącenie. Te same wskazania można odnieść do archaicznego już słowa waćpan będącego mianownikową formą sygnalizującą bezpośredni zwrot do odbiorcy. Stąd wniosek, że we wszystkich tych zdaniach przecinki są niepotrzebne. Oczywiście można przyjąć interpretację, że w komunikacie 2. wyraz panowie pełni funkcję autopoprawki podkreślającej rangę rozmówców, w tym sensie ma charakter wtrącenia, jednak jest to wyjaśnienie mało przekonujące.
Bezwarunkowo nie wydzielamy przecinkami form mianownikowych zastępujących wołacz, które towarzyszą czasownikom w trybie rozkazującym. Konstrukcje tego typu mają charakter kolokwialny, nie są zwrotami grzecznościowymi i wymagają innego przestankowania, np. Nie zawracaj mi sąsiad głowy o tej godzinie, Sprzedaj mi pan dwa kilo ziemniaków (por. Poradnik interpunkcyjny autorstwa E. Polańskiego, M. Szopy i E. Dereń).
Bartłomiej Cieśla
Witam mam pytanie kiedyś w salonie znanej marki torebek ( francuska firma) robiono mi inicjały w ten sposób: E. W Bez drugiej kropki – twierdzili że to poprawna forma. Tymczasem wszędzie czytam że poprawnie jest E. W. Czyli dwie kropki. Teraz chce wygrawerować pióro i nie wiem czy mają być dwie kropki czy jedna. I czy powinien być odstęp? Proszę o poradę. Pozdrawiam serdecznie Edyta Wijkowska
Inicjały imienia i nazwiska to z językowego punktu widzenia tzw. skróty, czyli skrócony sposób zapisywania określonych wyrazów. W pisowni skrótów obowiązują dwie podstawowe zasady dotyczące kropek. Kropkę stawiamy, jeżeli ostatnia litera skrótu nie jest ostatnią literą skracanego wyrazu, np. ul. (ulica), s. (strona), t. (tom), nie piszemy jej natomiast, kiedy w skrócie występuje ostatnia litera skracanego wyrazu, np. wg (według), mjr (major). Inicjały, to tylko pierwsze litery imienia czy nazwiska, a zatem musimy postawić po nich kropki. Między inicjałami imienia i nazwiska nie robimy pauzy. A zatem na torebkach miała Pani wygrawerowany napis z błędem interpunkcyjnym.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
bardzo proszę o odpowiedź, czy w poniższej sytuacji po skrócie pkt będzie kropka czy też nie: Zgodnie z art. 9 ust. 1 pkt 3 e u.s.o. organizuje się trzyletnie szkoły specjalne przysposabiające do pracy dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym.
Pozdrawiam
Katarzyna borowiec
Zasada zapisywania skrótów jest następująca: stawiamy po nich kropkę, jeżeli ostatnia litera skrótu nie jest ostatnią literą skracanego wyrazu. Inaczej mówiąc kropkę musimy postawić, jeżeli skracany wyraz „ucięliśmy” w jakimś miejscu (np. wyraz strona skracamy jako str. lub s.; wyraz ulica jako ul.; wyraz profesor jako prof. a wyraz kapitan jako kpt. Jeżeli natomiast ostatnia litera skrótu jest jednocześnie ostatnią literą skracanego wyrazu, czyli skracając wyraz, „wycięliśmy” mu środek, wówczas kropki nie stawiamy (skrót wyrazu magister to mgr; wyrazu doktor to dr, a wyrazu punkt – pkt). Jeżeli wyraz skracany odmieniamy, inaczej zapisujemy mianownik i pozostałe przypadki (formę punkt skrócimy jako pkt, formy punktu, punktem, punktami itp. jako pkt.).
Przytoczony fragment ustawy po rozwinięciu skrótów odczytujemy tradycyjnie jako: Zgodnie z artykułem dziewiątym, ustęp pierwszy, punkt trzeci e ….. . A zatem nie odmieniamy tu wyrazów ustęp ani punkt, a to oznacza, że ten drugi skracamy jako pkt, czyli bez kropki.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
Napisano w piśmie do mnie, że lokale 1 – 13 (jeden spacja myślnik spacja trzynaście) będą mieć wymieniane wodomierze. Czy autor, stawiając spację przed myślnikiem i po nim, chciał powiadomić, że chodzi o DWA lokale, tylko o numerze jeden i trzynaście, czy też o lokale OD 1 DO 13, a więc 1, 2, 3, 4 … do 13 włącznie ?
Czy potwierdzicie Państwo, że istnieje zasada, że jeśli jest spacja przed i po myślniku w takich zapisach, to chodzi TYLKO o DWA numery czegoś (mieszkań, etc) ?
Uprzejmie proszę o rozstrzygnięcie. Być może nie posłużyłam się nazwami „dywiz” , „półpauza” itd – nie jestem ekspertem.
Z szacunkiem
Katarzyna Piwowarska
W przypadku wyrażeń liczbowych określających pewien zakres (w znaczeniu ‘od…do…’) lub oznaczających wartość przybliżoną (w znaczeniu ‘mniej więcej’) głównie stosuje się półpauzę (kreseczka średniej długości, dłuższa niż łącznik a krótsza niż myślnik, bez spacji z obu stron), np.: lokale 1–13. Jeśli nadawca tekstu chciałby przekazać informację, że chodzi tylko o dwa mieszkania, powinien napisać: lokale 1 i 13. Polecam bardzo ciekawą publikację, Polszczyzna na co dzień, w której Adam Wolański w swoim Poradniku redaktora szczegółowo pisze o zastosowaniu łącznika (dywizu) i myślnika (pauzy, półpauzy).
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Szanowni Państwo,
chciałabym się dowiedzieć, czy po słowie ponadto w zdaniu poniżej powinien być przecinek:
„Ponadto, coraz więcej dowodów sugeruje, iż zaburzenie funkcji mikrobioty jelitowej rozpatrywane jest jako przyczyna, a nie skutek choroby Parkinsona”?
Z wyrazami szacunku
Paulina Gątarek
Ponadto to tzw. wskaźnik nawiązania, słowo, za którego sprawą odwołujemy się do wcześniejszych partii wypowiedzi. Jeśli występuje na początku zdania, można je oddzielić przecinkiem. Takie rozwiązanie jest jednak rzadkie. Sam rekomendowałbym wariant bez znaku interpunkcyjnego.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy poprawnie postawiono przecinki w zadaniach:
Z zaciekawieniem, w skupieniu przerzucają kolejne strony książki. Te drobne, ruchliwe ptaszki z daleka wyglądają jak motyle. Spija słodki, więc pyszny nektar z kwiatów.
W pierwszym zdaniu mamy dwa okoliczniki sposobu (a zatem jednorodne), które są równorzędne znaczeniowo, wspólnie określają wykonywaną czynność, drugi nie zawęża znaczenia pierwszego. Zgodnie z zasadami wyłożonymi choćby w „Poradniku interpunkcyjnym” Edwarda Polańskiego, Marka Szopy i Ewy Dereń w takich przypadkach przecinek należy pominąć, poprawnie zatem będzie: Z zaciekawieniem w skupieniu przerzucają kolejne strony książki. Trzeba jednak podkreślić, że kwestia przestankowania w wypowiedzeniach z okolicznikami nie zawsze jest jednoznacznie interpretowana, bywa przedstawiana różnie w zależności od opracowania.
W zdaniu Te drobne, ruchliwe ptaszki z daleka wyglądają jak motyle przecinek został postawiony prawidłowo. Obecne są tu dwie przydawki równorzędne, należy je rozdzielić przecinkiem. Więcej o przydawkach równorzędnych i nierównorzędnych można przeczytać w tej poradzie.
W ostatnim zdaniu pojawia się wprowadzone przez spójnik wynikowy więc dopowiedzenie, które należy obustronnie wydzielić przecinkami. Właściwa interpunkcja w tym wypowiedzeniu to: Spija słodki, więc pyszny, nektar z kwiatów.
Katarzyna Burska
Witam.
Chciałabym zapytać czy poniższy tekst jest napisany prawidłowo. Proszę o ewentualną korektę:
„Do Ciebie Jezu wyciągam ręce,
Bo Ty mnie kochasz najgoręcej,
Ty mi się dzisiaj oddałeś cały,
W tej przenajświętszej Hostii białej.
Na pamiątkę I Komunii Świętej
Kacprowi- Ojciec Chrzestny Marek.”
Imię w formie wołacza należałoby wydzielić przecinkami, a zatem w pierwszym wersie zapisałabym: Do Ciebie, Jezu, wyciągam ręce, …… . Zastosowane w ostatnim wersie określenie ojciec chrzestny nie jest nazwą własną, więc właściwa jest pisownia małymi literami. Wyrażenie to można byłoby napisać wielkimi literami wówczas, gdyby użył go w odniesieniu do Pana Pański chrześniak. Wówczas byłby to wyraz szacunku, przywiązania itp., których to uczuć w oczywisty sposób nie wyrażamy sami do siebie. Myślnik z ostatniego wersu powinien być oddzielony pauzami z obu stron, ponadto pomijamy cudzysłów.
Izabela Różycka
Mam problem odnośnie zdania.
Czy jeśli pisze,kieruje do kogoś zdanie typu:No,no Pani Małgosiu to czy zasadne jest postawić przecinek pomiędzy no no czy nie należy stawiac przecinka.
Podwojone bądź potrojone no używane jest, by wyrazić podziw, zdziwienie albo pogróżkę, sprzeciw. Edward Polański, Marek Szopa i Ewa Dereń, autorzy „Poradnika interpunkcyjnego”, wskazują, że między dwoma powtarzającymi się wyrazami należy wstawić przecinek. Taką samą informację znajdziemy przy tym haśle w „Słowniku interpunkcyjnym języka polskiego z zasadami przestankowania” Jerzego Podrackiego. Dodatkowo autor ten zaznacza: „Niekiedy ze względu na tempo recytacji pomija się przecinek między powtórzonym no o charakterze wykrzyknika”, jako przykład podając: No no no, daj spokój z takimi żartami (s. 126).
Zgodnie z obowiązującymi regułami należy oddzielić także wołacz od reszty wypowiedzenia, a zatem w tym przypadku połączenie Pani Małgosiu. Za poprawne pod kątem interpunkcyjnym należy uznać: No, no, Pani Małgosiu. Dopuszczalne byłoby także: No no, Pani Małgosiu.
Katarzyna Burska
Czy skrót oznaczający profesora uczelni, umieszczany po nazwisku, powinien być oddzielony przecinkiem czy nie?
Będę wdzięczna za rozstrzygnięcie.
Wskazany skrót, jeśli umieszczany jest po nazwisku, należy poprzedzić przecinkiem, np. Tadeusz Nowak, prof. UŁ; Tomasz Stępień, prof. UW.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry, bardzo proszę o informację, które z poniższych zdań jest poprawnie zapisane (chodzi o przecinek lub jego brak):
Śląsk jakiego już nie ma. Śląsk, jakiego już nie ma.
Znalazłam w internecie każdą z tych wersji (zamiast Śląska inne nazwy miast lub regionów), a definicje słownikowe wprowadziły mi jeszcze większy zamęt. Będę bardzo wdzięczna za pomoc.
Szanowna Pani,
w takich sytuacjach autorzy słowników dopuszczają swobodę stosowania przecinka. Wszystko zależy od tego, jakie treści chcemy osłabić lub wzmocnić poprzez zastosowanie znaku interpunkcyjnego. Warto więc zastanowić się, co chcemy przekazać.
W przywołanym przez Panią przykładzie, aż chciałoby się się dodać z nostalgią: Taki Śląsk, jakiego już nie ma. Jeśli taki jest nasz zamysł to możemy postawić przecinek. Jeżeli jednak, jak podaje E. Polański w „Wielkim słowniku ortograficznym PWN”, naszym celem jest uniknięcie przerwy oddechowej albo chcemy osłabić wyrazistość porównania, przecinek możemy pominąć. Wybór wariantu zależy od autorskiej intencji i tego, co zamierzamy wyeksponować.
Elwira Olejniczak
Treść pytania:
Czy w zdaniu: „Dobre jedzenie tatarskie znajdziemy w gospodarstwie Adama Iljasiewicza w Kruszynianach i Eugenii Radukiwicz opiekującej się meczetem i muzułmańskim Domem Pielgrzyma w Bohonikach” wskazany jest przecinek między Radukiewicz i opiekującej się, aby podkreślić dopowiedzenie i uznać fakt, że nazwa własna nie wymaga wyznaczenia zakresu znaczeniowego jakimś dodatkowym określeniem?
Za poradę językową pięknie dziękuję.
J.T.
Polecam przekształcenie zdania na: Dobre jedzenie tatarskie znajdziemy w gospodarstwie Adama Iljasiewicza w Kruszynianach i Eugenii Radukiwicz, która opiekuje się meczetem i muzułmańskim Domem Pielgrzyma w Bohonikach. Wtedy też czytelniejsza będzie składnia wypowiedzenia.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
Czy w pytaniu „W takim razie kto mi pomoże?” przed zaimkiem „kto” powinien pojawić się przecinek?
Dziękuję za odpowiedź.
Pozdrawiam,
Iza
Zaimek kto w tym wypadku nie wprowadza wypowiedzenia składowego, ale wespół z innymi wyrazami stanowi integralną część jednego zdania pojedynczego. Z tego powodu przecinek jest tu niepotrzebny. Człon w takim razie to tzw. wskaźnik nawiązania – element, po którym nie umieszczamy przecinka.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o informację, czy w poniższym zdaniu przecinki są zbędne lub potrzebne (ewentualnie dopuszczalne jako fakultatywne):
„W porównaniu z literaturą staroruską — średniowieczną parenetyką, latopisarstwem czy hagiografią — opisy śmierci grzeszników(,) pojawiające się w polemice międzywyznaniowej(,) mają wymiar zdecydowanie mniej uniwersalny”.
Chodzi o to, czy zakres rzeczownika „opisy” został wystarczająco wyznaczony przez „śmierci grzeszników”, a fraza imiesłowowa jest tylko dopowiedzeniem, czy też całość wyznacza zakres wspomnianego rzeczownika.
Będę bardzo wdzięczny za odpowiedź.
Interpunkcja w wypowiedzeniach z imiesłowami przymiotnikowymi sprawia trudności wielu użytkownikom polszczyzny. Ogólne zasady głoszą, że jeśli imiesłów wprowadza dopowiedzenie, które nie zmienia zakresu znaczeniowego rzeczownika, to wydzielamy go przecinkami od reszty wypowiedzenia. Jeśli zaś imiesłów możemy potraktować jako przydawkę wyodrębniającą, która zawęża znaczenia rzeczownika, to przecinków nie stawiamy. W analizowanym przykładzie interpunkcja będzie zatem zależała od tego, czy opisy śmierci grzeszników mające wymiar zdecydowanie mniej uniwersalny pojawiały się wyłącznie w polemice międzywyznaniowej czy też w innych typach wypowiedzi. Wydaje się, że chodzi tu tylko o wyodrębnienie z ogółu opisów śmierci jedynie tych, które są częścią polemik międzywyznaniowych, zatem przecinki nie powinny się pojawić.
Katarzyna Burska
Często redaguję różne pisma urzędowe, w których stosuję zdania złożone. Problem, który mnie nurtuje, to stawianie przecinka w zdaniach złożonych (wtrąceniach) po dacie (konkretnie po r.) i skrócie ww.
Czy prawidłowymi są zdania:
1. Odpowiadając na wniosek z dnia 06.06.2018 r., dotyczący udzielenia informacji publicznej, informuję, jak niżej.
2. W naradzie, oprócz ww., uczestniczyli również przedstawiciele…
3. Odpowiadając na pismo Nr … z dnia 06.06.2018 r., dotyczące kwestii bezpieczeństwa i higieny pracy, przekazuję w załączeniu…
W powyższych zdanich chodzi o umiejscowienie przecinka – nie udało mi się znaleźć jednoznacznej odpowiedzi w tej kwestii.
Spotkałem się ze stwierdzeniem, że po r. nie stawia się przecinka, bo jego funkcję przejmuje kropka.
Uprzejmie proszę o pomoc w tek kwestii.
W zdaniach pierwszym i trzecim przecinki są potrzebne. Człony dotyczący udzielenia informacji publicznej i dotyczące kwestii bezpieczeństwa i higieny prace oparte są na imiesłowie przymiotnikowym, który uzupełnia informacje dotyczące jasno określonego obiektu (konkretnie pisma i wniosku). Oba te fragmenty odczuwane są jako dopowiedziane i należy je obustronnie oddzielić przecinkami. Zdanie drugie również zapisane jest poprawnie. Kropka będąca elementem skrótu nie może zastępować przecinka.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Kłaniam się,
zdjęcie domu, w którym mieszkała s.Faustyna, a pod nim napis: „W Wilnie w tym domu mieszkała s. Faustyna”.
Pytanie Czy ten napis jest poprawny pod względem interpunkcji?
Kiedyś czytałem takie pouczenie: ” Jeśli dwa okoliczniki tego samego typu (miejsca, czsau itp) stoją w zdaniu obok siebie, oddzielamy je przecinkiem wówczas, gdy drugi z nich jest dokładniejszym określeniem pierwszego (zawęża jego zakres):
Szczyt odbył się na południu Finlandii, w Tempere.
ale: Szczyt odbył się w Tempere na południu Finlandii.
Wg tych mądrości ów napis powinien być napisany:
1,”W Wilnie, w tym domu, mieszkała s. Faustyna” – lub
2 „W tym domu w Wilnie mieszkała s.Faustyna”.
Nie mam jednak pewności, dlatego proszę o poradę.
Pozdrawiam
Jan Tambor
Szanowny Panie,
przytoczona przez Pana reguła interpunkcyjna pochodzi z „Wielkiego słownika ortograficznego PWN”. Czytamy w nim, że okoliczniki jednorodne oddzielamy przecinkiem, jeśli: 1. Okolicznik, który występuje na drugim miejscu, jest bliższym określeniem pierwszego, np. W ubiegłym tygodniu, we środę, wrócił z Australii 2. Tworzą przykładowe wyliczenie, np. Pracował w instytucie, w bibliotece, w domu. Podobnie, lecz nieco dokładniej, sformułowaną zasadę odnajdujemy m.in. w „Słowniku interpunkcyjnym” Edwarda Polańskiego, Marka Szopy i Ewy Dereń: przecinkiem oddzielamy dwa okoliczniki, z których pierwszy wyraża treść ogólniejszą w stosunku do drugiego, który zwykle doraźnie, nietrwale zawęża zakres okolicznika ogólnego. Autorzy wskazanych opracowań nie precyzują, czy oddzielać przecinkiem okoliczniki, spośród których to drugi wyraża treść ogólniejszą, można jednak na podstawie cytowanych informacji założyć, że jest to rozwiązanie przez nich postulowane. Moim zdaniem postawienie przecinka w zdaniu: W tym domu w Wilnie mieszkała s. Faustyna nie byłoby rażącym naruszeniem normy językowej (jedna z podstawowych zasad interpunkcyjnych mówi bowiem, by oddzielać od siebie jednorodne składniki wypowiedzenia).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo
Jeśli dwa okoliczniki tego samego typu (miejsca, czasu itp.) stoją w zdaniu obok siebie, oddzielamy je przecinkiem wówczas, gdy drugi z nich jest dokładniejszym określeniem pierwszego (zawęża jego zakres), np.:
(1) Szczyt odbył się na południu Finlandii, w Tampere. ale:
(2) Szczyt odbył się w Tampere na południu Finlandii.
Jak w takim razie potraktować poniższe zdanie:
(3) Sinko! – krzyknął w kierunku rudzielca siedzącego nieopodal na ławie przed polowym namiotem.
Czy jako jedno określenie bez przecinków?
Czy jako trzy okoliczniki miejsca, z jednym przecinkiem, ponieważ spełniony jest warunek opisany w zdaniu (2) – „na ławie” jest dokładniejsze niż „przed polowym namiotem”:
(4) Sinko! – krzyknął w kierunku rudzielca siedzącego nieopodal, na ławie przed polowym namiotem.
Czy jako dwa okoliczniki miejsca: „nieopodal na ławie” i „przed polowym namiotem”.
(5) Sinko! – krzyknął w kierunku rudzielca siedzącego nieopodal na ławie, przed polowym namiotem.
Z poważaniem
Witold Milczarek
Szanowny Panie,
na naszej stronie udzieliliśmy już raz odpowiedzi dotyczącej użycia przecinków przy okolicznikach – znajdzie Pan ją tutaj. W mojej opinii przykład trzeci jest poprawnie zapisany, bowiem mamy do czynienia z jednym, łącznym określeniem, więc cytowana przez Pana reguła (i wskazywana we wcześniejszej naszej opinii) nie ma zastosowania.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Czy po wyrazie powyższej powinien być przecinek – w zdaniu:
Oprócz powyższej, inne informacje nie wystąpiły.
W podanym zdaniu nie może być przecinka. Jest to wypowiedzenie, w którym nie znajdujemy żadnego wyrazu wprowadzającego wtrącenie, dopowiedzenie czy zdanie składowe. Nie ma w nim również żadnych osobliwych zestawień słownych, które wymuszałyby konieczność przestankowania. Pauza, a więc czynnik brzmieniowy, nie może stanowić argumentu na rzecz postawienia przecinka. Polska interpunkcja uzależniona jest przede wszystkim od składni, a więc konstrukcji komunikatu.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
Ostatnio spotkałam się z następującym zdaniem:
„Wszystko to prowadzi do powstawania nadwagi i otyłości, i w konsekwencji przyczynia się do rozwoju nadciśnienia, występującego w populacjach krajów rozwiniętych u około 15-20% osób dorosłych”.
Czy użycie przecinka przed spójnikiem „i” w tym zdaniu jest poprawne i konieczne? Jaką funkcję pełni człon „i w konsekwencji przyczynia się do rozwoju nadciśnienia, występującego w populacjach krajów rozwiniętych u około 15-20% osób” ? Czy należy uznać go za zdanie wynikowe, czy za dopowiedzenie? Czy można potraktować oba człony cytowanego zdania jako wypowiedzenia łączne i opuścić przecinek?
Dziękuję za odpowiedź.
Anna Pachocka
Znak przestankowy we wskazanym przez Panią miejscu jest niepotrzebny. Przecinek stawiamy przed powtórzonym spójnikiem łącznym (i, oraz), jeśli pełni on taką samą funkcję składniową co spójnik poprzedzający. Pierwsze i wprowadzone jest po to, by scalić elementy tzw. szeregu łącznego w obrębie pierwszej części wypowiedzenia, drugie i – wprowadza natomiast pełne wypowiedzenie składowe. O ile spójnik jest powtórzony, o tyle za każdym razem współtworzy inny kontekst składniowy. Podobna zasada dotyczy spójników rozłącznych (albo, lub, czy).
Bartłomiej Cieśla
Moim zdaniem Akademia pana Kleksa to najlepsza polska książka dla dzieci. Chciałam się zapytać dlaczego w tym zdaniu nie postawiono przecinka. Dziękuję za pomoc.
Nie umieścimy przecinka przed zaimkiem to, bo oddzielałby on podmiot (tu tytuł książki) od orzeczenia. Nie można też postawić przecinka między przydawkami najlepsza i polska, bo mają one charakter nierównorzędny, co oznacza, że pierwsza z nich charakteryzuje drugą i towarzyszący jej rzeczownik. Zdania Akademia pana Kleksa to najlepsza polska książka [bez przecinka] i Akademia pana Kleksa to najlepsza, polska książka są nośnikiem różnych znaczeń. Pierwsze z nich przekazuje informację, że opisywana przez nadawcę lektura, jego zdaniem, jest najlepszą spośród polskich książek (polska książka [jaka?] najlepsza). Drugie z nich informuje, że zdaniem nadawcy jest to lektura i polska, i najlepsza w ogóle. Przecinek umieszczony między przydawkami stanowi ekwiwalent spójnika i, jest sygnałem tzw. składniowej równorzędności dwóch jednostek.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy w wyrażeniu „sielska, angielska wioseczka” powinien znajdować się przecinek, czy określenia narodowości rządzą się nieco innymi prawami, niż inne przymiotniki?
W podanym przykładzie mamy do czynienia z wyrażonymi za pomocą przymiotników przydawkami nierównorzędnymi: pierwsza (sielska) określa cechę relatywną, jakościową, subiektywną, która może podlegać ocenie, druga zaś (angielska) nazywa cechę na stałe przypisaną przywołanemu rzeczownikowi, obiektywnie go opisuje. Zgodnie z obowiązującymi zasadami interpunkcyjnymi nie oddzielamy od siebie przydawek nierównorzędnych, zatem poprawnie będzie sielska angielska wioseczka. Jako analogiczne przykłady mogłyby posłużyć połączenia słynna polska piosenkarka, popularny włoski serial, ale też (niezawierające określeń związanych z narodowością) wpływowy unijny polityk czy pierwszy dwudziestowieczny wynalazek. O oddzielaniu przydawek przecinkami pisaliśmy już kilkukrotnie, warto zapoznać się choćby z tym wpisem.
Katarzyna Burska
Czy wyrażenia „jak trzeba” i „jak należy” (w znaczeniu „należycie, poprawnie, porządnie”) powinno się poprzedzać przecinkiem? Dla przykładu: „Zrób to jak należy!” czy „Zrób to, jak należy!”? Profesor Mirosław Bańko w jednej z porad (https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/jak-mogl-jak-nalezy;12690.html) radzi, aby poprzedzać takie wyrażenia przecinkiem, ale ja tam przecinka „nie słyszę” i nie pasuje mi on tam.
W poradnikach interpunkcyjnych można znaleźć informację, że jeśli zdanie podrzędne ma postać sfrazeologizowaną i nie należy go rozumieć dosłownie, to nie oddziela się go przecinkiem od zdania nadrzędnego. Czasem jednak trudno jednoznacznie wskazać, czy dane określenie jest związkiem frazeologicznym – w przypadku małego stopnia sfrazeologizowania wydzielenie go przecinkiem od reszty wypowiedzenia nie będzie błędem. Wydaje się, że przytoczone w pytaniu zwroty można potraktować jako utarte połączenia, a zatem wyodrębnienie ich przecinkiem nie jest konieczne.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
Szanowni Państwo,
mam problem z interpunkcją w następującym zdaniu:
„Przy odróżnianiu tego, co ilościowe od tego, co jakościowe, należy odnieść się do intuicyjnych, a także do filozoficzno-logicznych podstaw tego odróżnienia.”
Czy przecinki są postawione poprawnie?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Z poważaniem
Agata Rybacka
W cytowanym przez Panią zdaniu zabrakło jednego przecinka – należy go umieścić po słowie ilościowe. Przecinkiem obustronnie oddzielamy wypowiedzenia składowe, które są wplecione w strukturę zdania nadrzędnego (członami wtrąconymi są tu równoważniki zdania: co ilościowe i co jakościowe), por. też: To, co zrobił, i to, co powiedział, wywołało burzliwą dyskusję.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry!
Podczas weryfikacji tłumaczenia osoba sprawdzająca (o.s.) stwierdziła, że w 2 następujących zdaniach występują błędy interpunkcyjne:
Proszę wybrać te składniki, które mają zostać dodane, oraz wprowadzić informacje o połączeniu potrzebne do utworzenia łącznika. [wg o.s. błędem jest postawienie przecinka po „dodane”]
Wszystkie automatycznie utworzone kopie zapasowe, powiązane z tym systemem, zostaną także usunięte. [wg. o.s. błędem jest użycie tu przecinków].
W pierwszym zdaniu przecinek po słowie dodane jest konieczny. Jeśli dwa zdania składowe połączone w stosunku łącznym oddzielone są wtrąceniem, wtrącenie to trzeba wyodrębnić przecinkami obustronnie.
W drugim zdaniu frazę opartą na imiesłowie powiązane z tym systemem rzeczywiście lepiej byłoby pozostawić bez przecinków. Wprowadzają one niepotrzebną pauzę, wpływają negatywnie na rytm komunikatu. Interpunkcję tę można uzasadnić jedynie względami semantycznymi. Gdyby nadawcy z jakichś powodów zależało na tym, aby wyodrębnić treść wyrażaną przez to połączenie (w tym wypadku nie ma raczej takiej konieczności), obecność przecinków byłaby umotywowana. Norma interpunkcyjna w tym zakresie nie jest jednolita. Znajdziemy poradniki interpunkcyjne, których autorzy kwestię przestankowania imiesłowów przymiotnikowych pozostawiają wyłącznie intuicji nadawcy.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy po członie inicjalnym „Co interesujące” należy postawić przecinek? Generalnie po członach inicjalnych przecinka nie stawiamy, tu jednak mam wątpliwości.
Pozdrawiam
Marian Przybył
Wyrazy lub wyrażenia, które nie są związane składniowo ani z orzeczeniem, ani z podmiotem, a więc stojące poza zdaniem i pełniące funkcję nawiązującą do poprzedniego wypowiedzenia, powinny zostać oddzielone od reszty wypowiedzenia. Do takich sformułowań można zaliczyć np. co interesujące, co ważne, co ciekawe.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
chciałabym zapytać o umiejscowienie przecinka w następującym zdaniu: Zadzwoń do nas tylko jeśli do Twojej podróży pozostało nie więcej niż dni. Czy przecinek powinien znaleźć się przed „tylko”, czy przed „jesli”?
Będę wdzięczna za pomoc.
Natalia Karnas
Reguły interpunkcyjne głoszą, że jeśli dojdzie do zbiegu dwóch wskaźników zespolenia, które wprowadzają zdanie podrzędne (np. tylko że, że jeśli, jednak gdy), należy postawić przecinek przed całym zestawieniem (jest to tzw. zasada cofania przecinka). Jeśli jednak chcemy zaakcentować pierwszy człon takiego zestawienia i w związku z tym nastąpi po nim przerwa oddechowa, przecinek stawiamy dopiero przed drugim wskaźnikiem zespolenia (np. lubię cię dlatego, że zawsze mnie wspierasz). W przytoczonym w pytaniu wypowiedzeniu tylko ma – moim zdaniem – ograniczyć zakres sytuacji, w których należy się kontaktować, w związku z tym postawiłabym po nim wyraz wymagający zaakcentowania, np. tylko wtedy, gdy…; tylko wówczas, gdy… Takie konstrukcje byłyby bardziej fortunne niż tylko jeśli. Zdanie powinno przyjąć zatem następującą postać: Zadzwoń do nas tylko wtedy, gdy do Twojej podróży pozostało nie więcej niż (tu trzeba podać konkretną liczbę, np. 5) dni.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
mam dylemat, czy w poniższym zdaniu przecinki postawione są prawidłowo:
„Proszę, doprecyzuj, czy interesuje Cię oferta na kartę, czy na abonament”.
Najbardziej interesuje mnie jego użycie w pobliżu słowa „proszę”. Czy w podanym wyżej przykładzie przecinek po słowie „proszę” jest konieczny/wymagany?
W zdaniu, które Pani przytoczyła, przecinek po słowie proszę należy postawić. Wskazanie to wynika z interpunkcyjnej reguły mówiącej o konieczności oddzielania przecinkiem wypowiedzeń składowych, które łączone są bezspójnikowo. Dodam, że ze względów stylistycznych warto zmienić szyk w pierwszej części wypowiedzenia – lepiej brzmiałoby zdanie: Doprecyzuj, proszę, czy interesuje Cię oferta na kartę czy na abonament.
Warto zauważyć, że niepotrzebnie umieściła Pani znak interpunkcyjny przed drugim w kolejności czy. Przed powtórzonym spójnikiem wstawimy przecinek, jeśli pełni on tę samą funkcję składniową co spójnik poprzedzający. O ile pierwsze czy łączy zdania składowe w wypowiedzeniu złożonym (a konkretnie – sygnalizuje niewspółrzędność dwóch jednostek składowych), o tyle drugi spójnik łączy elementy współrzędnego szeregu rozłączonego. Szereg rozłączony to – w uproszczeniu – połączenie dwóch wyrazów w obrębie wypowiedzenia pojedynczego lub wypowiedzenia składowego w zdaniu złożonym zespolone spójnikiem albo, lub, czy, bądź. Pod względem semantycznym wyraża alternatywę. Funkcja obu tych spójników jest więc odmienna.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry. Mam pytanie dotyczące konkretnego zdania: „Wpadł w równie wielką co kolega złość.” Niby proste, ale jakoś nie pasuje mi ani z przecinkiem, ani bez przecinka przed co:D. Z góry dziękuję za pomoc.
Miłego dnia.
W zdaniu, o które Pan pyta, widziałabym zestawienie nieparalelne i nie stawiałabym przecinka. Zestawienie nieparalelne jest połączeniem, w którymi drugi wyraz precyzuje w jakiś sposób znaczenie pierwszego, np. Kowalski jest równie dobrym uczniem jak Nowak. Dzięki składnikowi jak Nowak dowiadujemy się, jak dobrym uczniem jest Kowalski, w tym sensie rozwija on myśl wyrażoną przez pierwszy wyraz zestawienia – równie dobrym.
Dodatkowo większość zestawień nieparalelnych przypomina wyrażenia porównawcze, a tych przecinkiem się nie oddziela, np. Jest silny jak tur (chyba że mają charakter wyrazistego wtrącenia).
Z kolei zestawienie paralelne wymaga przecinka, np. Zyska na tym tak wydawnictwo, jak czytelnicy.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
które ze zdań zapisane jest poprawnie: ,,Teresa przyjaciółka Jezusa”, czy ,,Teresa, przyjaciółka Jezusa”.
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Pozdrawiam
Maria Rymarska
Gdy w zdaniu najpierw pojawia się imię (lub imię i nazwisko), a dopiero potem określenie doprecyzowujące, to konieczne jest oddzielenie tych członów przecinkiem, zatem poprawnie będzie: „Teresa, przyjaciółka Jezusa”.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Szanowni Państwo. Czy należy użyć przecinka po sformułowaniu „Tak więc” na początku niniejszego zdania? Czy może jest on raczej zbędny?
„Tak więc, tym,który wyprowadza ze śmierci do życia, nie jest Jahwe, lecz posłany przez Niego Chrystus, Syn Boży (por. J 11, 42)”.
W takim nawiązaniu do poprzedniego wypowiedzenia nie trzeba stawiać przecinka przed tym.
Katarzyna Jachimowska
Szanowni Państwo.
Pragnę zapytać, czy konieczny jest przecinek przed słowem „należy” w poniższym zdaniu?:
Pomimo subtelnej różnicy sensu występującej w przekładzie zdania: hótan eklípē(i) należy raczej przyjąć, że autorowi trzeciej Ewangelii chodzi o skończoność wszelkich dóbr doczesnych w chwili śmierci człowieka.
Orzeczenie modalne należy przyjąć stanowi integralną część wypowiedzenia składowego, którego inicjalnym komponentem jest przyimek pomimo. Składnik wyodrębniany przez dwukropek (zdanie: hótan eklípē) nie jest wtrąceniem, które należałoby obustronnie wydzielić znakami interpunkcyjnymi.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
uprzejmie proszę o informację, czy po słowie „jednak” użytym na początku zdania, stawia się przecinek?
Słowo jednak najczęściej występuje wewnątrz zdania, chociaż słowniki poprawnościowe informują, iż dopuszczalna jest jego inicjalna pozycja. Odpowiedź na pytanie, czy po inicjalnym jednak stawiamy przecinek, wymaga analizy akcentów logicznych i uwzględnienia prozodii w konkretnym wypowiedzeniu. Nie postawimy przecinka w następujących przykładach: Jednak nie przeczytam tej książki. Jednak nie zrobiłam zakupów. Przecinek będzie miał uzasadnienie, jeśli na leksem jednak będzie padał akcent zdaniowy lub po tym słowie pojawi się wtrącenie (tj. treść podporządkowana głównej myśli), np.: Jednak, przeczytawszy smutną wiadomość od niej, zdecydował się pomóc.
Pozdrawiam
Elwira Olejniczak
Witam,
mam pytanie, czy postawić jakieś przecinki w zdaniu:
Nie ma znaczenia jak dużo lub jak mało mamy.
Proszę o odpowiedź.
Jolanta Ogonowska
W przytoczonym przykładzie spójnik jak wprowadza zdanie podrzędne, a ponieważ zdania nadrzędne oddzielamy od podrzędnych przecinkiem, poprawna postać to: Nie ma znaczenia, jak dużo lub jak mało mamy.
Katarzyna Burska
Dzień dobry
Czy w zdaniu „Poprawna wymowa, to sukcesu połowa” powinien znajdować się przecinek?
Dziękuję za pomoc
Szanowna Pani,
w przytoczonym wypowiedzeniu nie powinno być przecinka, znak ten nie może bowiem oddzielać podmiotu i orzeczenia (w tym wypadku złożonego, z nietypowym niewerbalnym łącznikiem „to”), które pozostają w bezpośredniej i wzajemnej relacji znaczeniowej. Działanie przytoczonej reguły wyraźne jest w zdaniach typu: Janek bawi się w piaskownicy, Adam jest bogaty, w których postawienie przecinka między podmiotem a nazwą czynności czy stanu również byłoby rażącym błędem.
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
gdyby tak zastanawiać się nad domyślnymi orzeczeniami, przecinek można by postawić w wielu przypadkach, w których go nie stawiamy lub tak robimy (przykłady 1, 3, 4 z NKJP):
(1) Trzeba było poszukać naukowców za granicą, a to sporo by wówczas kosztowało, być może więcej, niż należna (na razie) Pawłowi Arturowi część spadku.
(2) Ile ty masz lat, Radu? Może więcej, niż ci się wydaje.
(3) Jest nas tu chyba więcej, niż na Wyścigu Pokoju…
(4) To więcej, niż rok temu – mówi Janusz Abramowicz.
Mając powyższe na uwadze, w których zdaniach należy postawić przecinek przed „niż” i dlaczego?
Z poważaniem
Witold Milczarek
Wyraz niż jest używany w wyrażeniach i wypowiedzeniach porównawczych. Poradniki interpunkcyjne wskazują, że przed niż należy postawić przecinek, gdy mamy do czynienia ze zdaniem złożonym porównawczym, tj. wprowadzone przez niż porównanie ma postać zdania, np. Dostała więcej prezentów, niż się spodziewała. Pomijamy ten znak interpunkcyjny wówczas, gdy porównanie jest integralnym składnikiem wypowiedzenia pojedynczego, np. Dziś była ładniejsza pogoda niż wczoraj. Zgodnie z tymi zasadami przecinek należy postawić w wypowiedzeniu nr 2: Ile ty masz lat, Radu? Może więcej, niż ci się wydaje. W pozostałych należy go pominąć: 1) Trzeba było poszukać naukowców za granicą, a to sporo by wówczas kosztowało, być może więcej niż należna (na razie) Pawłowi Arturowi część spadku; 3) Jest nas tu chyba więcej niż na Wyścigu Pokoju…; 4) To więcej niż rok temu – mówi Janusz Abramowicz.
Katarzyna Burska
Czy w zdaniu:
Moze Pani dowiedziec sie na temat stazy, jak rozpoczc prace w nowo otwieranym hotelu oraz w co wierzy i co oferuje Starwood Hotels and Resorts Worldwide.
po slowie 'oraz’ powinien byc przecinek I dlaczego?
Po pierwsze – język polski jeszcze nie stracił znaków diakrytycznych, więc wypadałoby sformułować pytanie poprawnie przynajmniej pod tym względem (to nie jest przecież SMS). Po drugie – przecinków nie stawia się po spójnikach i wskaźnikach zespolenia, lecz przed nimi. Wreszcie – trudno mi udzielić wyczerpującej odpowiedzi, skoro nie rozumiem sensu wypowiedzenia ze względu na niepoprawną konstrukcję składniową. Czy ma Pani dowiedzieć się czegoś na temat staży oraz tego, co oferuje Starwood Hotels and Resorts Worldwide? Wtedy przed oraz postawimy przecinek (zdanie rozpoczynające sie od jak będzie wtedy wtrącone i trzeba je oddzielić przecinkami). A może ma Pani dowiedzieć się czegoś o stażu oraz jak w ogóle rozpocząć pracę w nowo otwieranym hotelu, a także tego, co oferuje Starwood Hotels and Resorts Worldwide? Wtedy przed powtórzonym spójnikiem oraz postawimy przecinek . Czy może temat stażu obejmuje pytania: jak rozpocząć pracę oraz co oferuje…. – wtedy bez przecinka.
Na zakończenie jeszcze jedna kwestia – czasownik wierzyć wymaga osobowego wykonawcy czynności, a więc ktoś wierzy w kogoś, w coś lub ktoś wierzy komuś, czemuś. Czy w związku z tym konsorcjum Starwood Hotels and Resorts Worldwide może w coś wierzyć?
Katarzyna Jachimowska
Szanowni Państwo,
w szkole uczono mnie, że nie wolno stawiać przecinka przed i. W kilku czytanych przeze mnie artykułach (w gazecie) widziałam jednak przecinek przed i. Czy mogę poprosić o wyjaśnienie – stawiamy przecinek przed i czy nie?
Pozdrawiam,
Anka K.
Pani Anno,
jedną z reguł regulujących użycie przecinka jest ta, która mówi, że nie stawiamy go przed spójnikami:
- łącznymi – i, oraz, tudzież;
- rozłącznymi – lub, albo, bądź, czy;
- wyłączającymi – ani, ni.
Mamy jednak od tej reguły wyjątek – jeśli wskazane spójniki powtarzają się, przed drugim i kolejnym spójnikiem przecinek powinien się pojawić, np.
Niniejsze stwierdzenie wydaje się być niepodważalne i bezdyskusyjne, i zawsze łatwo je udowodnić.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, czy w zdaniu przytoczonym niżej, tzn w przypadku wymieniania cech (przymiotników) w połączeniu ze spójnikiem 'i’, winno się stawiać przecinek przed 'i’?
„Nasze stroje są kolorowe, wygodne, i pobawione wad”
lub
„młody, nakręcony, i inspirujący zespół”.
Pozdrawiam 🙂
Dzień dobry,
zasadę użycia przecinków przed spójnikiem i opisywałam już we wcześniej udzielonej odpowiedzi, którą można znaleźć tutaj.
Odnosząc się do tej zasady – użycie przecinka w przytoczonym w pytaniu przykładach jest nieuzasadnione. Miałoby sens, gdyby wyliczenia te wyglądały następująco:
- Nasze stroje są kolorowe i wygodne, i pobawione wad.
- Młody i nakręcony, i inspirujący zespół.
Jeśli jednak nie powtarzamy spójnika i, to poprawny zapis powinien być następujący:
- Nasze stroje są kolorowe, wygodne i pobawione wad.
- Młody, nakręcony i inspirujący zespół.
Agnieszka Wierzbicka
Proszę o pomoc: gdzie postawić przecinek w następującym zdaniu: Niektóre z wód objętych projektem przedstawiamy w kalendarzu.
W przytoczonym zdaniu nie jest potrzebny żaden przecinek.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo!
Proszę o pomoc, gdzie postawić przecinek (przecinki) w zdaniu:
„Postanawiam rozłożyć na raty płatność całości należności oraz ustalam następujące terminy płatności oraz wysokość poszczególnych rat:
1) do dnia 15 marca 2016 r. – kwota 1.753,50 zł wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych naliczonymi począwszy od dnia 14 maja 2012 r.;
2)….”
Chodzi o to, czy przecinek postawić przed imiesłowem przymiotnikowym : „naliczonymi” czy przed imiesłowem przysłówkowym „począwszy”.
Przecinek powinien być postawiony, moim zdaniem, przed imiesłowem przymiotnikowym „naliczonymi”, zaś imiesłów przysłówkowy „począwszy” można po prostu usunąć. Jest zbędny. Jeśli wyraźnie napisała Pani, że odsetki naliczane są od 14 maja 2012 roku to już nie ma potrzeby używać imiesłowu „począwszy”.
Elwira Olejniczak
Czy w zdaniu : „Łódź która nie powstała” powinien być przecinek przed wyrazem która?
Powyższe zdanie jest tytułem książki.
Przed wyrazem który zawsze stawiamy przecinek, również w wypowiedzeniach pełniących funkcję tytułów. W tym wypadku – podobnie jak w innych analogicznych konstrukcjach – poprzedza on zdanie podrzędne inicjowane przez zaimek.
Łączę pozdrowienia
B. Cieśla
Nauczono mnie w szkole, że przed że stawia się przecinek. Również Word, w którym piszę, sugeruje postawienie tam przecinka. Dlaczego więc osoba sprawdzająca moją pracę zaznaczała mi jako błąd interpunkcyjny przecinek przed że w zdaniach typu: Wymienione argumenty powodują konieczność przyjęcia takiego stanowiska mimo, że inne opracowania podają odmienna interpretację tego zjawiska?
Przed spójnikami wprowadzającymi zdania podrzędne rzeczywiście zawsze stawia się przecinek. Spójniki jednak mogą być jednowyrazowe (że, żeby, bo, gdy, chociaż, ponieważ, itp.) albo dwuwyrazowe (chyba że, dlatego że, podczas gdy, mimo że, itp.). W przypadku tych ostatnich przecinek trzeba postawić przed całym spójnikiem, czyli przed pierwszym wyrazem tworzącego spójnik połączenia, np. Przyszedł, mimo że padał deszcz. My pracowaliśmy, podczas gdy oni się bawili.
Izabela Różycka
gdzie postawić przecinki: „Może będziecie miały ochotę lub potrzebę, bliższego zapoznania się z moim rozumieniem świata efektywności życiowej”
W tym zdaniu nie jest potrzebny żaden przecinek, również ten, który Pani napisała po wyrazie potrzebę.
Izabela Różycka
Czy w poniższym zdaniu powinny być przecinki?
„Doprowadził do utworzenia rządu i wytyczył niezależny od obcych mocarstw kierunek polityki zagranicznej”
Jest to wypowiedzenie jednokrotnie złożone, którego zdania składowe połączone są współrzędnie w stosunku łącznym (za pomocą spójnika i). Takie wypowiedzenie nie wymaga żadnych przecinków, przydałaby się jedynie kropka na końcu.
Izabela Różycka
Dzień dobry.
Chciałabym zapytać się, czy w zdaniach tego typu powinno się postawić przecinek.
1. Czułam(,) jak deszcz kapie mi na nos.
2. Widziałam(,) jak wschodzi słońce.
3. Ciekawe(,) co tym razem zrobił.
4. Zadowolona(,) zeszłam po schodach.
We wszystkich przytoczonych zdaniach należy postawić przecinki. Trzy pierwsze to wypowiedzenia złożone, składające się z dwóch wypowiedzeń składowych (zdań – 1. i 2. lub równoważnika zdania i zdania – 3.) połączonych w stosunku składniowym podrzędnym a wypowiedzenia w ten sposób połączone oddzielamy przecinkami. Trzecie wypowiedzenie, to zdanie pojedyncze z tzw. określeniem predykatywnym (Zadowolona), a określenia tego typu wyodrębniamy z ciągu zdania przecinkami.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o ocenę poprawności językowej (w szczególności poprawności umiejscowienia przecinków) poniższego zdania : „Ja rozumiem to określenie w taki sposób, że osoby, których ono dotyczy, wspólnie korzystają z części wyposażenia i części pomieszczeń mieszkania w którym mieszkają.”
Z poważaniem,
Marek Kociński
Przytoczone zdanie to tzw. zdanie wielokrotnie złożone, składające się z 4 zdań składowych: (1) Ja rozumiem to określenie w ten sposób, (2a) że osoby, (3) których ono dotyczy, (2b) wspólnie korzystają z części wyposażenia i części pomieszczeń mieszkania, (4) w którym mieszkają. Jak widać, zdanie trzecie zostało wtrącone w ciąg zdania drugiego.
Zasady interpunkcji nakazują oddzielanie przecinkami zdań składowych (z wyjątkiem tych, które wprowadzane są spójnikami i, oraz, tudzież, lub, albo, czy, ani), a także obustronne wyodrębnianie przecinkami zdań wtrąconych. A zatem w powyższym zdaniu brakuje przecinka między częścią b zdania drugiego a zdaniem czwartym.
Izabela Różycka
Proszę o pomoc.
Czy w zdaniu:”Kiedy urosnę, to jak dwa razy dwa, dopilnuję, by przestrzegano ich prawa” dobrze postawiłam przecinki?
Tak, przecinki są w tym zdaniu dobrze postawione i jest ich tyle, ile trzeba.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
chciałbym zapytać jak poprawnie należy zapisać przenoszony wyraz.
1. napra-
wiony
czy
2. napra-
-wiony
Jeśli przenoszenie wyrazów zgodnie z przykładem 2 jest właściwe to czy możemy je stosować we wszystkich przypadkach.
W znanych mi słownikach ortograficznych i poprawnościowych funkcjonuje zapis pierwszy, czyli napra-
wiony.
Elwira Olejniczak
Dzień dobry,
Czy powinien być, w tym przypadku, postawiony przecinek przed a?
Tytuł konferencji: „Organizacje pozarządowe, a aktywność społeczna jako szansa rozwoju regionu”.
Przed spójnikiem a nie stawia się przecinka, jeżeli występuje on między wyrażeniami porównywanymi, a zatem w przytoczonym sformułowaniu także go być nie powinno.
Izabela Różycka
Kłaniam się,
W Poradniku interpunkcyjnym, którego autorami są: Edward Polański, Marek Szopa i Ewa Dereń, czytam takie wiadomości:”Na rynku wydawniczym publikacji poświęconych przestankowaniu jest zaledwie kilka, a pozycji ujmujących praktyczny jego aspekt – jeszcze mniej”. (Wydanie I, Katowice, luty 2010, str.7).
PYTANIE: Jakie tytuły publikacji interpunkcyjnych mają na myśli autorzy tych sugestii?
Uprzejmie dziękuję za informacje.
Z wyrazami szacunku.
Jan Tambor
Dzień dobry,
trudno mi jednoznacznie odpowiedzieć na Pana pytanie, bowiem nieznane są mi źródła, na jakie powoływali się autorzy. Mogę Panu jednak polecić – oprócz wspomnianego przez Pana Poradnika – następujące publikacje:
Jerzy Podracki, Alina Gałązka, Gdzie postawić przecinek? Poradnik ze słownikiem, Wydawnictwo PWN, 2014.
Edward Polański, Dydaktyka ortografii i interpunkcji, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, 1995.
Edward Polański, Marek Szopa, Podręcznik polskiej interpunkcji, Wydawnictwo MAC Edukacja, 2004.
Elżbieta Wierzbicka-Piotrowska, Interpunkcja na co dzień, Wydawnictwo Nowa Era, 2007.
Herman Wilga, Interpunkcja i składnia. Poradnik dla tych, którzy pierwszy raz…, Wydawnictwo Pazdro, 2004.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dlaczego nie postawiono przecinka miedzy przymiotnikami kreslającymi słowo książka w zdaniu.Moim zdaniem Akademia pana Kleksa to najlepsza polska książka dla dzieci.
Przecinkami oddziela się określenia jednorodne, czyli takie, które nazywają kolejne cechy danego obiektu, np. Minął dzień senny, monotonny, nudny; Wędrowali prostą, szeroką, wydeptaną ścieżką. Można w uproszczeniu powiedzieć, że między takie określenia można wstawić spójnik i (dzień ← senny i monotonny i nudny; ścieżka prosta i szeroka i wydeptana). W przytoczonym przez Pana przykładzie nie można tego zrobić, ponieważ książka, o której mowa, nie jest i najlepsza i polska, ale jest to najlepsza spośród polskich książek. A zatem pierwszy przymiotnik określa połączenie drugiego przymiotnika z rzeczownikiem {najlepsza → (polska → książka)}. Tego rodzaju określenia są nierównorzędne i między nimi nie stawiamy przecinków.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
mój problem dotyczy interpunkcji w adresowaniu zaproszeń na konferencję naukową do pracowników naukowych uniwersytetu. Uprzejmie proszę o odpowiedź, które zdanie będzie poprawne:
„(…)mają zaszczyt zaprosić Sz.P. prof. dr hab. Pawła Kowalskiego”, czy „(…) mają zaszczyt zaprosić Sz.P. prof. dr. hab. Pawła Kowalskiego”?
Serdecznie dziękuję za pomoc.
Z wyrazami szacunku
Anna Miełko
Kropkę po skrócie stawiamy wówczas, gdy powstał on w wyniku ucięcia końcowej części skracanego wyrazu, czyli gdy ostatnia litera tego skrótu jest pierwszą lub którąś ze środkowych liter skracanego wyrazu. Na przykład rzeczownik tom zapiszemy jako t., rzeczownik profesor jako prof., a przymiotnik habilitowany skracamy jako hab. (z kropką).
Skróty można tworzyć także przez usunięcie środka skracanego wyrazu. Zostają wówczas z niego litery początkowe i ostatnia. W takiej sytuacji, czyli wówczas, gdy ostatnia litera skótu jest jednocześnie ostatnią literą skracanego wyrazu, kropki nie piszemy, np. przyimek według zapiszemy w skócie jako wg, a rzeczownik doktor jako dr ( bez kropek).
Jeżeli jednak użyjemy innej formy rzeczownika niż mianownik, na przykład biernika, tak jak w formule zaproszenia, forma doktor zmienia się w doktora, a zatem ostatnia litera skrótu dr nie jest już ostatnią literą skracanego wyrazu. W takim wypadku po skrócie musimy postawić kropkę. Podobnie będzie w pozostałych formach tego rzeczownika, np. doktorowi – dr.; doktorem – dr.
Skróty innych poza mianownikiem form rzeczownika można także zapisywać z końcówkami fleksyjnymi, czyli dra (doktora), drem (doktorem) itp.
Izabela Różycka
Czy przed mianowicie stawiamy przecinek czy nie?
Spójnik mianowicie może wyodrębnić część zdania i w takiej sytuacji stawiamy przed nim przecinek, np.
Czy zapisał się ktoś z was kurs języka angielskiego, mianowicie na poziom B2?
Zmagam się z tym problemem od dawna, mianowicie mam napadowe bóle głowy…
Ten dzień był wielkim sukcesem dla szkoły, mianowicie uczennica VIa wygrała ogólnopolski konkurs ortograficzny.
Jeśli jednak spójnik mianowicie nawiązuje do treści zadania poprzedniego nie ma potrzeby poprzedzać go przecinkiem, np.
Nauczyciel był z uczniami w klasie. Stał mianowicie przy tablicy i zapisywał przykłady.
Po drodze podążała kawalkada samochodów. Na jej czele jechała mianowicie piękna, czarna wołga, a za nią jechały…
Stało się to niespodziewanie. Mianowicie pojawiła się w ich domu ciotka z ogromną walizką i ogromnym koszem wypełnionym egzotycznymi owocami.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
bardzo proszę o objaśnienie, w którym miejscu powinien być postawiony przecinek, jeżeli mamy do czynienia ze spójnikiem podwojonym. Nigdzie nie mogę znaleźć wyczerpującej odpowiedzi na ten temat.
Pozdrawiam.
Spójniki skorelowane, inaczej nazywane podwojonymi, występują w wypowiedzeniu w postaci nieciągłej. Są trwałymi połączeniami, co oznacza, że nie należy wymieniać ich elementów. Nie wolno też zapomnieć o użyciu drugiego, jeśli wcześniej do swojej wypowiedzi wprowadziliśmy pierwszy. Przed drugim spójnikiem z pary konieczne jest wstawienie przecinka, np.: zarówno…, jak i; dlatego…, że; o ile…, o tyle; nie tylko…, lecz także; im…, tym; jak tylko…, zaraz; chociaż…, to; równie…, jak (i). Informacje o wątpliwościach poprawnościowych związanych ze spójnikami podwojonymi można znaleźć w haśle problemowym Spójnik w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego oraz w podręczniku Hanny Jadackiej pt. Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia.
Poniżej podaję przykłady użycia spójników skorelowanych:
Nie tylko lubili się, lecz także świetnie rozumieli.
Zarówno dzieci, jak i dorośli powinni dbać o zdrowie.
Zbilansowana dieta jest równie ważna, jak i aktywność fizyczna.
Elwira Olejniczak
Szanowni Państwo,
bardzo proszę o rozstrzygnięcie wątpliwości dotyczącej stosowania cytatów w połączeniu z mową zależną. W tłumaczonych przeze mnie książkach (z j. angielskiego) nagminnie pojawiają się tego rodzaju zdania:
W liście wyraził obawę, że „wasz artykuł jest obliczony na zdyskredytowanie nas w oczach naszych francuskich przyjaciół”. Czy rzeczywiście są one niepoprawne? Adiustatorzy za każdym razem sugerują albo przerobienie pierwszej części zdania i rozpoczynanie cytatu po dwukropku, albo przesunięcie cudzysłowu, tak żeby cytat nie obejmował zaimków osobowych. Czasami jednak wymaga to zbyt dużej ingerencji w tekst oryginału.
Pozdrawiam
Łukasz Muller
Trudno odnieść się do przytoczonego przez Pana zdania, jeśli nie jest ono wpisane w żaden kontekst – tylko wtedy można by ocenić jego fortunność. Nasuwa mi się tylko jedna uwaga: zaimek umieszczony we wskazanej pozycji, co oczywiste, musi być potraktowany jako element właściwego cytatu, może też – w sposób niezamierzony – zostać odebrany przez czytelnika jako fragment wypowiedzi tej osoby, która słowa przytacza. W takiej sytuacji rzeczywiście lepiej byłoby przeredagować pierwszą część zdania lub rozpocząć cytat po dwukropku.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry, chciałabym się dowiedzieć czy w zdaniu „Sprawdź o ile taniej” należy użyć przecinka po „sprawdź”.
Z góry bardzo dziękuję za pomoc
Pozdrawiam,
Paulina
Komunikat ten składa się z dwóch wypowiedzeń pojedynczych. Pierwsze jest zdaniem (sprawdź), drugie – równoważnikiem zdania (o ile [jest, będzie] taniej). Wypowiedzenia składowe, które pozostają w stosunku niewspółrzędnym, a tak jest w przywołanym przez Panią przykładzie, należy oddzielać przecinkiem.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Zarzucono mi, że w zacytowanej niżej wypowiedzi są błędy interpunkcyjne:
„Nie może, na pewno. A to, że nas uczono czegoś , co do naszego języka nie należy, nie usprawiedliwia popełnianych błędów, szczególnie, gdy się kogoś za błędy krytykuje…”.
Mogą mi je Państwo wskazać?
Pozdrawiam.
W języku polskim obowiązuje zasada, według której przecinek stawiamy przed tzw. spójnikami zestawionymi (czyli połączeniem dwóch spójników lub spójnika z partykułą czy przysłówkiem), nie zaś przed każdym z tych wyrazów. Reguła ta nazywana jest cofaniem przecinka. Zgodnie z tymi wytycznymi w przytoczonym przykładzie przecinek powinien być przed szczególnie gdy, nadmiarowy znak interpunkcyjny postawiono zatem przed gdy. Nie do końca zrozumiałe jest też pierwsze wypowiedzenie, ale o jego poprawności można by się wypowiedzieć dopiero po zapoznaniu się z kontekstem.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
zwracam sie z uprzejmą prośbą o rozwianie wątpliwości dot. zapisu zdania:
„Prosimy o przycięcie karty tak aby pasowała do czytnika”.
(Chodzi o niewlasciwy format karty do czytnika wymagający pomniejszenia).
W mojej ocenie akcent pada na słowo „tak”:
„Prosimy o przycięcie karty (jak?) tak, aby pasowala do czytnika”.
Osoba zajmująca się profesjonalną korektą tekstu zaoferowała takie wyjaśnienie:
„Akcent pada na „przycięcie karty”.
Gdyby akcent padał na „tak”, to by oznaczało, że prosisz o przycięcie w konkretny sposób („tak, aby pasowała…”). No ale przecież nie prosiłabyś o przycięcie w inny sposób, np. tak, żeby do czytnika nie pasowała. Albo tak, aby miała kształt trójkącika.
Po prostu prosisz o przycięcie karty. I dopowiadasz: tak aby [w konsekwencji tego przycięcia] pasowała do czytnika.”
Szczerze mówiąc, nie spotkałam się jeszcze z taką interpretacją. Spotkałam się z szeregiem przykładów, w których zapis „tak, aby” jest stosowany, np. w odróżnieniu od takiego zapisu:
„Prosimy o przycięcie karty (jak?) dokładnie, (po co?) tak aby pasowala do czytnika.”
Innymi słowy, rozróżniam dwie zasadnicze konstrukcje:
– zrobić coś TAK, ABY …… odpowiada na pytanie (jak?) „Zawołał tak, aby wszyscy usłyszeli”
– zrobić coś w dany sposób xyz, TAK ABY… odpowiada na pytanie po co? „Zawołał głośno, tak aby wszyscy usłyszeli”.
Ponadto przy zastąpieniu słowa „karta” zaimkiem „jej”, nadal narzuca mi się konstrukcja „tak, aby”:
„Prosimy o przycięcie jej tak, aby pasowała do czytnika”.
zamiast
„Prosimy o przycięcie jej, tak aby pasowała do czytnika”.
Będę wdzięczna za rozwianie wątpliwości w tej kwestii.
Ewentualnie czy oba zapisy są możliwe w zależnosci od interpretacji?
Serdecznie pozdrawiam,
Beata Murzyn
Wiele połączeń zaimków, spójników czy partykuł może mieć w polszczyźnie dwojaką pisownię i o tym, czy rozdzielamy je przecinkiem, na ogół decyduje osoba pisząca, która wie, jaki sens ma mieć stworzony przez nią tekst. Pewne połączenia zaimków ze spójnikami mogą bowiem razem wprowadzać zdanie podrzędne, a w innej sytuacji zaimek należy do zdania nadrzędnego. Wszystko, jak Pani wspomniała, zależy od akcentu i interpretacji. Jeśli na zaimek tak pada akcent, to po nim należy umieścić przecinek („Prosimy o przycięcie karty tak, aby pasowała do czytnika”). Jeśli akcentu na słowo tak nie ma i, najprościej mówiąc, wspomniany zaimek stoi bezpośrednio po tej części zdania, do której sam mógłby należeć ze względu na swoje znaczenie, przecinek musi być postawiony przed nim, gdyż zaimek stanowi część zdania podrzędnego. Wtedy całe połączenie (tak aby) należy poprzedzić przecinkiem („Prosimy o przycięcie karty dokładnie, tak aby pasowała do czytnika”). Polecam książkę Elżbiety Wierzbickiej-Piotrowskiej („Interpunkcja na co dzień”). Autorka w przystępny sposób wyjaśnia zasady interpunkcji.
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Czy w zdaniu:
Tak naprawdę jednak, żaden człowiek nie pokonał śmierci.
ma być ten przecinek?
W podanym zdaniu w bezpośrednim sąsiedztwie umieszczono dwie partykuły, które mogą być odczuwane jako jedno wyrażenie, tj. tak naprawdę – połączenie, za pomocą którego chcemy podkreślić siłę formułowanego twierdzenia, oraz jednak – wyraz komunikujący, że to, o czym mowa, nie jest zgodne ze wstępnymi przewidywaniami tego, kto mówi. Postawienie przecinka po drugiej partykule tworzyłoby mylne wrażenie, że ciąg wyrazów tak naprawdę jednak stanowi całość formalno-znaczeniową. Z tego powodu – choć generalnie mamy prawo wyodrębniać znakiem interpunkcyjnym partykuły rozpoczynające zdanie – w tym konkretnie wypadku odradzałbym takie rozwiązanie.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry, uprzejmie proszę o odpowiedź na pytanie, czy po temacie lekcji stawiamy kropkę?
Kwestia stawiania kropki po temacie lekcji nie została sprecyzowana w regułach interpunkcyjnych. Wydaje się, że najbliżej mu do tytułu/nagłówka, a zatem jeśli tak potraktujemy temat, to kropkę pomijamy. Inne znaki interpunkcyjne wieńczące temat (jak pytajnik czy wykrzyknik) – podobnie jak w nagłówkach – mogą oczywiście znaleźć się na końcu.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
piszę do Państwa, ponieważ chciałabym dowiedzieć się, czy w tytułach rozdziałów stawiamy kropki. Znalazłam informacje, że nie powinno się stawiać kropki, natomiast w piśmiennictwie mowa jest o tytułach książek itd. Moje pytanie dotyczy jednak tytułów artykułów, które publikuję na blogu, a także tytułów rozdziałów kursu elearningowego. Czy publikacje internetowe rządzą się tymi samymi prawami co tradycyjne?
Pozdrawiam
Katarzyna Flis
Jeśli tylko w publikacjach internetowych da się zastosować analogiczne zasady, które obowiązują w tekstach drukowanych, to należy tak zrobić. Skoro nagłówków prasowych nie kończymy kropką, podobnie należy postąpić w przypadku tytułów wpisów blogowych. Informację o tym, że kropki po tytułach danej partii tekstu (rozdziału, podrozdziału itp.) nie stawia się, odnajdziemy choćby w książce Adama Wolańskiego „Edycja tekstów. Praktyczny poradnik”, potwierdza to również obserwacja praktyk wydawniczych. Co prawda w „Słowniku ortograficznym PWN” możemy przeczytać, że kropkę można postawić wówczas, gdy pierwsza litera tytułu części dzieła (a zatem rozdziału, podrozdziału, ustępu, paragrafu) jest oznaczona majuskułą, a pozostałe litery są małe – nie jest to jednak obligatoryjne, takie rozwiązanie spotyka się niezwykle rzadko.
Katarzyna Burska
Witam!
Czy w polskim powinno się stawiać kropkę po skrótach?
Pozdrawiam,
Anka Kowalczyk
Pani Anno,
kwestia użycia kropki w skrótach jest złożona i wymaga szerszego wyjaśnienia. Zacznę jednak od wyjaśnienia samego pojęcia skrótu, a następnie przedstawię zasady interpunkcyjne.
Skrót, to litera lub połączenie kilku liter pochodzące z często używanych i znanych wyrazów, np. mgr, zł, cdn., inż., m.in., godz. Skrót wyrazu w języku polskim kończy się zawsze na spółgłoskę, jedynym odstępstwem jest skrót o. (ojciec) oraz skróty zapożyczone typu ha (hektar), a (ar).
Po jakich skrótach stawiamy kropki?
Gdy skracamy pojedynczy wyraz pozostawiamy początkową część wyrazu, odrzucamy natomiast końcową, np.: prof. (profesor), gen. (generał), por. (porucznik), kier. (kierownik), red. (redaktor), w. (wiek), r. (rok), godz. (godzina), p. (punkt), par. (paragraf), sen. (senior), jun. (junior), zob. (zobacz), ew. (ewentualnie), por. (porównaj). Skróty takie są zakończone zawsze spółgłoską, po której stawiamy kropkę, nawet jeśli skrót występuje w środku zdania, np. Śmierć gen. Sikorskiego była dla Polaków wielkim zaskoczeniem.
Aby wyrazić za pomocą skrótu liczbę mnogą rzeczowników, które w liczbie pojedynczej oznaczane są skrótem jednoliterowym, podwajamy tę literę i na końcu stawiamy kropkę, np. pp. (panie, panowie, państwo), oo. (ojcowie, np. bernardyni), ss. (siostry, np. urszulanki). Skróty dwuliterowe i więcejliterowe powstałe przez odrzucenie zakończenia wyrazu powtarzamy zachowując ich oddzielną pisownię, np. prof. prof. (profesorowie), dyr. dyr. (dyrektorzy).
Warto pamiętać, że po skrótach zakończonych kropką, występujących na końcu zdania, nie stawiamy drugiej kropki, np. Dawnymi zrostami w języku polskim są również liczebniki: pięćdziesiąt, sześćdziesiąt, siedemdziesiąt itd. Stawiamy natomiast po nich w środku zdania inne znaki przestankowe.
Po jakich skrótach nie stawiamy kropki?
Nie stawiamy kropki, gdy skrót kończy się ostatnią literą skracanego wyrazu, np. dr (doktor), mgr (magister), mjr (major), płk (pułkownik). Kiedy jednak skracany wyraz występuje w przypadkach zależnych (tj. w każdym innym przypadku niż mianownik), wtedy kropka będzie konieczna, np. wykład dr. [doktora] Kowalskiego; rozmowa z płk. [pułkownikiem] Jankowskim, bowiem ostatnia litera skrótu nie jest ostatnią literą skracanego słowa.
Osobną grupę stanowią skróty stosowane w fizyce i matematyce, będące konwencjonalnymi — w większości wypadków międzynarodowymi — znakami miar, np. m (metr), dcm (decymetr), kg (kilogram), sek (sekunda), sin (sinus), t (czas), v (prędkość), log (logarytm) itp. Te skróty nie wymagają kropek.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Bardzo proszę o odpowiedź gdzie należy umieścić przecinki w zdaniu: Nie jest ważne co mamy ale kogo mamy.
W cytowanym przez Panią zdaniu są trzy wypowiedzenia składowe, przecinki umieścimy między nimi: Nie jest ważne, co mamy, ale kogo mamy.
Bartłomiej Cieśla
Proszę o wyjaśnienie czy w zdaniu:” W hołdzie niezłomnemu obrońcy Ojczyzny w dniu nadania imienia Zespołowi Placówek Oświatowych w ….” po wyrazie Ojczyzny powinien się znaleźć przecinek. Jest to napis na tablicy pamiątkowej. Pozdrawiam i dziękuję.
Szkoda, że nie przywołała Pani treści całego napisu, który ma się znaleźć na tablicy pamiątkowej. Zakładam więc, że napis kończy się nazwą miejscową.
Zgodnie z „Wielkim słownikiem ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego okoliczników niejednorodnych (a takie mamy w tym wypowiedzeniu: okolicznik celu – w hołdzie i okolicznik czasu – w dniu) nie rozdzielamy przecinkiem.
Elwira Olejniczak
Dzień dobry!
Mam pytanie o zdanie: „W razie dodatkowych pytań pozostaję do dyspozycji.”
Czy prawidłowy jest zapis „W razie dodatkowych pytań, pozostaję do dyspozycji.”? Czy ten przecinek jest w tym zdaniu zbędny?
Z góry dziękuję za Państwa pomoc.
W razie pytań to okolicznik, a okoliczników zasadniczo nie wyodrębniamy przecinkami, chyba że pełnią funkcję dopowiedzenia, stanowią wtrącenie lub współtworzą niektóre typy zestawień słownych (np. składające się z dwóch okoliczników jednego typu). Tutaj żadna z tych sytuacji nie zachodzi.
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
uprzejmie proszę o wyjaśnienie moich wątpliwości co do poprawnej interpunkcji w podobnych przykładach:
1) Dzisiaj już tylko nieliczne ukryte w zaroślach fundamenty domów są znakiem, że kiedyś tętniło tu życie.
Czy po wyrazie nieliczne należy postawić przecinek?
2) Kiedy jedna z najlepszych uczennic, 14-letnia Kasia, kreśliła w swoim notatniku nazwiska poetów, nie mogła mieć pewności, czy sama będzie pisać.
Czy przed: czy sama będzie pisać powinien być przecinek?
Czy gdyby było: czy sama będzie poetką – powinien być przecinek?
Czy „kreślić nazwiska” jest poprawne? Chyba lepiej kreślić szkic, rysunek, a czy kreślić wersy kolejnych wierszy byłoby poprawne?
3) Czy nazwy zagranicznych archiwów, galerii, muzeów należy tłumaczyć na język polski, czy powinno się podawać obcobrzmiącą nazwę?
4) Czy w tekstach naukowych i popularnonaukowych można pisać: II Rzeczypospolitej?
Zasadniczo wydaje mi się, że nie było takiego państwa – to są nazwy potoczne: II RP, a nazwa właściwa to Rzeczpospolita Polska, podobnie nie ma państwa III RP. Jeśli już odmieniać, to chyba określenie „Rzeczypospolitej” jest bardziej uroczyste i powinno się stosować w oficjalnych dokumentach, przemówieniach, a w tekstach naukowych, popularnonaukowych – Rzeczpospolitej. Czy mam rację?
Z uszanowaniem
Jan Burys
Zgodnie z regułami obowiązującymi w naszej poradni w jednym pytaniu powinny się pojawić wątpliwości odnoszące się do jednego zagadnienia. W związku tym udzielę odpowiedzi na pytania dotyczące interpunkcji, jako że umieszczone zostały jako pierwsze. O zasadach rządzących stawianiem przecinków w wypowiedzeniach z imiesłowem przymiotnikowym pisaliśmy już kilkukrotnie, zachęcam do zapoznania się chociażby z tą poradą. Wypowiedzenie Dzisiaj już tylko nieliczne ukryte w zaroślach fundamenty domów są znakiem, że kiedyś tętniło tu życie jest poprawne pod względem interpunkcyjnym, gdyż imiesłów przymiotnikowy pełni tu funkcję wyodrębniającą, zawęża znaczenie rzeczownika fundament. Z kolei w przykładzie […] nie mogła mieć pewności, czy sama będzie pisać spójnik czy wprowadza zdanie podrzędne, przecinek jest zatem obligatoryjny. Podobnie byłoby w alternatywnej wersji umieszczonej w pytaniu, spójnik czy pełni tu taką samą funkcję: […] nie mogła mieć pewności, czy sama będzie poetką.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
piszę, ponieważ chciałam zapytać o poprawność poniższych zdań.
„W trakcie rozważań nasunęły się następujące pytania: Jakie podobieństwa są widoczne między powyższymi teoriami a poglądami głównego bohatera? Jakie czynniki mogły zadecydować o wystąpieniu zbieżności?”
Czy pisanie z dużej litery po dwukropku jest w tej sytuacji dozwolone? Proszę o poprawienie zdań w razie innych błędów.
Szanowna Pani,
przywołane zdania są zapisane poprawnie. W „Wielkim słowniku ortograficznym PWN” pod red. E. Polańskiego można znaleźć informację, iż główną funkcją dwukropka jest wprowadzanie jakiejś wyodrębnionej partii tekstu. Jeśli po dwukropku przytaczamy dwa zdania (lub więcej) to każde z nich rozpoczynamy wielką literą. Jedynie krótsze wypowiedzenia możemy rozpoczynać literą małą.
Serdecznie pozdrawiam
Elwira Olejniczak
Dzień dobry,
proszę o rozstrzygnięcie w następującej kwestii: Czy na slajdzie kończącym prezentację multimedialną, na którym zwyczajowo dziękujemy za uwagę słuchaczy, zakończenie sformułowania „Dziękuję za uwagę” wykrzyknikiem (!) jest dopuszczalne i akceptowalne, czy też nosi znamiona „krzyczenia” na słuchaczy?
Poruszoną kwestię trudno rozpatrywać w kontekście oceny poprawnościowej. Prezentacje multimedialne, mimo względnej konwencjonalizacji struktury i języka, nie powstają w nawiązaniu do ogólnie przyjętej normy. Sposób ich tworzenia regulują wskazania mające status porad czy sugestii, formułowane w dostępnej na rynku literaturze poradnikowej (o różnym stopniu wartości poznawczej). By powiedzieć, że jakaś forma czy wariant interpunkcyjny są błędem, muszą stanowić przejaw naruszenia normy językowej i nie znajdować uzasadnienia.
Wykrzyknik umieszczony po wskazanej formule jest znakiem ekspresji: wprowadzając go, mówca wyraża przychylne nastawienie do odbiorców i wystąpienia. Zdarza się, że wzmacnia ten przekaz, używając emotikonu.
W mojej ocenie oba znaki skracają dystans między uczestnikami komunikacji, co w oficjalnym i sformalizowanym typie kontaktów językowych – w którym najczęściej wygłasza się prezentacje – może być uznane za niefortunne. Przemawiając do osób wyżej postawionych od siebie, unikałbym nadmiaru ekspresji.
Dodam jeszcze, że popularne są obecnie trzy sposoby wieńczenia prezentacji. Poza przywołanym przez Pana zwrotem, który zdaniem niektórych badaczy niepotrzebnie powiela komunikat bezpośrednio przekazywany przez mówcę, można ją zakończyć, wprowadzają bibliografię lub stopkę (z przypomnieniem najważniejszych informacji dotyczących prelegenta).
Łączę pozdrowienia –
Bartłomiej Cieśla
Czy stawianie dwóch wykrzykników jest poprawne
Na to pytanie odpowiadaliśmy dwukrotnie. Zachęcam do odwiedzenia naszego archiwum.
Bartłomiej Cieśla
Czy w zdaniu: „Pyzdra, który, z tego co wiem z doniesień medialnych, był częścią grupy Janosika” przecinek trzeba postawić także przed „co”?
Zaimki, które pojawiają się w przywołanym przez Pana zwrocie (tego – co), należy oddzielić przecinkiem. Lepiej uwydatnią tę potrzebę inne zdania, mające nieco prostszą konstrukcję:
1) Z tego, co wiem, wynika, że Pyzdra był częścią grupy Janosika.
2) Z tego, co wiem, Pyzdra był częścią grupy Janosika.
Pierwsze z nich oparte jest na logicznie uporządkowanej strukturze, w której pojawia się czasownik będący integralną częścią inicjalnego wyrażenia i ostatnim elementem pierwszego wypowiedzenia składowego (z tego – wynika). W drugim zdaniu, które odwzorowuje składnię języka mówionego, wspomniany czasownik jest co prawda pominięty, ale funkcjonuje w domyśle.
Komunikat, o którym wspomina Pan w pytaniu, budzi wątpliwości interpunkcyjne ze względu na budowę. Zwrot z tego, co wiem z doniesień medialnych wpleciony jest nagle, przez co sprawia wrażenie informacji dopiero co przypominanej i zaburzającej naturalną ciągłość narracji. Zamiast poprzedzać główną konstatację, jak w zdaniach 1) i 2), pojawia się w jej trakcie. Można powiedzieć, że intensyfikuje to stopień kolokwializacji całego zdania, w którym kontaminuje się różne formy składniowej organizacji tekstu.
Zakładam, że całe to wypowiedzenie jest próbą świadomej stylizacji na język potoczny – jeśli nie, wymagałoby nie tylko poprawek strukturalnych, ale też leksykalnych.
Bartłomiej Cieśla
Kłaniam się,
mam przed sobą dwa zdania, co do których powstają wątpliwości, czy zostały pod względem interpunkcyjnym poprawnie napisane.
1. Wcześniej, bo na początku października do Chin przedostał się inny tygrys – Kuzja;
2. A potem, u schyłku życia doszło jeszcze świadectwo umierania (mowa o św. Janie Pawle II).
WSO {383] 90.I.1.d) mówi: „Okoliczniki jednorodne (czyli dwa okoliczniki miejsca, sposobu, czasu itd.) oddzielamy przecinkiem, jeśli okolicznik, który występuje na drugim miejscu, jest bliższym określeniem pierwszego, np. W ubiegłym tygodniu, we środę, wrócił z Australii”.
W świetle tych pouczeń zabrakło po jednym przecinku w każdym z przytoczonych zdań.
(W pierwszym – po wyrazie październik, w drugim – po wyrazie życia).
Po uwzględnieniu tych uwag ww zdania napisałbym:
1.Wcześniej, bo na początku października, do Chin przedostał się inny tygrys – Kuzja;
2.A potem, u schyłku życia, doszło jeszcze świadectwo umierania.
Proszę o poradę językową, czy poprawione pod względem interpunkcyjnym owe zdania są poprawne.
Z wyrazami szacunku i wdzięczności
Jan Tambor
Odwołał się Pan do reguły, która nakazuje oddzielanie przecinkiem jednorodnych części zdania i dokonał prawidłowej korekty interpunkcyjnej zdań. Warto także pamiętać o ważnym składniowym kryterium polskiej interpunkcji, według którego przecinek stawiamy przed dopowiedzeniami, czyli taką grupą wyrazów, która dokładniej określa podstawową treść zdania, wprowadza dodatkowe informacje, objaśnienia, sprostowania. Jeśli dopowiedzenie umiejscowione jest w środku zdania, nabiera ono charakteru wtrącenia i wydzielamy je dwoma przecinkami (lub innymi znakami interpunkcyjnymi). Podwójne przecinki, podobnie jak podwójne myślniki, wydzielają w zdaniu słowa wtrącone.
Beata Burska-Ratajczyk
W poniższym długim zdaniu – jest to tylko fragment monologu wewnętrznego – chodzi mi o interpunkcję ostatniego trzonu zdania:
,,bo od tego się rośnie i wzlatuje i zapada i tak naprawdę nie umiera,,.
Moim zdaniem zbędne są przecinki. Czy słusznie?
Jawnogrzeszny prąd, przepływający ciało od północy do południa, silniejszy od pokoju i wojny, od wschodu do zachodu, racz uśmiechnąć się Panie, bo od tego się rośnie i wzlatuje i zapada i tak naprawdę nie umiera.
Dziękuję i pozdrawiam,
Andrzej Coryell
Co prawda nie rozdziela się przecinkami dwu zdań współrzędnych połączonych spójnikiem i, jednak jeżeli ten spójnik zostanie powtórzony dwa lub więcej razy, wówczas przed powtórzonym spójnikiem przecinek należy postawić, a zatem fragment, o który Pan pyta powinien być zapisany jako: ,,bo od tego się rośnie i wzlatuje, i zapada, i tak naprawdę nie umiera,,.
Izabela Różycka
Witam serdecznie,
Proszę o opinię dotyczącą konkretnego zapisu:
„Wszystkie informacje podane w tabelach należy potwierdzić dokumentami wystawionymi przez producenta rękawic lub niezależne laboratorium- jednostkę notyfikowaną (raport z badań).”
W powyższym zdaniu autor daje wybór potwierdzenia informacji za pomocą dwóch typów dokumentów. Jak w zakresie drugiego rozwiązania rozumieć zastosowanie myślnika?
Dzień dobry,
W przywołanym przykładzie po myślniku pojawia się informacja, która doprecyzowuje sformułowanie „niezależne laboratorium”. Ta „niezależność” ma być więc, jak rozumiem, związana z tym, że wybrane laboratorium musi być jednostką notyfikowaną, czyli posiadającą uprawnienia do prowadzenia badań wyrobu na zgodność z odpowiednimi normami, zgłoszoną do Komisji Europejskiej i umieszczoną w wykazie jednostek notyfikowanych.
Elwira Olejniczak
Dzień dobry.
Zarzucono mi, że w zdaniu:
„Jeżeli już to – po równo.”
Popełniłem błąd.
Czy mają rację?
Jeżeli problemem poprawnościowym była forma gramatyczna zdania, to, przy założeniu, że jest to wypowiedź potoczna, wszystko jest w porządku. Jeżeli natomiast chodziło o pisownię, a dokładniej interpunkcję, to rzeczywiście, jest ona niewłaściwa, ponieważ postawienie myślnika w taki sposób, jak w przykładzie, narusza sens wypowiedzi. Powinna ona wyglądać następująco: Jeżeli już – to po równo.
Izabela Różycka
Mam problem z przecinkami w zdaniu:
Pamiętaj jednak, że stopnie nie odzwierciedlają tego, jakim jesteś młodym wspaniałym człowiekiem.
Czy między „młodym wspaniałym” powinnam postawić przecinek? Czy pozostałe są we właściwym miejscu?
Dzień dobry,
we wskazanym zdaniu rzeczywiście powinien znaleźć się przecinek między wyliczonymi cechami: młodym, wspaniałym. Sugerowałabym także zmianę szyku w ostatnim członie zdania:
Pamiętaj jednak, że stopnie nie odzwierciedlają tego, jakim młodym, wspaniałym człowiekiem jesteś.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
chciałbym zapytać się, czy w podanym przeze mnie tytule pracy dyplomowej powinien znaleźć się przecinek przed wyrażeniem „ze szczególnym uwzględnieniem”? Tytuł pracy: „Źródła finansowania działalności firm, ze szczególnym uwzględnieniem leasingu i kredytu”. Czy istnieje jakakolwiek zasada interpunkcji tłumacząca powyższy przypadek?
W uproszczeniu można wskazać, że przecinkiem poprzedzamy te fragmenty wypowiedzi, które 1) mają status odrębnych zdań (a więc zawierają orzeczenie czasownikowe i wskazują na jeden konkretny stan rzeczy), np. Jadąc, śpiewał głośno; 2) są wtrąceniem lub dopowiedzeniem, np. Mężczyzna, ze względu na problemy zdrowotne, przeszedł na rentę; albo 3) zaczynają się od wyrazów, przed którymi tradycyjnie stawia się przecinek, np. Świat, jakiego nie znałem. W cytowanym przez Pana komunikacie nie zachodzi żadna z przesłanek. Frazem ze szczególnym uwzględnieniem nie wymaga poprzedzenia znakiem interpunkcyjnym, a użyty w zwięźle formułowanym tytule pracy nie może być interpretowany jako pierwszy element dopowiedzenia. W polszczyźnie użycie przecinka nie jest warunkowane brzmieniem wypowiedzi, ale uzależnione od budowy zdania. W celu zgłębienia niuansów polskiej interpunkcji zachęcam do zapoznania się z dowolnym książkowym poradnikiem przestankowania.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam,
co oznacza znak zapytania w nawiasie?
Pozdrawiam,
Jarek Jonasz
Dzień dobry,
pytajnik w nawiasie (?) używany jest w sytuacji, gdy osoba pisząca dany komunikat poddaje w wątpliwość wyraz lub nawet całe zdanie znajdujące się przed tymi znakami interpunkcyjnymi, np. Mozart skomponował swój pierwszy utwór mając trzy (?) lata.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Od jakiego słowa jest skrót t.?
Skrót t. zastępuje następujące słowa: 1. tom, 2. tempo, 3. tenor. Gdy zaś po skrócie t nie ma kropki oznacza on wtedy jednostkę masy – tonę (nazwy jednostek miar i wag zawsze zapisujemy bez kropki na końcu). Kiedy posługujemy się skrótami warto pamiętać, że kropka odgrywa w nich istotną rolę, rozstrzyga bowiem o ich znaczeniu.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo!
Moje pytanie dotyczy interpunkcji w podtytule: „nowe, uaktualnione wydanie o tym, jak usunąć ból i jego przyczyny”. Podtytuł widnieje na pierwszej stronie okładki (na dole strony) w dwóch wierszach. Miejsce złamania tekstu wypada przed „jak” i w związku z tym został pominięty przecinek. Wygląda to tak:
nowe, uaktualnione wydanie o tym
jak usunąć ból i jego przyczyny
Wiele osób uważa, że przecinek powinien być zachowany. Kto ma rację?
Z wyrazami szacunku
Iwona Stachowicz
Jedyny przepis dotyczący (nie)stosowania znaków interpunkcyjnych w tytułach i podtytułach książek, jaki znaleźć można w opracowaniu Adama Wolańskiego „Edycja tekstów. Praktyczny poradnik” (PWN, 2008), odnosi się do kropki, której po tytułach się nie stawia. Można z tego wywnioskować, że wszystkie pozostałe znaki interpunkcyjne należy stosować zgodnie z regułami dotyczącymi zwykłych tekstów.
Pozwolę sobie także dodać, że przytoczony podtytuł jest bardzo niezręcznie sformułowany. Wynika z niego bowiem, że to nie sama książka, ale to jej konkretne wydanie zawiera informacje o tym, jak usunąć ból i jego przyczyny. Podtytułem powinno być ostatnie zdanie, tj. „Jak usunąć ból i jego przyczyny”, a informacja o tym, że jest to wydanie nowe i uaktualnione, która do podtytułu zdecydowanie nie należy, powinna być podana jako osobna informacja.
Izabela Różycka
Nazwy własne
Jak prawidłowo w języku polskim akcentuje się nazwiska pochodzenia rosyjskiego z końcówką „ow”. Np. Gorbaczow, Miecugow, Kutuzow?
Nazwiska tego typu akcentuje się na drugą sylabę od końca zarówno w mianowniku (Gorbaczow, Kutuzow), jak i podczas odmiany (Gorbaczowa, Kutuzowa Gorbaczowowi, Kutuzowowi, Gorbaczowem, Kutuzowem, Gorbaczowie, Kutuzowie). Nazwisko Gorbaczow, jako mniej przyswojone, w mianowniku można także wymawiać z akcentem padającym na ostatnią sylabę, ale nawet przy takiej wymowie mianownika w pozostałych przypadkach akcent jest paroksytoniczny.
Izabela Różycka
Która nazwa jest poprawna: Azja Centralna czy Azja Środkowa?
Dzień dobry,
zgodnie z zapisami w Urzędowym wykazie polskich nazw geograficznych świata (Warszawa 2013, s. 377) poprawne są obie nazwy: Azja Centralna i Azja Środkowa. Warto zaznaczyć, iż są one synonimami.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
jak określić mieszkańca Barbadosu?
Pozdrawiam
K.W.
Dzień dobry,
wg Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN mieszkańcy położonego na Małych Antylach Barbadosu to: Barbadoska i Barbadoszczyk. Warto pamiętać, że te nazwy zapisujemy wielką literą, bowiem są to mieszkańcy państwa!
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam
Mam pewien problem z odmianą nzawiska Dereń. Konkretnie chodzi mi o odmianę w liczbie mnogiej, np na zaproszeniu czyli w bierniku kogo co i czy forma Dereń jest dopuszczalna czy Dereniów.
Polskie nazwiska ZAWSZE się odmieniają, co wielokrotnie podkreślaliśmy na stronach naszej poradni. A zatem jeżeli zapraszamy, to wyłącznie Państwa Dereniów.
Izabela Różycka
Chciałam zapytać czy kiedy odmieniam nazwisko Oktaba to będzie : zapraszam Oktabów lub Annę Oktabę?
Formy tego nazwiska będą brzmiały dokładnie tak, jak Pani podała, a zatem zapraszamy np. Jana i Marię Oktabów oraz Annę Oktabę.
Izabela Różycka
Witam
mam problem z odmianą nazwisk, mianowicie:
..ma zaszczyt zaprosić SZ.P.:
Elżbietę i Tomasza Sosińskich?
Martę i Mariusza Kosikowskich?
Esterę i Przemysława Kowalskich?
Agnieszkę i Łukasza Ściborskich?
Alinę i Zbigniewa Nowak?
Wiolettę i Adama Kul?
Barbarę i Milana Hvalec?
Annę Bobel i Erwina Szostakowskiego?
Monikę i Adama Wolińskich?
Tadeusza Zawodnik/ czy Zawodnika?
Tomasza Kisiel?
Agatę i Jarosława Jurga?
Zastanawiam się, dlaczego kilka spośród wymienionych nazwisk Pani odmieniła, a inne pozostawiła bez odmiany. Przecież polskie nazwiska męskie oraz użyte w liczbie mnogiej odmieniają się wszystkie. Z kolei wśród nazwisk kobiet odmieniają się te, które kończą się w mianowniku na samogłoskę -a. A zatem forma biernika, bo w takim przypadku nazwiska występują w formule zaproszenia brzmi: Zapraszam Sosińskich, Kosikowskich, Kowalskich, Ściborskich, Nowaków, Kulów, Hvalców, Bobel, Szostakowskiego, Wolińskich, Zawodnika, Kisiela, Jurgów.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo, moje pytanie dotyczy etymologii nazw wsi w województwie łódzkim. Chodzi mianowicie o Borki Prusinowskie – wieś – położoną w sąsiedztwie Prusinowic (gm. Szadek). Analiza materiałów historycznych wskazuje, że majątek w Prusinowicach był starszy niż położone nieopodal Borki Prusinowskie (podobnie Góry Prusinowskie). Mając to na uwadze, zastawiam się, czy nazwa o którą pytam, nie powinna brzmieć Borki Prusinowickie? Taka odmiana byłaby intuicyjne zgodniejsza z zasadami języka polskiego. Podobnie rzecz ma się na przykład z Krokocicami i Wolą Krokocką (a nie Krokocicką). Czy taka odmiana nazw jest typowa dla regionu łódzkiego, czy może jest to zasada ogólnie stosowana w pewnym okresie historycznym? Bardzo proszę o rozwianie moich wątpliwości.
Pozdrawiam,
Szymon Wójcik
Krokocice i Prusinowice to tzw. nazwy patronimiczne, które pierwotnie były nazwami grupowymi ludzi – poddanych lub potomków człowieka, którego imię lub przezwisko stanowiło podstawę nazwy, np. od imienia Pabian (dziś: Fabian) n. m. Pabianice. Nazwy te tworzone są przyrostkiem -ice lub –owice // -’ewice. Zaliczane są one do bardzo starej warstwy słownictwa i mają związek z wczesnym osadnictwem słowiańskim. W Polsce największe zgrupowania takich nazw pojawiają się w Małopolsce, na Śląsku i we wschodniej części Wielkopolski, m.in. w okolicach Sieradza. (Więcej informacji na temat nazw patronimicznych i innych typów nazw miejscowych znaleźć można w encyklopedii Polskie nazwy własne pod red. Ewy Rzetelskiej-Feleszko, Warszawa-Kraków 1998).
Dziwi Pana sposób tworzenia przymiotników od tych nazw z pominięciem przyrostka -ice. W takim zabiegu słowotwórczym nie ma jednak niczego osobliwego, może natomiast odzwierciedlać się regionalny zwyczaj językowy. Wystarczy porównać podobne nazwy np: Błędowice – błędowski albo błędowicki, Proszowice – proszowicki, reg. proszowski, Wadowice – wadowicki, reg. wadowski. Sposób tworzenia przymiotników, który zwrócił Pańską uwagę, wykorzystywano już w XV w. przy urabianiu nazw osobowych. Por. nazwiska: Krokocki 1437 od n. m. Krokocice (sier. gm. Szadek), Prusinowski 1420 od n. m. Prusinowice (ciech. gm. Świercze-Koty). Informacje takie znajdziemy np. w słowniku historyczno-etymologicznym Kazimierza Rymuta Nazwiska Polaków, t. 1-2, Kraków 1999-2001.
Sławomira Tomaszewska
Katarzyna Jachimowska
Witam. Chciałbym się dowiedzieć jak wygląda odmiana żeńskiego imienia obcego „Singa” w celowniku. Czy jest to „Singie”, „Singnie” czy może jeszcze jakoś inaczej?
Nazwy osobowe odmieniają się jak wyrazy pospolite o takim samym zakończeniu. Wzorem odmiany dla imienia Singa mogą być w takim razie takie rzeczowniki jak klinga, sztanga czy ostroga. Można także wzorować się na odmianie podobnie zbudowanych, ale lepiej przyswojonych nazw osobowych, np. imienia Kinga. A zatem przyglądam się Sindze tak jak Kindze, sztandze czy ostrodze.
Izabela Różycka
Dzień dobry
Proszę o podanie prawidłowej odmiany nazwiska Marek Grochal
„Kondolencje składamy Markowi …?”
Dziękujemy
Polskie nazwiska męskie kończące się na spółgłoski odmieniają się w liczbie pojedynczej tak, jak pospolite rzeczowniki męskoosobowe o podobnym jak nazwa własna zakończeniu. A zatem wzorem odmiany dla nazwiska Grochal mogą być takie wyrazy jak np. góral, kapral, drwal itp. Celownik tych wyrazów (komu?) brzmi: góralowi, kapralowi, drwalowi, czyli nazwisko przybierze w tym przypadku formę Grochalowi.
Izabela Różycka
Czy poprawna językowo jest nazwa „Centrum Rozwiązań Informatycznych” – oznaczająca jednostkę organizacyjną w szkole wyższej czyli centrum informatyczne?
Pod względem formalnym jest to nazwa poprawna. Wyraz centrum, funkcjonujący jako pierwszy człon jednostek organizacyjnych, otwiera miejsce dla przymiotnika (np. Centrum Statystyczne) lub grupy nominalnej składającej się z rzeczownika i przymiotnika w dopełniaczu (np. Centrum Badań Statystycznych), niekiedy samego rzeczownika (np. Centrum Nauki).
Jeśli głównym zadaniem takiej jednostki jest zapewnianie wsparcia pracownikom uczelni w obsłudze sprzętu elektronicznego, lepszą nazwą byłoby Centrum Informatyczne. Jeśli zaś jej działania związane są przede wszystkim z przygotowywaniem lub wdrażaniem innowacji technologicznych ułatwiających administrowanie szkołą bądź prowadzenie zajęć dydaktycznych, nazwa Centrum Rozwiązań Informatycznych byłaby w pełni uzasadniona. Rozwiązanie bowiem, to przede wszystkim 'projekt i/lub jego wykonanie’.
Bartłomiej Cieśla
Witam,
mam dylemat odnośnie nazwy firmy (nazwa to Medicover) i odmiany przez przypadki. Intuicyjnie wydaje mi się, że prawidłowo jest używać bez odmiany, czyli z Medicover, o Medicover, do Medicover. Czy jednak prawidłowym użyciem będzie z Medicoveru, do Medicoveru, ale o …. ??
Bardzo proszę o odpowiedź i serdecznie pozdrawiam.
Jeżeli chodzi o problemy z odmianą nazw własnych, nie ufałabym intuicji. Nazwy takie, zwłaszcza te rzadko przez nas używane, z oczywistych powodów wydają się nam dziwne, obce i trudne, wtedy chętnie rezygnujemy z ich odmiany. A przecież język polski jest językiem fleksyjnym, co oznacza, że różne wyrazy powinny przybierać różne formy gramatyczne właściwe danej części mowy. Nazwy własne to są rzeczowniki, czasami mają także strukturę przymiotników. Obie te części mowy zaliczamy do odmiennych, dlatego jeżeli tylko budowa nazw własnych na to pozwala, powinniśmy je odmieniać. Ta sama zasada odnosi się do nazw obcojęzycznych, zarówno imion, nazwisk, nazw geograficznych, jak i nazw firm. Obcą nazwę własną, która nadaje się do odmiany, można pozostawić nieodmienioną tylko wtedy, jeżeli w zdaniu użyjemy obok niej innego wyrazu identyfikującego ten sam obiekt, który to wyraz odmienimy. W omawianym przypadku będzie to przede wszystkim wyraz firma (ew. sklep, przedsiębiorstwo, itp.). Oczywiście, jeżeli w tekście wiele razy będziemy używać nazwy firmowej, wówczas taka metoda stanie się niewygodna. Pozostaje nam zatem używanie danej nazwy w różnych przypadkach gramatycznych właściwych polszczyźnie. W odmianie polskich wyrazów typowym zjawiskiem są tzw. oboczności, czyli wymiany głosek w różnych formach tego samego wyrazu, np. kot, ale kocie czy kocur, gwiazda ale gwieździe lub rozgwieżdżony, mur, ale murze, dół ale dole, ząb, wąż, ale węża. Takie samo zjawisko występuje w odmianie wyrazów obcych, w tym również nazw własnych. A zatem w przypadku nazwy Medicover będziemy mówić o Medicoverze.
Izabela Różycka
Czy koniecznie trzeba odmieniać obce imiona męskie, np. Santiago, Hugh?
Język polski jest językiem fleksyjnym. Oznacza to, że wszystkie wyrazy, których budowa na to pozwala, powinny się odmieniać. Nazwy własne, w tym także imiona, nie są pod tym względem żadnym wyjątkiem – wszystkie polskiego pochodzenia są odmienne. Również nazwy obcego pochodzenia traktujemy tak samo. W ich przypadku jest tylko więcej takich, dla których nie znajdziemy polskiego wzoru odmiany czyli polskiego rzeczownika męskoosobowego o podobnym zakończeniu jak nazwa własna.
Spośród wymienionych w pytaniu imię Hugh (wymawiane Hju) jest nieodmienne, podobnie jak wszystkie imiona i nazwiska, które w wymowie kończą się w mianowniku liczby pojedynczej na samogłoskę u, ponieważ nie ma polskich rzeczowników rodzaju męskoosobowego o takim zakończeniu. Natomiast imię Santiago odmienia się jak polskie imię Zbyszko.
Izabela Różycka
czy nazwa ulicy- ul.ks. Staniaszko jest poprawna, czy powinno być ul.ks.Staniaszki?
Dziękuję za odpowiedź
Nazwiska słowiańskie zakończone w mianowniku na samogłoskę -o są odmienne, a odmieniają się wdług deklinacji żeńskiej (jeżeli ostatnia spółgłoska przed końcowym -o jest twarda) lub według deklinacji męskiej (jeżeli ostatnia spółgłoska przed końcowym -o jest miękka). Do pierwszej grupy należą np. nazwiska typu Fredro, Matejko, Kościuszko, Żwirko, Lato, Ziobro czy Staniaszko, do drugiej natomiast Puzio, Janio, Sęcio itp.
We współczesnej polszczyźnie obserwujemy jednak wyraźną tendencję do nieodmienności pewnych typów nazwisk, w tym także słowiańskich nazwisk zakończonych na -o. Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny, dotyczy to zwłaszcza nazwisk o mniejszym zakresie użycia. W tym samym źródle czytamy: „Zwyczaj ten można tolerować. Konieczne jest jednak zastrzeżenie, że nieodmienność nazwiska wymaga używania wraz z nim odmienionego imienia, tytułu lub innego określenia” (WSPP, red. A. Markowski, Warszawa 2014, Hasła problemowe).
Sformułowanie „zwyczaj można tolerować” sugeruje jednoznacznie, że forma taka (nieodmieniona) jest traktowana jako mniej staranna. Nazwy obiektów miejskich jako formy oficjalne powinny stosować się do normy wzorcowej. Zgodnie z jej wymogami nazwa ulicy powinna brzmieć: ks. Staniaszki. Wypadałoby też umieścić przed nazwiskiem inicjał imienia.
Izabela Różycka
Witam,
w związku ze zbliżającą się studniówką poproszono mnie o przygotowanie przemówienia. W momencie wręczania kwiatów wychowawcom będą wyczytywane dwa nazwiska: Sip oraz Kruszka. Pouczono mnie że są to nazwiska nieodmienne jednakże wszystkie ogólnie przyjęte zasady odmiany wskazują że powinno się je odmieniać.
Która wersja jest poprawna
dla pani xxx Kruszka
dla pani xxx Kruszki?
dla pana xxx Sip
dla pana xxx Sipa?
Pozdrawiam
Zasada dotycząca odmiany nazwisk jest prosta – odmieniać trzeba wszystkie te formy, których budowa na to pozwala, a takich jest zdecydowana większość. Także te dwa, które Pan wymienił, są odmienne. Pierwsze z nich odmienia się jak rzeczownik rodzaju męskiego, np. biskup, natomiast drugie jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, np. gruszka. A zatem poprawne są formy: dla Pana Sipa oraz dla Pana Kruszki.
Izabela Różycka
Chciałam spytać o odmianę mojego nazwiska. Mój syn ma na imię Jakub i bardzo często zostaje odmieniane to jako:”dla Jakuba Smieciucha lub Jakubowi Śmieciuchowi”. Uważam,że odmiana naszego nazwiska jest błędem i powinno być np dla Jakuba Śmieciuch lub Jakubowi Śmieciuch. Jednak nie mogę zwrócić uwagi, ponieważ nie jestem pewna w 100 procentach. Bardzo proszę o pomoc.
Z góry bardzo dziękuję za cenne wskazówki.
Pozdrawiam.
Wszystkie polskie nazwiska w formie męskiej są odmienne i powinny być odmieniane. A zatem formy „dla Jakuba Śmieciucha” lub „Jakubowi Śmieciuchowi” są jak najbardziej poprawne i tak właśnie powinny brzmieć. Nie odmieniamy natomiast nazwisk żeńskich zakończonych na inną głoskę niż a (czyli np. powiemy „dla Zofii Śmieciuch” lub „z Zofią Śmieciuch„) oraz takich nazwisk obcego pochodzenia, których budowa na to nie pozwala.
Izabela Różycka
Dzień dobry, moje pytanie dotyczy formy dopełniacza l. poj. od nazwiska Szmygel: kogo? Szmygla czy Szmygela?
O tym zagadnieniu pisaliśmy już w poradni kilkakrotnie. Proszę o zapoznanie się z odpowiedziami z działu Nazwy własne, zatytułowanymi: „Zapraszam Piotra Herchla czy Herchela” oraz „Wedel, Mentel, Retel”.
Izabela Różycka
Dzień dobry
Uprzejmie proszę o pomoc w odmianie poniższych nazwisk przez przypadek – dopełniacz.
-Cupał
-Warchoł
Pozdrawiam
Przede wszystkim nie można odmienić wyrazu przez jeden przypadek. Sformułowanie „rzeczowniki odmieniają się przez przypadki” znaczy tyle, że każdy rzeczownik może być użyty w 7 formach gramatycznych (mianownika, dopełniacza, celownika, biernika, itd.). Możemy zatem jedynie się zastanowić, jak wyglądać będzie forma dopełniacza tych dwóch nazwisk. Jedno z nich jest równe wyrazowi pospolitemu warchoł i to właśnie ten wyraz stanowić może wzór odmiany dla nazwy osobowej. A zatem, skoro D. l. poj. wyrazu pospolitego brzmi warchoła, to i nazwisko też będzie w tym przypadku brzmieć tak samo, czyli Warchoła. Drugie nazwisko także kończy się na spółgłoskę ł, więc jego dopełniacz będzie wyglądał analogiczne, czyli Cupała.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo, moje pytanie dotyczy nazwy własnej „Nauki o bezpieczeństwie” określonej w dokumencie normatywnym – rozporządzeniu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Z powyższego wynika, że jest to liczba mnoga. Natomiast w użyciu pojawia się często pojęcie „Rada Dyscypliny Nauki o Bezpieczeństwie” co raczej wskazuje na liczbę pojedynczą nazwy tej dyscypliny. Moim skromnym zdaniem nazwa tej rady powinna brzmieć: „Rada Dyscypliny Nauk o Bezpieczeństwie” z zachowaniem liczby mnogiej. Proszę o wyjaśnienie jak powinno być poprawnie?
Z uszanowaniem
Czesław Jarecki
Zbadajmy inny analogiczny przykład, ale spróbujmy go skrócić: M. dyscyplina nauki humanistyczne, D. dyscypliny nauki humanistyczne, C. dyscyplinie nauki humanistyczne (nie: naukom humanistycznym), B. dyscyplinę nauki humanistyczne, N. dyscypliną nauki humanistyczne (nie: naukami humanistycznymi). Jeśli przyjrzeć się funkcjonowaniu przywołanego przeze mnie połączenia, można zauważyć, że inicjalny rzeczownik, niezależnie od tego, w jakiej formie gramatycznej jest postawiony, łączy się z tą samą formą frazemu nauki humanistyczne. Łączliwość tę lepiej uwydatni zdanie: Z dyscypliną nauki humanistyczne (nie: z dyscypliną naukami humanistycznymi) mamy problem. Operując pojęciem językoznawczym, moglibyśmy wskazać, że utworzone przeze mnie połączenie oparte jest na zasadzie tzw. składni rządu. Ten sam rodzaj związku składniowego należałoby teraz przenieść od przywołanej przez Pana nazwy. Co prawda jest ona wzbogacona o jeden rzeczownik (Rada), ale zasada jej użycia będzie analogiczna. Słowem – poprawna postać to Rada Dyscypliny Nauki o Bezpieczeństwie.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
chciałabym poprosić o wyjaśnienie pochodzenia nazwisk Jośko i Krząstek
Z poważaniem
Anna Jośko
Pochodzenie obu nazwisk odnaleźć można w „Internetowym słowniku nazwisk w Polsce” prowadzonym przez Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie. Jak czytamy w ww. leksykonie, nazwisko Jośko zostało utworzone od nazwy własnej, konkretnie poprzez skrócenie imienia biblijnego Józef pochodzenia hebrajskiego. Z kolei nazwisko Krząstek ma charakter przezwiskowy, powstało od wyrazu pospolitego chrząstek (w innej wersji: krząstka) odznaczającego dawniej chrząstkę. Na wspomnianej stronie znajdują się także informacje dotyczące m.in. liczby użytkowników tychże nazwisk, ich rozmieszczenia w Polsce czy form żeńskich.
Katarzyna Burska
Witam. Chciałabym dowiedzieć się czegoś o pochodzeniu mojego nazwiska -GABINET.
Mój dziadek urodził się w Daszawie pod Lwowem.
Wspominał ( zmarł gdy miałam 3 lata), przekaz babci, że rodzina przybyła z Czech?
Pozdrawiam
Magdalena Gabinet
Zgodnie z regułami obowiązującymi w naszej poradni nie zajmujemy się ustalaniem etymologii nazwisk. Informacje o pochodzeniu nazwisk podajemy jedynie wówczas, gdy są one zawarte w słownikach. W publikacji Kazimierza Rymuta „Nazwiska Polaków. Słownik etymologiczno-historyczny” nazwisko Gabinet nie zostało uwzględnione. Być może ma ono związek z wyrazem pospolitym gabinet, który pochodzi z wł. gabinetto, fr. cabinet i ang. cabinet (por. Andrzej Bańkowski, „Etymologiczny słownik języka polskiego”).
Jako ciekawostkę można przytoczyć, że według informacji w „Słowniku nazwisk używanych w Polsce na początku XXI wieku” Kazimierza Rymuta sporządzonym na bazie PESEL z 2002 r. nazwisko Gabinet nosiły 102 osoby (51 kobiet i 51 mężczyzn), najwięcej – po 17 – zamieszkiwało w powiatach polkowickim i złotoryjskim.
Katarzyna Burska
Witam,
Mam pytanie? Pochodzenie nazwiska Millaty.
Skąd przybyli, czyżby Włochy. Mojego dziadka Malinowskiego kuzyni nosili to nazwisko. W genetece sporo jest rodzin noszących to nazwisko.
Prosiłbym o pomoc.
Pozdrawiam
Marek
Zgodnie z obowiązującymi w naszej poradni zasadami nie zajmujemy się ustalaniem etymologii nazwisk – wyjątek czynimy jedynie dla tych, których motywacja jest czytelna i znajduje potwierdzenie w opracowaniach Kazimierza Rymuta „Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny” lub Zofii Kowalik-Kalety, Leonardy Dacewicz i Beaty Raszewskiej-Żurek „Słownik najstarszych nazwisk polskich”. Niestety, nazwisko Millaty nie zostało odnotowane w żadnym z ww. źródeł, co może świadczyć o jego znikomej frekwencji w języku polskim.
Katarzyna Burska
Chciałam zadać pytanie o nazwisko Ochęduszko , jego pochodzenie potrzebne do odrobienia lekcji z jęz. polskiego a nigdzie informacji o tym nazwisku nie mogę znaleźć. Dziękuję za odpowiedź pozdrawiam
Informacje dotyczące pochodzenia nazwisk można odnaleźć w opracowaniu Kazimierza Rymuta „Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny”, Kraków 1999. Stamtąd też dowiadujemy się, że nazwisko Ochędóżka (i jego inne warianty ortograficzne, w tym Ochęduszko) pochodzi od słowa ochędóżka oznaczającego wyprawę panny młodej. Nazwiska z członem Ochęd- etymologicznie łączą się z dawniej używanym czasownikiem ochędożyć 'oporządzić, przyozdobić’.
Katarzyna Burska
Witam!
Czy mogę poprosić o podanie znaczenia nazwiska Oduch?
J. Oduch
Dzień dobry,
nazwisko Oduch jest odapelatywne, co oznacza, że powstało od wyrazu pospolitego (apelatywu) – albo od słowa oducha znaczącego tyle co 'dychawiczność, duszność’ (definicja za Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz J., A. Kryński A., W. Niedźwiedzki, Warszawa 1900-1927), albo od słowa odąć się ‘nadąć się, nabrzmieć’ (Słownik staropolski, red. S. Urbańczyk, Wrocław 1953 -2002) czy odymać się ‘napełniać się powietrzem zwiększając objętość’, ‘nabrzmiewać, puchnąć, wzdymać się’ (Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M. R. Mayenowa, Wrocław 1966-2004).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Poproszę o wyjaśnienie skąd pochodzi nazwisko Szyndzielarz.
Słowo szyndzielarz spotkać można w gwarze śląskiej. Nazywano tak rzemieślnika wyrabiającego gonty drewniane, którymi pokrywano dachy. Określenie to powstało od nazwy gonu, który na Śląsku nazywano szyndlem lub szyndziołem.
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
mój narzeczony twierdzi, że jego nazwisko pochodzenia niemieckiego Neumann jest nieodmienne, ponieważ na dyplomach zawsze było nieodmienione. Zaczęliśmy zastanawiać się, czy zapraszając jego rodziców, na zaproszeniu napiszemy Adama i Ewę Neumann czy Adama i Ewę Neumannów? Mamy też dylemat odnośnie Staszkun – Staszkunów i Kałmuk – Kałmuków?
Pozdrawiam, Karolina
O odmianie nazwisk pisaliśmy już w poradni wielokrotnie. I wielokrotnie podawaliśmy zasadę, która mówi, że wszystkie nazwiska, których budowa na to pozwala (czyli zdecydowanej większości), powinny być odmieniane. Nazwisko Neumann jest odmienne tak jak np. imię Stefan. Jeżeli zaś chodzi o formy oznaczające małżeństwa, poprawnymi formami są: zapraszamy Adama i Ewę Neumannów (Staszkunów, Kałmuków).
Izabela Różycka
Witam.
Jak odmienić nazwisko Milczewska w liczbie mnogej? Muszę wypisać zaproszenia i nie chcę zrobić błędu. Czy poprawna wersja brzmi tak: Nikola i Aleksadra Milczewskie zapraszają na … ? Z góry dziękuję.
W rodzaju niemęskoosobowym (tzn. kiedy mowa jest o osobach płci żeńskiej) forma tego nazwiska wygląda tak, jak Pani podała, tj. Milczewskie, w rodzaju męskoosobowym (tj. w odniesieniu do mężczyzn lub grup składających się z kobiet i mężczyzn) brzmiałaby ona Milczewscy. A zatem Nikola i Aleksandra Milczewskie ale Jan i Paweł Milczewscy, Katarzyna i Jan Milczewscy.
Izabela Różycka
Witam, zwracam się z pytaniem odnośnie odmiany nazwisk w zaproszeniach ślubnych. Nie jestem pewna niektórych odmian, dlatego zwracam się do Państwa o pomoc. Problematycznymi nazwiskami dla mnie są: Katprzyk, Masłocha, Klimczyk, Musiał, Szmechtyk Krawczyk, Mikina, Przybysz, Duda, Solarek, Urbanek, Zgieb, Węgier, Kotus, Stępniak, Zduńczyk, Plentara, Świeca,Dziuba, Góra,Marczyk,Marat, Wójcik, Marciniak, Kulis, Długosz, Michalak.
Byłabym bardzo wdzięczna za pomoc, ponieważ nie chciałabym popełnić żadnego błędu.
Nie napisała Pani niestety, o jakie formy tych nazwisk chodzi. Ponieważ trudno byłoby w poradni zamieścić pełne wzory odmiany tylu wyrazów, zakładam, że formą kłopotliwą jest dla Pani biernik liczby mnogiej stosowany w formule: Zapraszamy Państwa …… A zatem ta właśnie forma to: Kasprzyków, Masłochów, Klimczyków, Musiałów, Szmechtyków, Krawczyków, Mikinów, Przybyszów, Dudów, Solarków, Urbanków, Zgiebów, Kotusów, Stępniaków, Zduńczyków, Plentarów, Świeców, Dziubów, Górów, Marczyków, Maratów, Wójcików, Marciniaków, Kulisów, Długoszów, Michalaków. Co do nazwiska Węgier, możliwa jest forma Państwa Węgrów lub Węgierów. Decydujący jest tutaj zwyczaj językowy.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo, jest taka roślina zwana gorejącym krzewem Mojżesza. Czy właśnie tak należy zapisać poprawnie tę nazwę? Z poważaniem B.Kulig
Nazwy własne wchodzące w skład zarówno oficjalnych, jak i nieoficjalnych nazw roślin powinniśmy zapisywać od wielkiej litery. Przytoczona pisownia alternatywnego określenia byliny o nazwie dyptam jesionolistny, tj. gorejący krzew Mojżesza, jest zatem poprawna.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
mam wątpliwość dotyczącą formy wołacza – czy kiedy się do kogoś zwracamy po imieniu powinniśmy tej formy wołaczowej używać, czy może nie? Bardzo proszę o wyjaśnienie tej kwestii.
Z poważaniem,
Roman R.
Szanowny Panie,
jeśli posługujemy się wzorcową polszczyzną to w wypadku imion zalecane jest użycie form wołacza, np. Agnieszko! Elżbieto! Piotrze! Jerzy!, nawet w formach zdrobniałych, np. Basiu! Aniu! Włodku! Jurku! W sytuacji, gdy mówimy polszczyzną potoczną możemy stosować formy mianownika w miejsce wołacza, np. Agnieszka! Elżbieta! Basia! Ania!
Warto w tym miejscu wspomnieć, że nieco inaczej jest z nazwiskami – tu użycie formy wołacza uznawane jest w obu normach za niegrzeczne.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dobry wieczór, chciałam się zwrócić z dylematem natury fleksyjnej.
Zagraniczne imiona żeńskie kończące się na „a” odmieniamy tak samo jak polskie imiona żeńskie (np. Emma, Emmy, Emmie, Emmę)
Co następuje w takim razie w przypadku imion kończących się w wymowie na „a”, a w piśmie na nieme „h” (Sarah, Oprah, Hannah)?
Intuicyjnie powiedziałabym np „Program Opry Winfrey” (analogicznie do odmiany Emmy), ale napisałabym prędzej: „Program Oprah Winfrey”, możliwe jest, żeby forma była inna w zapisie niż w mowie, czy może należy to rozwiązać inaczej ?
Wielki słownik ortograficzny (2016) rozstrzyga tę kwestię z pozoru jednoznacznie, stwierdzając, że odmieniają się jedynie imiona żeńskie zakończone na samogłoskę -a, natomiast wszystkie inne są nieodmienne i w tej ostatniej grupie wśród przykładów podaje imiona Deborah, Hannah Sarah. Jednak pojawia się tutaj pewien istotny problem – o odmienności lub nieodmienności obcych nazw własnych decyduje nie ich pisownia, ale przede wszystkim wymowa. Tymczasem te imiona wymawiamy bez spółgłoski h na końcu. Ponadto konieczna jest także ocena stopnia przyswojenia danego imienia, ponieważ obok form zakończonych w pisowni literą h są także w polszczyźnie używane imiona o postaci Sara, Debora i Hanna. Z zestawienia wymienionych czynników wynika, że powinno się imiona tego typu traktować dwojako. Część z nich uznać należy za nieprzyswojone (tu chyba imiona obecnie żyjących osób z innych krajów, np. Oprah), w związku z czym ich nie odmieniać, drugą część natomiast potraktować jako całkowicie spolszczoną (tu zaliczymy wszystkie polskie Hanny oraz np. imiona bohaterek opowieści biblijnych) i te odmieniać w taki sposób, jak Pani podała w pytaniu. Oczywiście tego typu rozstrzygnięcie jest w praktyce niezwykle niedogodne, często będą się pojawiały wątpliwości co do kwalifikacji poszczególnych imion, a zatem jest to problem wymagający nowego rozstrzygnięcia normatywnego.
Izabela Różycka
Dzien dobry,
Chciałbym się dowiedzieć, jak brzmi obecnie poprawna nazwa i jej odmiana dawnego miasta Stanisławów, które było siedzibą województwa stanisławowskiego w dobie II Rzeczypospolitej: czy z języka ukranskiego Iwano-Frankiwsk, czy może z rosyjskiego Iwano-Frankowsk.
Z poważaniem,
Stefan Łaszyn, USA
Ustalaniem obowiązującej formy nazw tego typu zajmuje się w Polsce Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej. Ta właśnie instytucja w 2010 roku zmieniła wywodzącą się z języka rosyjskiego nazwę miejscową Iwano-Frankowsk na ukraińską Iwano-Frankiwsk. Zmiana ta dotyczy także nazwy obwodu, którego stolicą jest wspomniane miasto. Dopuszczona do użycia jest także historyczna nazwa miejscowa Stanisławów. Podczas odmiany nazwy Iwano-Frankiwsk pierwszy człon pozostaje niezmienny, a odmieniamy tylko drugi, np. do Iwano-Frankiwska, za Iwano-Frankiwskiem, o Iwano-Frankiwsku, itp.
Izabela Różycka
Jak brzmi nazwa mieszkańca Burkina Faso? Słyszałem w mediach nazwę Burkińczyk, ale kiedyś w audycji radiowej pan stwierdził, że nie można stworzyć takiej nazwy.
Rzeczywiście, starsze wydawnictwa poprawnościowe nie podawały nazwy mieszkańca państwa o tej nazwie. Przyczyną tego mógł być fakt, że nazwa Burkina Faso miała niedługą tradycję (wcześniej państwo nazywało się Górna Wolta) oraz brak potrzeby tworzenia takich form. W nowszych opracowaniach już określenia mieszkańców tego kraju się pojawiły. Zarówno Wielki słownik poprawnej polszczyzny (2004), jak i Słownik nazw geograficznych, J. Grzeni (2008) podają formy: Burkińczyk, Burkinka, Burkińczycy.
Izabela Różycka
Mieszkancy Krosna to ? /krosnianie?/
Tak, mieszkańcy Krosna, czyli krośnianka i krośnianin, to razem krośnianie.
Izabela Różycka
Drodzy redaktorzy, jak odmienić francuskie nazwisko Roy? Czyta się je chyba rua albo rła.
To, czy nazwisko obce się odmienia oraz to, w jaki sposób należy tworzyć jego formy, zależy przede wszystkim od jego wymowy. Ta ostatnia z kolei zależy od języka, z którego nazwisko pochodzi. Norma współczesnego języka polskiego określa sposób wymawiania obcych nazwisk jako zbliżony do oryginalnego, ale naturalny dla Polaka, co oznacza, że nie musimy wymawiać takich głosek, których w języku polskim nie ma. Kiedy wiemy, jak nazwisko powinno być wymówione, trzeba poszukać odpowiedniego wzoru dla jego odmiany, czyli polskiego rzeczownika albo przymiotnika o takim samym zakończeniu. Jeżeli nie ma rodzimych rzeczowników o odpowiedniej budowie, nazwisko jest nieodmienne. Tak właśnie jest z nazwiskiem, o które Pani pyta. W języku francuskim rzeczywiście brzmi ono jako <rua>. Ponieważ nie ma polskich rzeczowników, które kończą się na grupę samogłosek –ua, nazwiska tego nie odmieniamy. Podobnie będzie w przypadku nazwisk typu Benoit wym. <benua>, Dubois wym. <dibua>. Dodajmy, że nazwisko o takim zapisie może pochodzić także z innego języka, np. holenderskiego. Wówczas będzie ono wymawiane <roj> i odmieniane jak polski rzeczownik męskoosobowy miękkotematowy, np. wuj.
Izabela Różycka
Witam pisze do was ponieważ chcialbym sie dowiedzieć od Państwa jak sie odmienia nazwisko Pytko. a chodzi mi np o przypadek gdy ktos umarł i ksiądz ogłaszając msze święte wypowiada np: śp Miachała Pytki. Czy to jest poprawna odmiana nazwiska ????? Serdecznie dziekuję oraz pozdrawiam
Msza odbywa się w intencji śp. Michała Pytki. Tak właśnie brzmi poprawna forma dopełniacza nazwiska męskiego kończącego się na -o. Pisaliśmy kilkakrotnie w poradni na ten temat, proszę zobaczyć np. odpowiedź dotyczącą nazwiska Staniaszko lub w rubryce WARTO WIEDZIEĆ zajrzeć do działu ODMIANA.
Izabela Różycka
Jaki rodzaj gramatyczny powinien przyjąć w naszym języku rzeczownik D-Day? Czy może to być – analogicznie do polskiego rzeczownika „dzień” – rodzaj męski, jeśli zdecydujemy się nie odmieniać tego wyrazu? Nie jest tak, że nieodmienność nazw własnych niebędących nazwiskami zawsze idzie w parze z rodzajem nijakim?
Słownik zapożyczeń angielskich w polszczyźnie z 2010 roku odnotowuje dwa znaczenia tego leksemu: 1- dzień lądowania aliantów w Normandii, 2- przen. dzień, w którym ma się wydarzyć coś ważnego. D-day (taką pisownię znajdziemy w słowniku) to nieodmienny rzeczownik męskorzeczowy o nietypowej dla języka polskiego strukturze słowotwórczej.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
bardzo proszę Państwa o wyjaśnienie nurtujących mnie problemów językowych.
1. Czy nazwiska typu: Cichy, Długi, Konieczny, Kowalski są rzeczownikami czy przymiotnikami?
Wydaje mi się, że wszystkie polskie nazwiska są rzeczownikami, ale czy mam rację?
2. Wszystkie pięć kuponów zostały znalezione czy Wszystkie pięć kuponów zostało znalezionych?
Prosiłabym o podanie reguły, która mówi o konstrukcji tego typu zdań.
3. Co jest w powyższym zdaniu podmiotem: pięć kuponów, samo słowo „pięć” ? Jaką częścią zdania jest w takim razie słowo „wszystkie”? Przydawką?
Jak o nie zapytać? Jak zaznaczyć na wykresie?
3. Czy jeśli podaję dwa warianty zdań (jak w pytaniu nr 2), drugie zdanie powinnam zapisać dużą (tak jak zapisałam) czy małą literą?
4. Czy w zdaniu: Tysiące mieszkańców marzną, nie ma błędu językowego? Nie powinno być: Tysiące mieszkańców marzną?
Bardzo dziękuję
Agnieszka Krupa
Jak wiele razy pisaliśmy, w poradni możemy jednorazowo odpowiadać tylko na jedno pytanie. Jeżeli jest więcej problemów do rozstrzygnięcia, prosimy o formułowanie kilku osobnych pytań. A zatem odpowiadam na pierwsze z wymienionych.
Wszystkie nazwy własne są rzeczownikami (ich desygnatami są osoby, zwierzęta, rośliny, obiekty geograficzne, przedmioty itp. a nie cechy), ale część z nich pochodzi od przymiotników i na skutek tego zachowują odmianę przymiotnikową. Tak właśnie jest w przypadku przytoczonych nazwisk Cichy, Długi, Konieczny, Kowalski.
Izabela Różycka
Dzień dobry, pracuję w miejscowości, która ma dwuczłonową nazwę Jelcz-Laskowice. Chciałbym wyjaśnić kontrowersję, jaka liczbę gramatyczna ma nazwa naszego miasta – ten Jelcz-Laskowice czy te Jelcz-Laskowice? Czy Jelcz-Laskowice jest młodym ośrodkiem miejskim, czy może Jelcz-Laskowice są młodym ośrodkiem miejskim?
Drugie moje pytanie dotyczy przymiotników tworzonych od dwuczłonowych nazw miejscowości. Czy zgodzilibyście się Państwo z twierdzeniem, że prawidłowo powinno się wykorzystywać tylko jeden człon i mówić jelczańska młodzież, jelczańska ziemia itd.? Czy użycie przymiotnika jelczańsko-laskowicka młodzież jest niepoprawne? Sądzę, że nie… Ale jeśli go używam i zaczynam zdanie, to czy powinienem użyć wielkiej litery tylko do pierwszego członu przymiotnika: Jelczańsko-laskowicka młodzież… czy może do obu składowych: Jelczańsko-Laskowicka Karta Dużej Rodziny.
Proszę o wyjaśnienia i pozdrawiam,
Ksawery Piśniak
Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi podaje przy nazwie Jelcz-Laskowice przymiotnik jelczański (a więc utworzony od jedego członu) oraz nazwę mieszkańców: jelczanin, jelczanka (pisownia małą literą). Przymiotnik jelczańsko-laskowicka (małymi literami oba człony, czyba że jest to początek zdania – wtedy: Jelczańsko-laskowicka, drugi człon małą literą)) jest utworzony poprawnie, zgodnie z zasadą tworzenia przymiotników od zastawień dwurzeczownikowych. W praktyce jednak mówimy i piszemy jelczański (tak jak bielski, a nie bielsko-bialski). Ponieważ nazwa miejscowości jest zestawieniem współrzędnym, więc odmianie podlegają oba człony (ten Jelcz jak rzeczownik r.m. w lp. oraz te Laskowice jak rzeczownik w l.mn), a więc: D. Jelcza-Laskowic, Mc. o Jelczu-Laskowicach. Jeżeli chodzi o składnię, to sprawa jest skomplikowana ze względu na współrzędność członów. Najlepiej byłoby przekształcić zdanie na: Miejscowość Jelcz-Laskowice jest młodym ośrodkiem miejskim.
Katarzyna Jachimowska
Szanowni Państwo,
moje pytanie dotyczy sposobu odmiany nazwiska żeńskiego „Zawieska” – czy nie ma pani „Zawieski”, czy „Zawieskiej”. Moim zdaniem powinna tu być odmiana rzeczownikowa (typ Rokita), ale zostałam przegłosowana. Na stronie internetowej instytutu informujemy m.in. o osiągnięciach pracowników Nie chciałabym publikować błędnej odmiany.
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Sposób odmiany tego nazwiska zależy od tego, jak brzmi jego forma męska. Jeżeli nazwisko to w rodzaju męskim ma postać (Jan) Zawieski, wówczas jego odpowiednik żeński odmienia się jak przymiotnik (Anna) Zawieska, Zawieskiej, Zawieską itp. Jeżeli natomiast forma męska to (Jan) Zawieska, nazwa żeńska odmienia się jak rzeczownik (Anna) Zawieska, Zawieski, Zawiesce itp. Trzeba zatem sprawdzić, jak brzmi nazwisko męża/ojca Pani, o której mowa.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
jakim paradygmatem powinniśmy posługiwać się przy odmianie nazwy własnej „Karadziordzie” (Jerzy Czarny, serbski przywódca antytureckiego powstania z początku XIX w.). Zastanawiam się, czy w miejscowniku liczby pojedynczej będzie to: o Karadziordzie / Karadziordziu.
Serdecznie pozdrawiam
Męskie nazwiska słowiańskie zakończone na -e odmieniają się według paradygmatu przymiotnikowego (np. jak przymiotnik w rodzaju nijakim ładne), z tym że w narzędniku i miejscowniku przyjmują końcówkę -em (a nie -ym). Zgodnie z tą zasadą poprawna forma miejscownika przywołanego w pytaniu nazwiska to Karadziordziem.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
zwracam się z uprzejmą prośbą o pomoc przy prawidłowej odmianie nazwisk na zaproszeniach.
Nie sądziłam, że jest to temat tak drażliwy dla naszych rodaków, momentami wręcz bulwersujący. Wydaje mi się, że przebrnęłam przez zdecydowaną większość kłopotliwych przykładów, ale już odmiana imion i nazwisk zagranicznych nieco mnie przerosła.
Rzecz w tym, że wymienieni poniżej obcokrajowcy to niemówiące po polsku osoby towarzyszące naszych gości i mogą być bardzo zdziwieni, widząc swoje dane odmienione przez przypadki (prawdopodobnie pierwszy raz w życiu). Z drugiej strony zaproszenia mieć będziemy po polsku i nie wyobrażam sobie zostawić panów w mianowniku… Nie udało mi się też tak skonstruować tekstu zaproszenia, by nie wymagał on tej jakże kłopotliwej odmiany. W Państwa Poradni moja nadzieja! 🙂
Dwa pierwsze przypadki wydają mi się proste i poprawne:
– Robert Rill- zapraszamy Roberta Rilla
– Richard Hall- zapraszamy Richard Halla
Poniżej mam już poważne wątpliwości:
– Bernardo Santini- zapraszamy Bernarda / Bernado’a Santiniego?
– Enrico Lozza- zapraszamy Enrico / Enrico’a / Enrica Lozzę?
– Jorge Núñez González- zapraszamy Jorge / Jorge’a Núñeza Gonzáleza ?
Nie jestem też pewna odmiany dwóch polskich nazwisk. Wydaje mi się, że powinno być:
– Maciej Pypno – zapraszamy Macieja Pypnę
– Państwo Jakowenko- zapraszamy Państwa Jakowenków, a na kopercie „Państwo Jakowenkowie”
Od niektórych słyszę jednak, że to przecież „niemożliwe” i „udziwnione” i „na siłę”…
Będę bardzo zobowiązana za Państwa pomoc i z góry pięknie dziękuję za odpowiedź.
Z poważaniem,
Marta Kasprzycka
Bardzo dobrze poradziła sobie Pani z odmianą większości podanych imion i nazwisk. Co do pisowni, to należy pamiętać, że apostrof stosujemy tylko wtedy, kiedy na końcu wyrazu występuje różnica między zapisem a wymową. Jeżeli wyraz (również nazwę własną) wymawiamy tak samo, jak piszemy, wtedy apostrof nie jest potrzebny, a zatem zaprasza Pani Roberta Rilla, Richarda Halla, Bernarda Santiniego, Enrica Lozzę, Jorgego Núñeza Gonzáleza, Macieja Pypnę oraz Państwa Jakowenków. Zdziwieniem cudzoziemców nie przejmowałabym się, ponieważ Polacy również są zdziwieni, słysząc własne nazwiska wymawiane przez Anglików, Niemców czy Hiszpanów.
Izabela Różycka
Witam, zadaję pytanie, na które odpowiedź wydaje się oczywista, jednak bardziej interesuje mnie wytłumaczenie. Jaka norma językowa reguluje kolejność wyrazów w pełnej nazwie szkoły, np. Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Kochanowskiego w Zabrzu. Chodzi o to, że ktoś niekompetentny zarzucił, iż kolejność w nazwie szkoły powinna brzmieć „Publiczna Szkoła Podstawowa w Zabrzu im. Jana Kochanowskiego”, co z kolei powoduje, że dyrektor szkoły ma poniekąd związane ręce, ponieważ uchwała rady miasta została zapisana wedle zapisu „…w Zabrzu im.”, a zatem władze miasta twierdzą, że sztandar szkoły powinien zawierać właśnie taki zapis. Czy zapis „PSP im. J.K. w Zabrzu”, który naszym zdaniem jest jedyny poprawny, reguluje jakaś norma ortograficzna, językowa?
Bardzo proszę o udzielenie odpowiedzi, z góry pozdrawiam, Monika
Wskazany przez Panią zapis: Publiczna Szkoła Podstawowa im. Jana Kochanowskiego w Zabrzu jest poprawny. O umiejscowieniu patrona w nazwie szkoły decydują wymogi nazewnicze. Indywidualne określenia nadawane placówkom oświatowym różnego szczebla łączą się z nimi w sposób bezpośredni i na stałe wyróżniają dany obiekt spośród podobnych, które działają w danej miejscowości, np.: Szkoła Podstawowa nr 3 im. T. Kościuszki w Głownie; Gimnazjum nr 5 im. Władysława Jagiełły w Łodzi; Ogólnokształcąca Szkoła Baletowa im. F. Parnella w Łodzi; Liceum Ogólnokształcące nr 1 im. M. Kopernika w Łodzi; Zespół Szkół nr 1 im. J. Kilińskiego w Pabianicach.
Zmiana szyku: Publiczna Szkoła Podstawowa w Zabrzu im. Jana Kochanowskiego powoduje rozpad nazwy własnej i zmienia sens informacji, sygnalizując patronat nad miastem, a nie nad szkołą. W ten sposób zaciera się jednoznaczność i przejrzystość przekazu.
Beata Burska-Ratajczyk
Ostatnio w mediach często pojawia się Janusz Korwin-Mikke. Jak prawidłowo odmieniać jego nazwisko? Słyszę zarówno Korwina-Mikke, jak i Korwin-Mikkego. A może Korwina-Mikkego?
Pierwszy człon nazwiska, tj. Korwin, to nazwa herbu i zgodnie z regułami panującymi w polszczyźnie nie jest on odmienny, drugi zaś człon odmieniamy jak przymiotnik. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na inny aspekt odmiany nazwisk: zwyczajowo i zgodnie z normą odmieniamy oba człony męskich nazwisk złożonych (na tę możliwość wskazuje w Poradni PWN Jan Grzenia). Tym samym dopuszczamy dwa warianty (notowane m.in. w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN):
D. Korwin-Mikkego lub Korwina-Mikkego
C. Korwin-Mikkemu lub Korwinowi-Mikkemu
B. Korwin-Mikkego lub Korwina-Mikkego
N. Korwin-Mikkem lub Korwinem-Mikkem
Ms. Korwin-Mikkem lub Korwinie-Mikkem
Agnieszka Wierzbicka
Witam, mam problem przy odmianie nazwiska Kawka i Gadalski.
Przy pisaniu podziękowań np. Pragnę złożyć podziękowanie Pani Leokadii i Kazimierzowi Kawce czy Kawkom czy może Kawka.
I pragnę złożyć podziękowanie Agnieszce i Zbigniewowi Gadalskim?
Proszę o pomoc.
dziękuję
M.J
Dzień dobry,
odnosząc się do par, powinniśmy użyć formy liczby mnogiej – czyli składamy podziękowania Państwu Kawkom i Państwu Gadalskim.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Jak sie odmienia nazwisko w liczbie mnogiej Tułodziecka Tulodziecki
Odmiana tego nazwiska w liczbie mnogiej, czyli oznaczającego małżeństwo, rodzeństwo itp., wygląda następująco:
M. kto? Tułodzieccy
D. kogo? Tułodzieckich
C. komu? Tułodzieckim
B. kogo? Tułodzieckich
N. kim? Tułodzieckimi
Msc. o kim? o Tułodzieckich
W. Tułodzieccy!
Izabela Różycka
Proszę o pomoc w odmianie Słowackich nazwisk w Narzędniku.
„Napisała pracę z… (J. Lokša, J. Dobal, P. Koubská)”, najwięcej wątpliwości mam z ostatnim nazwiskiem.
Będę wdzięczna za pomoc, pozdrawiam.
Odmianę wymienionych przez Panią słowackich nazwisk męskich należałoby porównać z fleksją nazwisk zadomowionych już w polszczyźnie, które mają podobne zakończenie. Lokša (Loksza) odmienia się jak Dymsza, Dobal – jak Wojtal, Koubská (Koubska) – jak Płuska. Odpowiednio napiszemy zatem z Lokšą (Lokszą), Dobalem, Koubską. Litery typowe dla alfabetu słowackiego można transkrybować jako sz oraz a.
Podpowiem jeszcze, że wyrazy słowacki i narzędnik (w odróżnieniu od skrótu N.) zapisujemy w polszczyźnie od małej litery.
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
interesuje mnie sprawa odmiany wyrazu obcego „Wolverine” w miejscowniku. Czy będzie to „Wolverine’ie” czy (analogicznie do „Brusie”) Wolverinie”?
Pozdrawiam!
W obcych nazwach osobowych, w których na końcu wyrazu występuje ilościowa różnica między wymową a pismem (piszemy więcej liter niż wymawiamy głosek), końcówki dopełniacza, celownika, biernika i narzędnika dodajemy po apostrofie, czyli Wolverine’a, Wolverine’owi, Wolverine’a, Wolverine’em. W miejscowniku następuje natomiast całkowite spolszczenie formy takiej nazwy własnej, z pominięciem niewymawianych liter, czyli opowiadam o Wolverinie.
Izabela Różycka
Jak utworzyć nazwę mieszkańca Sieny?
Od nazwy miejscowej Siena nie tworzymy za pomocą przyrostków nazw mieszkańców. Możemy jedynie użyć opisowego określenia – mieszkaniec / mieszkanka Sieny.
Agnieszka Wierzbicka
Uprzejmie proszę o odpowiedź
mieszkaniec Indii to hindus czy indus. Jak jest poprawnie, jaki to rodzaj zagadnienia językowego.
Z wyrazami szacunku, Dorota
Zacznijmy od tego, że zgodnie z zasadami ortograficznymi nazwy mieszkańców krajów zapisujemy od wielkich liter, a zatem żadna z propozycji nie jest właściwa. Wyraz hindus pisany małą literą oznacza wyznawcę hinduizmu. Jak wskazuje Jan Grzenia w „Słowniku nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi”, mieszkaniec Indii to Hindus, a forma Indus uznawana jest za przestarzałą. Okazuje się jednak, że w praktyce badacze zajmujący się Indiami częściej korzystają z określenia Indus. Po szczegółowe informacje odsyłam do artykułu Marzenny Jakubczak „Indus, Hindus, hinduista? Jak mówić o mieszkańcach Indii”, który jest dostępny online.
Katarzyna Burska
Jak brzmi nazwa mieszkańca miejscowości Waliły Stacja?
Nazwa mieszkańca tej miejscowości to walilanin (w odniesieniu do mężczyzny) i walilanka (w odniesieniu do kobiety). W liczbie mnogiej przybiera formę walilanie.
Warto podkreślić, że oba człony wchodzące w skład przywołanej nazwy miejscowej powinny być połączone dywizem, a zatem poprawny zapis to Waliły-Stacja.
Katarzyna Burska
Dzień dobry, teraz wiele słyszymy o magazynach szczepionek w Wąwale, jak odmieniać przez przypadki mieszkańca WĄWAŁU?
Aby odmienić przez przypadki nazwę mieszkańca, najpierw trzeba ustalić, jaką przyjmie formę. Nazwy mieszkańców miast, osiedli i wsi tworzymy w języku polskim poprzez dodanie do podstawy słowotwórczej formantów -anin (łodzianin), -ak (olsztyniak), -czyk (brukselczyk). Ostatni formant wykorzystywany jest zwłaszcza przy tworzeniu nazw mieszkańców miast niepolskich. Formanty -anin i -ak, używane do tworzenia derywatów od rodzimych nazw miejscowych, wprowadzają zróżnicowanie stylistyczne: pierwszy służy do konstruowania nazw neutralnych, drugi wprowadza nacechowanie potoczne (por. warszawianin i warszawiak, poznanianin i poznaniak). Niejednokrotnie obie te formy funkcjonują równolegle w przestrzeni publicznej (np. krakowianin i krakowiak, olsztynianin i olsztyniak), co potwierdzają sami mieszkańcy tych miast. Warto jeszcze zaznaczyć, że od niektórych nazw nie tworzy się nazw mieszkańców, funkcjonują one w postaci analitycznej, np. mieszkaniec Oslo. Oczywiście formą opisową można posłużyć się do nazwania mieszkańca każdej miejscowości, nawet jeśli istnieje jej syntetyczny odpowiednik.
Potencjalna forma nazywająca mieszkańca wsi Wąwał to zatem wąwalanin, nie jest ona jednak poświadczono słownikowo, w korpusach języka polskiego można spotkać jedynie opisowe mieszkaniec Wąwału. Odmiana wyrazu wąwalanin w liczbie pojedynczej byłaby następująca: D. wąwalanina, C. wąwalaninowi, B. wąwalanina, N. wąwalaninem, Ms. wąwalaninie, W. wąwalaninie!, w liczbie mnogiej zaś: M. wąwalanie, D. wąwalan, C. wąwalanom, B. wąwalan, N. wąwalanami, Ms. wąwalanach, W. wąwalanie!
Katarzyna Burska
Mieszkanka Łasku to: łaskowianka, czy łaszczanka?
Mieszkanka Łasku to łaszczanka. Formę taką notuje choćby „Słownik nazw miejscowości i ich mieszkańców” pod redakcją Marka Łazińskiego.
Katarzyna Burska
Witam.
Zwracam się do państwa z następującym pytaniem: za tydzień rodzi mi się syn, wraz z mężem wybraliśmy dla niego imię take jak ma mąż Wojciech i chcemy wiedzieć, bo bardzo by nam na tym zależało czy jest możliwość zarejestrowania naszemu synowi drugiego imienia JUNIOR???,,,lub czy zwrot ten można dopisywać po pierwszym imieniu,bądź po nazwisku.
Z góry dziękuję i proszę o szybką odpowiedź.
Szanowna Pani,
zasady nadawania imion reguluje ustawa Prawo o aktach stanu cywilnego (DzU 1986 nr 36 poz. 180), art. 50:
„1. Kierownik urzędu stanu cywilnego odmawia przyjęcia oświadczenia o wyborze dla dziecka więcej niż dwóch imion, imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, w formie zdrobniałej oraz imienia niepozwalającego odróżnić płci dziecka.
2. Jeżeli przy sporządzaniu aktu urodzenia rodzice nie dokonali wyboru imienia (imion) dziecka, kierownik urzędu stanu cywilnego wpisuje do aktu urodzenia jedno z imion zwykle w kraju używanych, czyniąc o tym stosowną wzmiankę dodatkową.”
Dodatkowe zalecenia dla urzędów stanu cywilnego, uzupełniające te zapisy, stworzyła Rada Języka Polskiego. Nie ma w nich wzmianki o dodawaniu po imieniu określenia junior, które wskazywałoby na młodszego wiekiem członka rodziny. Odnosząc się do zaleceń RJP warto jednak zauważyć, że słowo to jest wyrazem pospolitym, co dyskwalifikuje je jako drugie, oficjalne imię dziecka (pkt 2a).
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
W mojej rodzinie część rodzeństwa nosi nazwisko grzebała a reszta grzebuła jak brzmi poprawnie to nazwisko
Nazwisko, o którym Pani pisze, może wystepować w wielu postaciach – żadna forma nie jest ani lepsza ani gorsza. Pochodzi od czasownika grzebać. Do podstawy słowotwórczej dołączano różne przyrostki, np. -ała, -uła. Już od XV wieku wykorzystywany jest rdzeń grzeb- do tworzenia nazw osobowych. Słownik historyczno-etymologiczny S. Rymuta pt. Nazwiska Polaków notuje np. : Grzebała, Grzebuła, Grzebula, Grzebyła, Grzebalski, Grzebulski i inne. O formie nazwiska decyduje zapis metrykalny. W dokumentach urzędowych trzeba szukać śladów modyfikacji (celowej lub niezamierzonej) nazwiska. Niektórzy ludzie w czasie II wojny światowej celowo zmieniali nazwisko i potem funkcjonowało ono w rodzinie w kilku postaciach. Być może Pani nazwisko podlegało takim zabiegom.
Katarzyna Jachimowska i Sławomira Tomaszewska (konsultantka)
Dzień dobry. Szanowni Państwo, mieszkaniec dawnych pogańskich Prus to Prus. A mieszkanka: Pruska? Bo chyba nie Prusaczka, jak z czasów Fryderyka Wielkiego? Z góry dziękując za odpowiedź, pozdrawiam Adam Molenda
Słowniki niestety różnią się między sobą w interpretacji nazwy żeńskiej od rzeczownika Prus 'członek ludu bałtyckiego osiadłego u schyłku starożytności i w średniowieczu na terenie Prus – krainy historycznej między dolną Wisłą a dolnym Niemnem’. „Uniwersalny słownik języka polskiego” (2003) podaje formę Prusaczka, czyli identyczną jak określenie odnoszące się do mieszkanki królestwa niemieckiego powstałego na terenie Brandenburgii i Prus Książęcych, podczas gdy „Wielki słownik poprawnej polszczyzny” (2014) informuje, że nazwy żeńskiej w pierwszym znaczeniu nie używa się. Wadą formy Prusaczka jest jej niejednoznaczność i wyraźne odniesienie do podstawy słowotwórczej Prusak, w drugim przypadku w ogóle nie możemy jednym słowem nazwać kobiety należącej do ludu Prusów. Proponowana przez Pana forma Pruska także nie jest najzręczniejsza ze względu na jej identyczność brzmieniową z przymiotnikiem rodzaju żeńskiego. Jak widać, możliwości słowotwórcze języka polskiego w tym wypadku okazują się niewystarczające, pozostają zatem formy opisowe – mieszkanka Prus, kobieta z plemienia Prusów, członkini plemienia Prusów itp.
Izabela Różycka
Dzień dobry. Bardzo proszę o udzielenie mi odpowiedzi na pytanie – jak powinien wyglądać napis na tablicy szkoły: Publiczne Gimnazjum w Pęgowie im. Polskich Profesorów Lwowskich czy Publiczne Gimnazjum im. Polskich Profesorów Lwowskich w Pęgowie?
Z wyrazami szacunky
Pisownia nazwy szkoły powinna być następująca: Publiczne Gimnazjum im. Polskich Profesorów Lwowskich w Pęgowie, podobnie jak np. Szkoła Podstawowa nr 2 im. św. Anny w Gdańsku czy Wojewódzki Szpital Specjalistyczny nr 5 im. św. Barbary w Sosnowcu.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
Bardzo proszę o pomoc przy prawidłowej odmianie nazwisk na zaproszeniu. A oto przykłady
Serdecznie zapraszam
Sz.P. Barbarę i Feliksa Pernaków / Mianownik Pernak/
Sz. P. Michalinę i Mateusza Zelków / Mianownik Zelek/
Sz.P. Hannę i Zenona Maćkowiaków/ mianownik Maćkowiak/
Sz.P. Teresę i Marka Stańczaków/ mianownik Stańczak/
Sz. P. Magdalenę i Piotra Sucholińskich / mianownik Sucholiński/
Sz.P. Grażynę i Janusza Springrów/ mianownik Springer/
Sz.P. Anetę i Grzegorza Kończaków/ mianownik Kończak/
…. na poczęstunek z okazji moich……….. urodzin…………….
Proszę o informację czy prawidłowo odmieniłam nazwiska ?
Nie chciałabym popełnić błędu.
Z poważaniem
Maria Wiatrowska
Dzień dobry,
bardzo dobrze poradziła sobie Pani z odmianą i podane przez Panią nazwiska w należy uznać za poprawne z wyjątkiem nazwiska Springer – tu powinna pojawić się forma Springerów.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, mam pytanie dotyczące odmiany nazwiska dwuczłonowego na zaproszeniu. Czy odmieniamy dwa człony, czy tylko drugi, np, Nowak – Kożlaków, czy Nowaków – Kożlaków?
W polszczyźnie występują najczęściej żeńskie nazwiska dwuczłonowe, które stanowią połączenie nazwiska panieńskiego z nazwiskiem odmężowskim. W tym wypadku odmieniamy każdy człon, który zakończony jest głoską –a, np. zapraszam Natalię Kowalską-Cieślę, Annę Stolarską-Jasną (ale: Katarzynę Stolarczyk-Jóźwiak – formy podstawowe kończą się na spółgłoskę).
Jeśli na jakąś uroczystość chcemy zaprosić panią o nazwisku Anna Kowalska-Nowak wraz z Andrzejem Nowakiem, powinniśmy wpisać jedną z dwóch formuł: zapraszam Annę Kowalską-Nowak i Andrzeja Nowaka lub zapraszam Annę i Andrzeja Nowaków. W takim wypadku lepiej się upewnić, która formuła bardziej odpowiada kobiecie.
Gdy oboje małżonkowie decydują się nosić nazwisko dwuczłonowe, należy deklinować oba człony, tj. zapraszam Annę i Andrzeja Kowalskich-Nowaków (też: Annę i Andrzeja Nowaków-Kożlaków).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
Dobrze myślę, że od form Zimny, Koralowy, Jabłoński nie da się utworzyć nazwisk dla kobiet zamężnych i panien?
Z poważaniem
Elżbieta Gerwel
Regulacje dotyczące urzędowych form nazwisk kobiet zostały opracowane przez Radę Języka Polskiego. W 2003 roku wprowadzono następujące ustalenia:
1. Jeżeli nazwisko mężczyzny ma postać rzeczownikową i jest zakończone na spółgłoskę lub samogłoskę (np. Sienkiewicz, Szpak, Poręba, Sidło, Saloni, Lange), to kobieta nosząca to nazwisko jako rodowe (odojcowskie) lub przyjmująca je w momencie ślubu (jako nazwisko odmężowskie) może przyjąć to nazwisko albo w formie męskiej (czyli tożsamej z formą nazwiska ojca lub męża), albo w formie przyrostkowej z przyrostkami -owa lub -ina/-yna dla mężatek oraz -ówna lub -anka dla panien, czyli w formie tradycyjnej, usankcjonowanej wielowiekowym zwyczajem. Zasady dystrybucji tych formantów są opisane w słownikach i wydawnictwach poprawnościowych […].
2. Jeżeli nazwisko mężczyzny ma postać przymiotnika niezakończonego na -ski, -cki, -dzki, np. Cichy, Kwaśny, Niski, to kobieta może urzędowo wybrać formę męską (Anna Cichy) albo żeńską (Anna Cicha) […].
3. Jeżeli nazwisko mężczyzny ma formę przymiotnika kończącego się na -ski, -cki, -dzki (np. Kowalski, Piasecki, Niedźwiedzki), to kobieta w zasadzie przyjmuje nazwisko w naturalnej przymiotnikowej formie żeńskiej, tzn. Kowalska, Piasecka, Niedźwiedzka. Męską formę tych nazwisk kobieta może przyjąć tylko wtedy, gdy wyszła za mąż za granicą i w miejscowych dokumentach (np. w akcie ślubu cywilnego, w obcym paszporcie) została wpisana taka właśnie forma […].
A zatem to kobiety, które wchodzą w związek małżeński z mężczyznami o przytoczonych w pytaniu nazwiskach Zimny, Koralowy, decydują, jaką postać nazwiska chcą przyjąć: Zimny, Koralowy czy Zimna, Koralowa. W przypadku nazwiska Jabłoński – jak wskazano wyżej – kobieta powinna nazywać się Jabłońska. Wykładnikiem żeńskości jest tu zatem –a.
Nazwiska kobiet obecnie rzadko mają tradycyjne żeńskie przyrostki. Tworzenie nazwisk odmężowskich za pomocą sufiksów -owa, -ina, z kolei nazwisk odojcowskich za pomocą -anka i -ówna jest współcześnie sporadycznie notowane, o stopniowym zaniku takich formacji mówi się od połowy XX wieku. Więcej informacji na ten temat można znaleźć np. w artykule Leonardy Dacewicz „Rozchwianie tradycji polskiej w zakresie nazewnictwa kobiet pod zaborem rosyjskim w kontekście historycznym i współczesnym”.
Katarzyna Burska
Dzień dobry, uprzejmie proszę o odpowiedź, jakie nazwiska męskie i żeńskie w języku polskim są nieodmienne? Czy występuje reguła, która pozwala rozpoznać nazwiska odmienne i nieodmienne?
Spośród nazwisk odnoszących się do kobiet deklinujemy tylko te, które kończą się na –a. Nazwiska męskie zasadniczo odmieniamy. W formie podstawowej zostawiamy nieliczne grupy:
- nazwiska zakończone na akcentowane –o, np. Boileau [wym. Bualo], Rousseau [wym. Ruso], Hugo [wym. Igo]
- nazwiska zakończone zbitką głosek, która nie pojawia się w polszczyźnie, np. Lacroix [wym. Lakrła], Benoit [wym. Benła]
- nazwiska zakończone dźwiękiem, który w podstawowych formach wyrazów polskich nie pojawia się jako ostatni w ciągu głosek, np. Nehru [wym. Neru], Giraudoux [wym. Żirodu], Antonescu [wym. Antonesku]
- nazwiska nieodmieniane ze względu na zwyczaj językowy, np. Dubois [Dibła], Maurois [Morła].
We współczesnej polszczyźnie silna jest tendencja, by nie odmieniać nazwisk zakończonych na -o (Ziobro, Kołodko, Cyzio). Jeśli nazwy tego typu pojawiają się przy odmienionym imieniu lub stopniu/tytule naukowym, zwyczaj ten można tolerować.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy i gdzie w literaturze mogę znaleźć potwierdzenie, że nazwisko zapisane z 1935r w KSIĘDZE WIECZYSTEJ (Rep.) z tamtego okresu,jako Wolniewiczowa znaczyło w tamtych czasach ,że jest osobą zamężną żoną Wolniewicza?
Historycznie wykładnikami żeńskości nazwiska były przyrostki –owa, (Nowakowa – żona Nowaka), –yna/-ina (Pełczyna – żona Pełki, Zarębina – żona Zaręby), –ówna (Nowakówna – córka Nowaka), –anka (Zarębianka – córka Zaręby).
Proces tworzenia nazwisk żon i córek nie jest już żywy, ponieważ kobiety nie chcą, aby postrzegano je przez pryzmat męża czy ojca. Obecnie niechętnie deklarujemy w ten sposób swój stan cywilny. Niektóre kobiet noszą takie nazwisko ze względu na tradycję rodzinną lub dla jego urody, ale nie jest to częste. Zresztą w dokumentach, np. w dowodzie osobistym, żona np. Pietrzyka jest Ireną Pietrzyk, nie Ireną Pietrzykową. Praktyka w dziedzinie administracji sprzyja upowszechnieniu podstawowej formy nazwiska rodowego, a więc jego postaci męskiej (pan Nowak, pani Nowak). Oprócz względów społecznych warto zwrócić uwagę na względy językowe, które uzasadniają odchodzenie od tradycji posługiwania się nazwiskami odmężowskimi. Typem nazw, które mogą stanowić ilustrację pewnych niedogodności związanych z przestrzeganiem zwyczajów słowotwórczych, są nazwiska o charakterze rzeczownikowym zakończone na –ek, -ko, -ka, np. Dudek, Dudko, Dudka. Formy żeńskie utworzone od tych nazwisk miałyby identyczną postać: Dudkowa i Dudkówna (nie można wydedukować, jaki rzeczownik stał się punktem wyjścia formacji żeńskiej). O problemach tworzenia tego typu nazwisk pisał m.in. Witold Doroszewski w książce „Rozmowy o języku”, seria IV (1954), s. 330. Kobiece nazwiska odmężowskie i odojcowskie w tekstach często zyskują nacechowanie stylistyczne – są potoczne.
Na marginesie – nazwiska z przyrostkiem –ówna podlegają odmianie rzeczownikowej (M. Nowakówna, D. Nowakówny). Włączanie ich do modelu odmiany przymiotnikowej jest rażącym błędem fleksyjnym.
Badaniem nazw osobowych (imion, nazwisk, przezwisk, pseudonimów i przydomków) zajmuje się antroponimia. Jest ona jedną z gałęzi onomastyki – nauki o nazwach własnych.
W poszukiwaniach genezy nazwiska znaczną pomocą służą naukowe opracowania. Ich szczegółowy spis zamieszcza Bibliografia onomastyki polskiej, zawierająca także indeksy omawianych form. Dotychczas ukazało się 5 tomów tego wydawnictwa.
Jan Bystroń – kulturoznawca, socjolog i etnolog – napisał książkę pod tytułem Nazwiska polskie (Lwów 1927), w której między innymi wyróżnił nazwiska małżonków i dzieci.
Odsyłam też do strony: http://www.genezanazwisk.pl/content/poradnik-i-bibliografia-dla-os%C3%B3b-zainteresowanych-pochodzeniem-nazwisk
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
wielkie kontrowersje wzbudziłam, chcąc odmienić na ślubnych zaproszeniach nazwiska małżenstw: ” Zapraszamy na uroczystość Sz.Państwa: Bołoz- Bołozów, Januszek- Januszków, Piłka- Piłków, Kura- Kurów, Klich- Klichów, Bobko- Bobków ” Proszę o rozwianie wątpliwości.
Wszystkie wskazane nazwiska należy odmienić. Warianty, które Pani zaproponowała, są właściwe (nazwiska rzeczownikowe w B. lm. mają końcówkę -ów).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy można przyjąć po ślubie nazwisko męża w formie nie odmienianej? Chodzi tu o nazwisko zakończone na samogłoskę -y (np. Konieczny, Gruby, Biały itp.) Czy USC może nie zgodzić się na przyjęcie przez kobietę takiego nazwiska. Wspomnę, że kobiety w rodzinie noszą nazwisko w formie żeńskiej zakończone na -a.
Jako językoznawca mogę jedynie zaznaczyć, że oba przytoczone przez Panią warianty są poprawne, zarówno ten odmienny (z końcówką -a), jak i nieodmienny (z końcówką -y). Skieruję Pani pytanie do urzędników zajmujących się ewidencją – jak tylko otrzymam odpowiedź, zamieszczę ją jako uzupełnienie wątku (o czym zostanie Pani powiadomiona mailowo).
Bartłomiej Cieśla
Witam.
Zakładając, że biernik i dopełniacz rzeczownika brzmiałby „sierpienia” (oczywiście chodzi o nazwę własną, nie miesiąc), jak wyglądałby jego mianownik? Czy możliwe, że byłby to „Sierpień”?
Tak, byłby to Sierpień, przy czym trzeba pamiętać, że w przypadkach zależnych nazwiska męskie dwusylabowe zakończone na eń mają taką samą formę fleksyjną jak odpowiadające im rzeczowniki pospolite. Poprawnie powiemy więc Romualda Sierpnia, nie – Sierpienia (jakkolwiek tendencja do zachowywania głoski e w celu odróżnienia nazwy własnej od wyrazu pospolitego we wskazanej grupie nazwisk jest powszechna).
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
wiem, że nazwy bohaterów piszemy wielką literą, nawet jeśli są to rzeczowniki pospolite. Jeżeli więc bohaterka znana jest w książce po prostu jako „mama”, zapiszemy „Mama”. A co w przypadku takich połączeń: „wujek Jack” czy „Wujek Jack”, „babcia Anne” czy „Babcia Anne”? Czy poprawne jest użycie wielkiej litery w nazwach pokrewieństwa?
Z poważaniem
Elżbieta Pawlas
Zgodnie z zasadami ortograficznymi, ujętymi choćby w Ortograficznym słowniku języka polskiego pod red. A. Markowskiego czy w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod red. E. Polańskiego, imiona własne istot mitologicznych, baśniowych, bogów czy upostaciowionych pojęć abstrakcyjnych piszemy wielką literą. Jeśli chodzi o nazwy pokrewieństw, wszystko zależy od intencji autora, który sam decyduje, czy wyrazom pospolitym przypisać status nazwy własnej. Jeśli wyrazy poprzedzające imiona (wujek, babcia, tata, mama) są tylko nazwami gatunkowymi wskazującymi na rodzaj pokrewieństwa, zapisujemy je małą literą.
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Dzień dobry,
w województwie lubuskim znajdują się takie miejscowości jak Przylep czy Laski. Czy poprawnie jest mówić, że mieszkańcy Przylepu to przylepianie, a mieszkańcy Lasek to laszczanie, czy może laskanie? Z góry dziękuje za odpowiedz.
Mieszkańcy Przylepu to przylepianie, a Lasek – laszczanie. W lp.: przylepianin, przylepianka; laszczanin, laszczanka.
Na marginesie: proszę pamiętać o różnicy w pisowni form czasownika w 1 i 3 os. lp. czasu teraźniejszego (ja dziękuję; on, ona, ono dziękuje).
Katarzyna Jachimowska
Jak nazwać mieszkankę Polesia i Podlasia?
Pozdrawiam,
Kamil JA.
Dzień dobry,
mieszkańców Podlasia określa się mianem Podlasianin/Podlasianka/Podlasianie, choć w potocznej polszczyźnie można spotkać się z formami: Podlasiak/Podlasiaczka. Jeśli mamy na myśli mieszkańców Polesia, to mówimy o nich Poleszuk/Poleszuczka/Poleszucy.
Warto pamiętać, że wszystkie te nazwy mieszkańców należy zapisywać wielką literą, bowiem dotyczą one osób zamieszkujących regiony/krainy historyczne.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
Jak nazwać obywatela Sri Lanki? Czy jest to Sri Lańczyk, czy może sam Lańczyk?
Proszę o odpowiedź na maila.
Pozdrawiam,
Maja Gładki
Wielki słownik poprawnej polszczyzny oraz inne źródła podają nazwy mieszkańców państwa Sri Lanka w postaci: Lankijczyk, Lankijka.
Izabela Różycka
Szanowna Poradnio,
interesują mnie wzorce odmiany imion nadawanym broni. Szczególnie broń biała, a w niej miecze, otrzymywała indywidualne imiona od swoich właścicieli, rycerzy. Przykłady powszechnie znane to Excalibur, Durendal, Joyeuse, Pani Kowalska, Tizona, Colad, Balmung, Notung …
Używający tej broni wojownik (rycerz) traktuje ją osobowo. Dowodem jest Roch Kowalski z Trylogii: „…to jest pani Kowalska”; słowa wypowiadane są o szabli jako o żonie.
W pewnej powieści wojowniczka dostaje miecz i nadaje mu imię „Dziób”. Gdyby traktować go osobowo (a tak traktuje ten oręż bohaterka), wyjmie z pochwy Dzioba (tak wygląda dopełniacz nazwiska Dziób), a nie Dziób. Chyba, że nie ma Dzioba (a nie Dzióba ani Dziobu) w pochwie. Czy tak?
Pisownia takich imion oczywiście od dużej litery. Mylącym wyjątkiem(?) jest „szczerbiec” pisany od małej. Czy dlatego, że to nie imię miecza, a jego określenie nadane kilkanaście pokoleń później?
Z poważaniem
Tomasz Marek
Wyraz szczerbiec zapisywany jest małą literą, dlatego że funkcjonuje w polszczyźnie jako nazwa pospolita, oznacza 'miecz koronacyjny piastowskich królów polskich’ [SJP PWN]. Gdyby jednak to samo słowo odnieść do jednostkowo przedmiotu, nabrałoby cech nazwy własnej. Nie można wykluczyć, że w niektórych tekstach pojawia się właśnie w takiej funkcji.
Nie mamy w polszczyźnie wzorców odmiany imion nadawanych broni, dlatego że jest to kategoria semantycznie rozbudowana. Ma Pan rację, że u podłoża procesu nazewniczego leży często personifikacja.
By rozstrzygnąć problem odmiany nazwy Dziób, potrzebowalibyśmy więcej danych. Zakładając, że podstawę stanowi rzeczownik pospolity (co wydaje się najbardziej prawdopodobne), powiemy, że ktoś wyciągnął Dziób. Gdyby podstawą było nazwisko, poprawna byłaby forma Dzioba.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
chciałbym się dowiedzieć jak powinna wyglądać poprawna forma przymiotnikowa od rzeczownika Buda (chodzi o miasto). Ponadto, chciałbym również wiedzieć jak powinienem odmienić przez przypadki miejscowość Peć (miasto na obszarze Kosowa). Interesuje mnie przede wszystkim forma dopełniacza i miejscownika w liczbie pojedynczej. I ostania kwestia, czy mianownik liczby mnogiej od dziś nieco archaicznego wyrazu Rakus to Rakusi?
Z poważaniem,
P. K.
Dzień dobry,
forma przymiotnikowa od nazwy Buda to budzki. Odmiana nazwy miejscowej Peć będzie wyglądać następująco:
M. Peć
D. Peci
C. Peci
D. Peć
N. Pecią
Ms. Peci.Gdy zaś chodzi o liczbę mnogą utworzoną od Rakus powinniśmy użyć formy Rakusi.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, mam pytanie w sprawie odmiany nazwiska „Zimny” u kobiet, np. Pani Anna Zimny. Z góry dziękuję za odpowiedź
Dzień dobry,
duża część nazwisk kobiet tożsamych brzmieniowo z nazwiskami męskimi pozostaje nieodmienna. Są to nazwiska (polskie i obce) zakończone:
- spółgłoską, np. Rutowicz, Turner;
- samogłoską -i, np. Saloni, Negri;
- samogłoską -y, np. Cy, Kennedy;
- samogłoską -o, np. Kościuszko, Garbo;
- samogłoską -e, np. Reszke, Minde.
Zgodnie z tą regułą podane nazwisko kobiece Zimny pozostanie nieodmienne, odmieniać się będzie natomiast imię, np. rozmawiałam z panią Anną Zimny, opowiedziałam o sytuacji Anny Zimny.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Odpowiednikiem nagrody Nobla (a nie Nobela) w matematyce jest nagroda Abela (a nie Abla) i choć te nazwiska są podobne, odmienia się je inaczej. Czy są jakieś reguły odmian tego typu nazwisk?
Włodek
Biblijne imię Abel odmienia się tak jak nazwisko Nobel, a więc: Abel, Abla, Ablowi. Te nazwy osobowe mają na gruncie polskim długą tradycję. Niels Henrik Abel był wybitnym norweskim matematykiem, ale jego nazwisko nie jest powszechnie zanane (w przeciwieństwie do nazwiska Alfreda Nobla). Stąd zachowanie w całej odmianie e ruchomego. Tak więc ogólna zasada brzmi: w nazwiskach pochodzenia obcego na -el o zachowaniu lub opuszczeniu e w odmianie decyduje najczęściej stopień adaptacjii nazwiska do języka plskiego (por. np. Wedel – Wedla, ale Orwell – Orwella – Wielki słownik poprawnej polszczyzny).
Katarzyna Jachimowska
Witam, jak odmienić nazwisko Leszko, Leśniewicz, Kaźmierczak, Skiba i Orlicz np. Annę i Łukasza Leszków czy Leszko?
Wiele razy pisaliśmy w poradni o formach nazwisk używanych w zaproszeniach. Powtórzę więc jeszcze raz, że w języku polskim wszystkie wyrazy, których budowa na to pozwala, odmieniają się. Reguła ta dotyczy także nazw własnych, w tym imion i nazwisk. A zatem zaprasza Pani Annę i Łukasza Leszków, Państwa Leśniewiczów, Kaźmierczaków, Skibów i Orliczów.
Izabela Różycka
Jak odmieniać hiszpańskie nazwiska typu: Francesco Berenguer i Mestres, Juan Bautista Grau i Vallespinós
Nie mam problemu z odmiana imion, ale nie jestem pewna czy nazwiska, które połączone są spójnikami „i” podlegają normalnym zasadom odmiany, tzn. powinno być: Francescowi Berenguerowi i Mestresowi? Juanowi Bautiście Grauowi i Vallespinozie?
Spójnik łączący człony hiszpańskich nazwisk wymawiamy jako i, ale zapisujemy jako y. A zatem nazwy osobowe, które Pani przytoczyła będą miały w tekście pisanym formy Francesco Berenguer y Mestres, Juan Bautista Grau y Vallespinos. Każdy z członów takiego nazwiska może się odmieniać, jeżeli jego budowa na to pozwala i jeżeli taki jest zwyczaj językowy, np. Jose Ortega y Gasset, Ortegi y Gasseta, Ortedze y Gassetowi, Ortegę y Gasseta, Ortegą y Gassetem, Ortedze y Gassetowi. Nazwiska, o które Pani pyta, będą się odmieniały w taki sam sposób. Przypomnijmy także, że nazwiska obcego pochodzenia mogą pozostać nieodmienione, jeżeli deklinacji podlega imię.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
zwracam się z uprzejmą prośbą o poprawną odmianę hiszpańskiego imienia „matías”. Chodzi o informację, czy akcent nad „i” jest w każdej formie, np. matíasowi, czy tylko w podstawowej.
Bardzo będę wdzięczna za pomoc.
Z poważaniem,
Izabela Piotrowska
Szanowna Pani,
odmiana hiszpańskiego imienia Matías przedstawia się następująco:
| M. | Matías |
| D. | Matíasa |
| C. | Matíasowi |
| B. | Matíasa |
| N. | Matíasem |
| Ms. | Matíasie |
| W. | Matíasie! |
Jeśli zaś chodzi o kwestię wymowy w mianowniku, to brzmi ona [matijas], z akcentem padającym na drugą sylabę od końca: ma-ti-jas. Przyjmuje się, że częstotliwość pojawiania się nazwy własnej w języku (imienia czy nazwy miejscowej) przesądza o sposobie jej wymowy. Jako że nie jest to imię popularne w polszczyźnie i jego frekwencja jest znikoma, można uznać, że w pozostałych przypadkach (czyli przypadkach zależnych) akcent ten pozostanie bez zmian (czyli na sylabie 'ti’).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam. Jak odmienić nazwisko Carlos Sousa Płoszaj – mama Polka, tata pochodzi z Hiszpanii. Dyplom dla Carlosa … Dziękuję za odpowiedź.
Nazwiska męskie zakończone na -a przed spółgłoską twardą odmieniają się jak pospolite rzeczowniki rodzaju żeńskiego grupy IV. W związku z tym: dla Sousy Płoszaja.
Katarzyna Jachimowska
Dobry wieczór
Uprzejmie proszę o poradę:
Jak odmienić nazwisko Dau – także w liczbie mnogiej – i jak to zapisać?
Serdecznie pozdrawiam
Andrzej Kowalski
Nazwiska o podobnym zakończeniu zdarzają się dość często, np. Turnau, Streilau, Rau itp. W wymowie ostatnią głoską takiej nazwy własnej jest ł, czyli Dał, Turnał, Strejlał, Rał. Nazwiska o takiej budowie odmieniają się jak np. imię Michał. W wymowie nie sprawiają one większych kłopotów, problem pojawia się, kiedy chcemy zapisać formę miejscownika lub wołacza liczby pojedynczej (o kim? o Daue? Dale?). Dlatego formę tych przypadków należy wymawiać Dale, natomiast w piśmie można pozostawić ją bez odmiany, dodając jakiś inny wyraz (imię, tytuł, stanowisko itp.) we właściwej formie.
M. Dau Dauowie
D. Daua Dauów
C. Dauowi Dauom
B. Daua Dauów
N. Dauem Dauami
Msc. o (Janie) Dau O Dauach
W. (Janie) Dau! Dauowie!
Izabela Różycka
Dobry wieczór!
Chciałam zapytać Państwa o prawidłową odmianę włoskiego imienia i nazwiska, tj. Franco Basaglia.
M Basaglia, D Basagliego, C Basagliemu, B Basaglię, N Basaglią M Basaglii – czy taka odmiana jest prawidłowa? I jak wygląda liczba mnoga – Państwo Basagliowie? Czy imię Franco się odmienia?
Serdecznie dziękuję za pomoc.
Nazwiska męskie zakończone na -a po społgłosce miękkiej oraz po -j lub -l (takie jak Basaglia, Goya, Zola) odmieniają się w lp. według deklinacji żeńskiej miękkotematowej (tak jak niania) – z tą różnicą, że mają wołacz równy mianownikowi (M. Basaglia, D. Basagli, C. Basagli, B. Basaglię, N. Basaglią, Ms. Basagli, W. Basaglia). W l. mn. Basagliowie.
Imię Franco powinno się odmieniać, a więc D. Franca (podobnie Pablo – Pabla).
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry.
Mam pytanie odnośnie odmiany imienia i nazwiska George Gershwin w polskiej pracy. Moja rozprawa doktorska dotyczy dziedziny muzyki. Jak poprawnie odmienić imię i nazwisko tego kompozytora? Dziękuję za odpowiedź i pozdrawiam. Tomasz Gluska
Odmiana imienia i nazwiska tego kompozytora przedstawia się następująco:
M. George (wym. Dżordż) Gershwin
D. George’a (wym. Dżordża) Gershwina
C. George’owi (wym. Dżordżowi) Gershwinowi
B. George’a (wym. Dżordża) Gershwina
N. George’em (wym. Dżordżem) Gershwinem
Msc. George’u (wym. Dżordżu) Gershwinie
Izabela Różycka
Jak należy odmienić dwuczłonowe nazwisko męskie Karol Murawski-Majszyk? Wydaje mi się, że Karola Murawskiego-Majszyka, ale posiadacz nazwiska chce, aby forma D. brzmiała Karola Murawskiego-Majszyk. Dziękuję za pomoc
Jolanta Jackiewicz-Szuba
Dzień dobry,
wskazana przez Panią forma jest poprawna – oba człony nazwiska powinny zostać odmienione:
M. Karol Murawski-Majszyk
D. Karola Murawskiego-Majszyka
C. Karolowi Murawskiemu-Majszykowi
B. Karola Murawskiego-Majszyka
N. Karolem Murawskim-Majszykiem
Ms. Karolu Murawskim-Majszyku
Należy pamiętać, że w polszczyźnie odmieniamy nazwiska, nawet jeśli są częścią nazwisk dwuczłonowych!
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
mam kłopot z odmianą w miejscowniku amerykańskiego męskiego imienia Klace, z którym zetknąłem się w redagowanej przez siebie książce. Czy przez analogię można tu zastosować odmianę obowiązującą w przypadku imienia Bruce, czyli: o Klasie, czy w grę wchodzi innego rodzaju odmiana: o Klace’ie, a może wręcz: o Klace’em. Będę wdzięczny za rozstrzygnięcie tej wątpliwości.
Z poważaniem
Grzegorz Krzymianowski
Szanowny Panie,
słusznie dostrzega Pan analogię między odmianą imienia Klace a odmianą imienia Bruce czy nazwiska Joyce. Żeby poprawnie odmieniać obce imiona i nazwiska, musimy najpierw wiedzieć, jak się je wymawia, odmieniamy je bowiem, biorąc pod uwagę ich fonetyczne zakończenie. Imię Klace odmieniamy tak, jak na przykład imię Klemens (Klemens-a, Klemens-owi, Klemens-em, Klemensi-e). Kłopot z odmianą tego typu imion i nazwisk obcych dotyczy także ich zapisu. Po pierwsze: w imionach i nazwiskach, w których na końcu występuje niewymawiane -e (por. Klace, Bruce, Joyce), stosujemy apostrof (por. dopełniacz, biernik: Klace’a, Bruce’a, Joyce’a; celownik: Klace’owi, Bruce’owi, Joyce’owi; narzędnik: Klace’em, Bruce’em, Joyce’em), po drugie: w miejscowniku stosujemy fonetyczny zapis: Klasie, Brusie, Joysie, który pozwala w sposób jednoznaczny oddać zarówno wymowę, jak i odmianę tych form w języku polskim. Zastosowanie tylko końcówki (w miejscowniku jest to końcówka -e , nie zaś –ie) po apostrofie, jak to ma miejsce w pozostałych przypadkach gramatycznych (dopełniacz: -a, celownik: -owi, biernik: -a, narzędnik: -em), nie odzwierciedlałoby zmiany w temacie wyrazu, polegajcej na wymianie głoski twardej (tu: -s-; por. Klemensa, Klace’a) na głoskę miękką (tu: -ś; por. Klemensie, Klasie) przed końcówką –e.
Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz
Szanowni Państwo,
chciałbym zapytać o poprawną odmianę przez przypadki imienia Lew ? Konkretnie interesuje mnie forma jaką ten rzeczownik przyjmuje w celowniku, Lwu czy Lwowowi ?
Łącze Wyrazy Szacunku
Mgr Dawid Szkopiński
Szanowny Panie,
odmiana imienia Lew przedstawia się następująco:
M. Lew
D. Lwa
C. Lwowi
D. Lwa
N. Lwem
Ms. Lwie.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
będę wdzięczna za wyjaśnienie pewnej kwestii. Rzecz dotyczy formy imienia – Rachel/Rachela (to imię posiada warianty). S. Wyspiański w dramacie „Wesele” w spisie postaci stosuje formę: Rachel. Proszę o informację, jak wyglądają poprawna odmiana imienia Rachel przez przypadki. Natrafiłam na informację, że ta forma imienia (Rachel) we wszystkich przypadkach pozostaje taka sama. Z góry dziękuję za odpowiedź.
W języku polskim odmieniają się wszystkie imiona żeńskie zakończone na samogłoskę -a. Pozostałe są nieodmienne. Zgodnie z tą zasadą (opisaną między innymi w Wielkim słowniku ortograficznym pod redakcją Edwarda Polańskiego – w części Pisownia imion) imię Rachela ma następujący wzorzec odmiany: D. Racheli, C. Racheli, B. Rachelę, N. Rachelą, Ms. Racheli, W. Rachelo.
Imię Rachel, jako wariant z wygłosową spółgłoską, odnotowuje Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny pod redakcją Jerzego Podrackiego (a także Słownik ortograficzny języka polskiego Tomasza Karpowicza). W obu tych słownikach imię Rachel ma formę nieodmienną.
Elwira Olejniczak
Witam mam pytanie dotyczące prawidłowej formy imienia żeńskiego. Z wnioskiem zwróciła się Pani Wioleta i proszę o podpowiedź czy prawidłowym sformułowaniem będzie zezwolić Pani Wiolecie….. czy zezwolić Pani Wioletcie.
Z góry dziękuje za odpowiedź.
Dzień dobry,
Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN wskazuje, że w celowniku (i miejscowniku) występują formy: Wioletcie i Wiolecie [obie wym. Wiolecie], przy czym ta druga jest używana rzadziej.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
jak powinna wyglądać odmiana Dmytro Bratishko (Ukraina).
Pozdrawiam,
Maria Janowska
Aby ułatwić sobie proces odmiany nazwisk zarówno polskich, jak i obcych, warto poszukać wyrazów pospolitych, które deklinują się analogicznie. W przypadku nazwisk zakończonych na -o poprzedzone spółgłoską k takim wzorem może być wyraz matka. Z kolei imię Dmytro przyłączy takie same końcówki jak choćby wyraz student. Właściwa odmiana prezentuje się następująco:
M. Dmytro Bratishko
D. Dmytra Bratishki
C. Dmytrowi Bratishce
B. Dmytra Bratishki
N. Dmytrem Bratishką
Ms. Dmytrze Bratishce
Katarzyna Burska
Dzień dobry. Jak można odmienić imiona i nazwiska dzieci ukraińskich Viktoriia Medvedieva i Yelyzaveta Laziuk.
Do odmiany przywołanych nazwisk ukraińskich należy zastosować takie same kryteria, które odnoszą się do polskich nazwisk żeńskich, a zatem odmienne będą tylko te zakończone na -a (w tym wypadku Medvedieva). Warto również zapamiętać, że nazwisko o zakończeniu -eva przyjmuje końcówki charakterystyczne dla przymiotnika. Wydaje się, że przytoczone w pytaniu imię Viktoriia powinno być raczej transkrybowane jako Viktorija bądź Viktoria. Niezależnie od postaci odmiana będzie jednak wyglądała identycznie. Poniżej przedstawiam pełen paradygmat:
M. Viktoriia Medvedieva; Yelyzaveta Laziuk
D. Viktorii Medvedievej; Yelyzavety Laziuk
C. Viktorii Medvedievej; Yelyzavecie Laziuk
B. Viktorię Medvedievą; Yelyzavetę Laziuk
N. Viktorią Medvedievą; Yelyzavetą Laziuk
Ms. Viktorii Medvedievej; Yelyzavecie Laziuk
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
mam wątpliwości co do odmiany nazwy naszej firmy, więc chciałbym zapytać o jej poprawność.
Nazwa firmy to Ecomail.
Nie wiem, czy w j. polskim odmieniać czy nie odmieniać tej nazwy. Mogę poprosić o poradę?
Dziękuję bardzo.
Pozdrawiam serdecznie,
Marek Szwed
Już kilkukrotnie pisaliśmy w naszej Poradni, że nazwy własne (a zatem także nazwy firm) podlegają odmianie, jeśli tylko da się je wpisać w system fleksyjny języka polskiego. Zachęcam do zapoznania się choćby z tą odpowiedzią. Nazwę przywołanej w pytaniu firmy bez żadnych przeszkód da się przyporządkować do polskiego systemu odmiany, powiemy zatem: pracuję w Ecomailu, podpisano umowę z Ecomailem itd. Jeśli chcielibyśmy zostawić w przypadkach zależnych formę mianownikową, to wówczas powinniśmy ją poprzedzić wyrazem firma (pracuję w firmie Ecomail, podpisano umowę z firmą Ecomail), takie rozwiązanie byłoby jednak mało ekonomiczne.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
jak odmieniać i czy w ogóle odmieniać strony umowy (osoby fizyczne, spółki) w komparycji umowy? Jak powinno być z przykładem Grupa GTR spółka z ograniczoną odpowiedzialnością?
Nazwy własne (a zatem imiona i nazwiska, nazwy firmowe itd.) podlegają w języku polskim odmianie niezależnie od typu tekstu, w jakim się pojawiają. Należy odmieniać je zarówno w pismach urzędowo-prawnych (na przykład umowach), jak i codziennych wypowiedziach. A zatem zawieramy umowę z Agnieszką Karasińską, Piotrem Zielińskim, Grupą GRT, Wydawnictwem PWN itd.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
Czy moglabym prosić o pomoc w odmiamie nazwisk: Smogur, Koc, Matysiak, Wietrak, Sadrak,Grzegorek, Baran, Jędrzejczyk, Strzeżek, Skoczek, Sieradzan, Jamka, Perzyna, Koćmik, Stachera, Wojcieszczyk, Hano, Guba, Zawada, Betlewicz. Sama spróbowałam, ale nie jestem co do odmiany kilku nazwisk pewna i będę bardzo wdzięczna za rozwianie wszelkich wątpliwości. Pozdrawiam
Pozdrawiam
Zadała Pani pytanie o 14 nazwisk. Postaram się odpowiedzieć równie hurtowo:
1) nazwiska zakończone na -a, albo -o (Jamka, Perzyna, Stachera, Guba, Zawada, Hano) odmieniają się tak samo jak odpowiednie rzeczowniki pospolite rodzaju żeńskiego, np. jamka, pierzyna,
2) nazwiska zakończone na spółgłoski twarde (Smogur, Baran) odmieniają się tak samo jak odpowiednie rzeczowniki pospolite rodzaju męskiego, np. baran,
3) nazwiska zakończone na spółgłoski funkcjonalnie miękkie oraz tylnojęzykowe (Koc, Matysiak, Wietrak, Sadrak, Grzegorek, Jędrzejczyk) odmieniają się jak odpowiednie rzeczowniki pospolite, np. koc.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
chciałabym prosić o pomoc. Czy podane niżej nazwiska są poprawnie odmienione w zaproszeniu o treści:
Janina O. i Piotr K. wraz z Rodzicami mają zaszczyt zaprosić Szanownych Państwa
Witczak – Witczaków
Mech – Mchów
Kępa – Kępów
Ścienia – Ścieniów
Bobrek – Bobrków
Marzec – Marców
Ostanówko – Ostanówków
Pigoń – Pigoniów
Jaskółka-Jaskółków?
Z góry dziękuję!
Dzień dobry,
podane w pytaniu formy dopełniacza są utworzone poprawnie, z wyjątkiem nazwiska Mech. Tu powinna zostać użyta forma z tzw. unieruchomionym (czyli niezmienionym) tematem, czyli Mech-ów.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
chciałabym zapytać o poprawną odmianę nazwiska,które w M. l.poj. brzmi Macieja. Jak powinna wyglądąć odmiana w liczbie pojedynczej i mnogiej przez wszystkie przypadki? Proszę o odpowedź lub wskazanie źródła, w którym znajdę infromacje na ten temat.
Pozdrawiam
Dzień dobry,
zgodnie z zasadami zapisanymi w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN nazwiska męskie zakończone na -a po głosce -j lub -l oraz spółgłoskach miękkich ś, ź, ć, dź, ń przyjmują wzór odmiany żeńskich rzeczowników miękkotematowych (np. knieja):
liczba pojedyncza
M. Macieja
D. Maciei
C. Maciei
B. Macieję
N. Macieją
Ms. Maciei
W liczbie mnogiej nazwisko przybiera formy: Maciejowie, Maciejów, Maciejom, Maciejów, Maciejami, Maciejach.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry!
znalazłam informacje na temat odmiany nazwisk męskich zakończonych na 'o'(w zakłdace Warto wiedzieć – odmiana) Bardzo przydatne byłoby dopisanie zasad odmiany nazwisk męskich zakończonych na 'a’.
Pozdrowienia
Iwona Sienkiewicz
Nazwiska męskie zakończone na samogłoskę -a, zarówno polskie jak i obcego pochodzenia, są w większości odmienne, a odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, w których przed końcową samogłoską a występuje taka sama spółgłoska jak w nazwisku:
1) te nazwiska, w których przed samogłoską a jest spółgłoska miękka (ś, ź, ć, dź, ń) lub spółgłoski j oraz l, np. Kania, Ziaja, Zola, odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie miękkotematowe, np. niania, szyja, sala (kto? Kania, kogo? Kani, komu? Kani, kogo? Kanię, z kim? z Kanią, o kim? o Kani),
2) te nazwiska męskie, w których przed końcową samogłoską a występuje spółgłoska twarda (b, p, d, t, w, f, z, s, r, ł, m, n) np. Zawada, Makuła, Derrida, Tzara, odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie twardotematowe, np. syrena, para, buła (kto? Tzara, kogo? Tzary, komu? Tzarze, kogo? Tzarę, z kim? z Tzarą, o kim? o Tzarze),
3. te nazwiska męskie, w których przed końcową samogłoską a występuje spółgłoska funkcjonalnie miękka (c, dz, cz, dż, sz, rz (ż)) , np. Dymsza, Bończa odmieniają się jak rzeczowniki żeńskie typu taca, tęcza, kasza (kto? Bończa, kogo? Bończy, komu? Bończy, kogo? Bończę, z kim? z Bończą, o kim? o Bończy),
4) te nazwiska męskie, w których przed końcową samogłoską a występuje spółgłoska tylnojęzykowa (k, g, ch), np. Religa, Szajnocha, Ortega, Žižka odmieniają się jak jak rzeczowniki żeńskie typu kluska, flaga (kto? Ortega, kogo? Ortegi, komu? Ortedze, kogo? Ortegę, z kim? z Ortegą, o kim? o Ortedze).
Nazwiska męskie obcego pochodzenia kończące się w wymowie na grupę głosek -ua (pisane jako Benoit – wym. Benua, Dubois – wym. Dibua, Callois – wym. Kalua) nie odmieniają się.
Nazwiska męskie obcego pochodzenia kończące się w wymowie na samogłoskę a, po której w pisowni występują jeszcze jakieś spółgłoski (Marat – wym. Mará) odmieniają się jak rzeczowniki męskie twardotematowe, np. jubilat.
Izabela Różycka
Proszę o pomoc w odmianie nazwiska „Białoząb”.
Dzień dobry,
odmiana nazwisk polskich zakończonych na –ąb, np. Białoząb, Gołąb, Jarząb może przebiegać dwojako w rodzaju męskim (z wymianą głoskową lub bez niej):
liczba pojedynczaM. Białoząb
D. Białozęba lub Białoząba
C. Białozębowi lub Białoząbowi
B. Białozęba lub Białoząba
N. Białozębem lub Białoząbem
Ms. Białozębie lub Białoząbie
liczba mnoga
M. Białoząbowie
D. Białozębów lub Białoząbów
C. Białozębom lub Białoząbom
B. Białozębów lub Białoząbów
N. Białozębami lub Białoząbami
Ms. Białozębach lub Białoząbach.
O wyborze wzorca odmiany decyduje zwyczaj odmiany danego nazwiska przez osobę, która je nosi, przy czym zwykle uznaje się, że pierwszy sposób (z wymianą głoskową ą:ę) jest mniej staranny.
W rodzaju żeńskim, w liczbie pojedynczej nazwisko Białoząb pozostaje nieodmienne.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
przy opracowywaniu zaproszeń ślubnych zetknęliśmy się z problemem poprawnej odmiany nazwisk. W związku z różnymi opiniami na ten temat bardzo proszę o odpowiedź na poniższe pytanie.
W jaki sposób (i czy w ogóle) powinny zostać odmienione następujące nazwiska:
1) Zemanek (zapraszamy Sz.P. Zemanków czy zapraszamy Sz.P. Zemanek?)
2) Fus (zapraszamy Sz.P. Fusów czy zapraszamy Sz.P. Fus?)
3) Rozner (zapraszamy Sz.P. Roznerów czy zapraszamy Sz.P. Rozner?)
O formach liczby mnogiej nazwisk pisaliśmy już w poradni kilkakrotnie. Mogę więc teraz tylko powtórzyć, że język polski jest językiem fleksyjnym, a to oznacza, że określone części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, liczebnik, większość zaimków) odmieniają się. Nazwy własne, w tym również nazwiska, także się odmieniają, z wyjątkiem pewnych nazw pochodzenia obcego, których budowa na odmianę nie pozwala. Nazwiska w liczbie mnogiej, oznaczające małżeństwa, rodzeństwa itp. odmieniają się tak samo, jak rzeczowniki pospolite (osobowe) o takim samym zakończeniu (Zemanek jak np. kochanek, Fus jak np. wiarus, a Rozner jak milioner).
Izabela Różycka
Dzień dobry, od jakiegoś czasu zastanawiam się jak odmienić nazwiska gości na zaproszeniach ślubnych.
Jeśli zapraszam małżeństwo X i Y Papkala to poprawna forma w bierniku brzmi Papkalów?
I w przypadku nazwisk Kurp, Kuc, Mańko, Posiłek jest podobnie?
Warto było przejrzeć archiwum naszej Poradni, już niejednokrotnie udzielaliśmy bowiem odpowiedzi na pytanie, jak należy odmieniać nazwiska w bierniku – szybko rozwiałaby Pani swoje wątpliwości. Przypomnę zatem, że nazwiska, które odmieniają się jak rzeczowniki (czyli wszystkie przytoczone w pytaniu), w bierniku liczby mnogiej otrzymują końcówkę -ów. Poprawne formy to zatem: Papkalów, Kurpów, Kuców, Mańków, Posiłków.
Katarzyna Burska
Witam,
chciałem się dowiedzieć, jak odmienić nazwisko męskie Kwiecień?
Z góry dziękuję!
Piotr P.
Dzień dobry,
nazwiska zakończone na -eń o formie rzeczowników pospolitych z ruchomą samogłoską w rdzeniu (Styczeń, Kwiecień, Grudzień, Nicień, Półcień) odmieniają się dokładnie tak, jak te właśnie rzeczowniki, czyli: Styczniowi, Kwietniowi, Grudniowi, Nicieniowi, Półcieniowi.
M. Kwiecień
D. Kwietnia
C. Kwietniowi
B. Kwietnia
N. Kwietniem
Ms. Kwietniu.
Agnieszka Wierzbicka
Mam do Państwa pytanie. Czy nazwisko „Bar” w zdaniu: „byliśmy u Pana Bary” jest poprawnie użyte czy należałoby powiedzieć: „Byliśmy u Pana Bara”.
Dziękuję za rozstrzygnięcie.
Pozdrawiam.
Nazwisko Bar, tak jak wszystkie nazwiska męskie kończące się w mianowniku na spółgłoskę, odmienia się według deklinacji męskiej, a więc kto? Bar, kogo? Bara, komu? Barowi, kogo? Bara, z kim? z Barem, o kim? o Barze. Formę u Bary mogłoby natomiast przyjąć nazwisko kończące się w mianowniku na samogłoskę a, czyli brzmiące w tym przypadku (np. Jan) Bara.
Skoro nazwisko brzmi Bar, jedyną poprawną postacią w dopełniaczu jest forma Byliśmy u Pana Bara.
Izabela Różycka
Dzień dobry. Czy odmieniamy nazwisko Beyer? Pozdrawiam Anita Kotwa-Kąkol
Kluczowe pytanie, na które musimy sobie odpowiedzieć, zastanawiając się nad odmianą nazwisk, brzmi: kto jest nosicielem danego nazwiska? Jeśli mamy do czynienia z kobietą o nazwisku Beyer, to będzie ono nieodmienne, gdyż wśród nazwisk żeńskich deklinacji podlegają tylko te, które są zakończone na -a. Jeśli jednak nazwisko Beyer będzie nosił mężczyzna, to należy je odmieniać, np. idę na spacer z panem Beyerem, polubiłam Jacka Beyera itd.
Katarzyna Burska
Dzień Dobry
Chciał bym zapytać czy odmienia się nazwisko Bucoń. Chodzi w tym przypadku dokładnie o pana.
Z góry dziękuje za informacje.
Pozdrawiam
Tomasz Pawlak
Wszystkie nazwiska męskie, które kończą się na spółgłoski są odmienne. Odmiana nazwiska Bucoń wygląda następująco:
M. kto? Bucoń
D. kogo? Buconia
C. komu? Buconiowi
B. kogo? Buconia
N. kim? Buconiem
Msc. o kim? o Buconiu
W. Buconiu!
Izabela Różycka
Dzień dobry, Szanowni Państwo proszę o pomoc w odmianie nazwiska Bugzel, czy poprawna jest forma Darkowi Bugzelowi, a może Darkowi Bugzlowi. Z góry dziękuję i pozdrawiam Marlena S.
O przysparzającej kłopotów odmianie nazwisk zakończonych na -el pisaliśmy już kilkukrotnie w naszej poradni. Zachęcam do zapoznania się choćby z tą poradę. Przypomnijmy: nazwiska polskie tożsame z wyrazami pospolitymi oraz obce, przyswojone do polszczyzny tracą e w odmianie (Wróbel – Wróbla, Nobel – Nobla). W pozostałych e zwykle jest zachowane, choć niejednokrotnie o wzorcu odmiany decyduje zwyczaj językowy. Wydaje się, że obie formy – Bugzelowi i Bugzlowi – można byłoby uzasadnić. Jako dominującą warto byłoby przyjąć postać utrwaloną np. w tradycji rodzinnej.
Katarzyna Burska
Dzień dobry, bardzo proszę o pomoc w odmianie nazwiska dwuczłonowego Burkat-Czechowski.
W męskich nazwiskach dwuczłonowych odmieniamy obie części, chyba że pierwszy człon jest nazwą herbu albo zawołaniem bojowym, wówczas w normie wzorcowej należy go nie deklinować (np. Korwin-Mikke, Korwin-Mikkego, Korwin-Mikkemu itd.). Każdy człon przywołanego w pytaniu nazwiska będzie się odmieniał zgodnie z zasadami przyporządkowanymi nazwiskom jednoczłonowym, tj. Burkat według odmiany rzeczownikowej (np. analogicznie do wyrazu pospolitego student), z kolei Czechowski – według odmiany przymiotnikowej (np. jak tani). Pełen paradygmat przedstawia się następująco:
M. Burkat-Czechowski
D. Burkata-Czechowskiego
C. Burkatowi-Czechowskiemu
B. Burkata-Czechowskiego
N. Burkatem-Czechowskim
Ms. Burkacie-Czechowskim
Katarzyna Burska
Witam, czy nazwisko Chmura odmienia się przez przypadki? Które zdanie jest poprawne: Idę z Pauliną Mroczkowską – Chmurą czy Idę z Pauliną Mroczkowską – Chmura?Umowa zawarta pomiędzy Panem X i Arturem Chmurą czy Arturem Chmura.
Z góry dziękuję za odpowiedzi.
Wszystkie polskie nazwiska męskie są odmienne. Wśród nazwisk kobiet odmieniają się te, które zakończone są na samogłoskę -a. A zatem zarówno w odniesieniu do mężczyzn jak i do kobiet nazwisko Chmura odmienia się, a wzorem jego odmiany jest rzeczownik pospolity chmura. Czyli: Idę z Pauliną Mroczkowską Chmurą i Umowa zawarta między Panem X i Arturem Chmurą.
Izabela Różycka
Nazwisko żeńskie -Długozima – w C. ma formę Długozimie czy też Długozimej?
Pozdrawiam
Dzień dobry,
odmiana żeńskiego nazwiska Długozima będzie przedstawiać się następująco:
M. Długozima
D. Długozimy
C. Długozimie
B. Długozimę
N. Długozimą
Ms. Długozimie.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
czy nazwisko Jakub Dzień się odmienia,
czy to jest poprawne dla Jakuba Dzienia
Wszystkie polskie nazwiska męskie są odmienne, zatem nazwisko Dzień też będzie podlegało odmianie. W jednosylabowych nazwiskach męskich zakończonych na -eń samogłoska e podczas deklinacji zostaje zachowana, poprawne są więc formy Dzienia, Dzieniowi, Dzieniem.
Katarzyna Burska
Czy nazwisko premiera Słowacji (Robert Fico) powinniśmy odmieniać?
Wymagania polskiej fleksji nakazują włączanie nazwisk obcych do modeli deklinacyjnych właściwych wyrazom pospolitym. Nazwiska zakończone na -o w lp. odmieniają się jak rzeczowniki. W tym wypadku można wspomóc się odmianą rzeczownika czapka (znane nazwisko Moniuszko też przybiera końcówki fleksyjne charakterystyczne dla tej odmiany). Fico powinniśmy więc odmieniać tak jak czapka (i Moniuszko).
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
Według mojej wiedzy nazwisko Fiema jest nazwiskiem, które należy odmieniać, ale są osoby, które twierdzą, że tak nie jest. W związku z tym bardzo proszę o informację: jak wygląda odmiana nazwiska Fiema przez przypadki w liczbie pojedynczej i mnogiej.
Z góry bardzo dziękuję za odpowiedź.
Z poważaniem
Elżbieta Fiema
Pani Elżbieto,
Pani nazwisko jest odmienne, wg następującego wzorca:
l. pojedyncza
M. Fiema
D. Fiemy
C. Fiemie
B. Fiemę
N. Fiemą
Ms. Fiemie
l. mnoga
M. Fiemowie
D. Fiemów
C. Fiemom
B. Fiemów
N. Fiemami
Ms. Fiemach
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Witam. Chciałabym upewnić się jak wygląda odmiana nazwiska Frey.
Jak mam napisać – Zapraszam Annę i Marka Freyów czy Freych a może Frey.
Dzień dobry,
podane nazwisko odmieniamy wg tego samego wzorca, co nazwisko Madej. W liczbie mnogiej powinna się więc pojawić forma Freyów.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
jaka jest poprawna odmiana nazwiska Ganske? Udzielono warunkowego zwolnienia Janowi Ganske czy Ganskemu? Uchylić dozór sprawowany nad skazanym Janem Ganske czy Janem Ganskem?
Dziękuję za odpowiedź,
Józefina Zochniak
Nazwiska męskie zakończone w mianowniku samogłoską e odmieniają się jak przymiotniki, jedynie w narzędniku i miejscowniku mają końcówkę -em (nie jak przymiotniki -im//-ym). A zatem poprawne są drugie z przytaczanych przez Panią form, tj.: Udzielono warunkowego zwolnienia Janowi Ganskemu oraz Uchylić dozór sprawowany nad skazanym Janem Ganskem.
Izabela Różycka
Witam,
jak odmienić w zaproszeniu nazwisko: zapraszają Ewę i Tadeusza (Gniew) …?
Pozdrawiam,
Beata Tylka
W dopełniaczu liczby mnogiej wskazane nazwisko będzie miało końcówkę -ów. Warto także dodać ze względów grzecznościowych formę Państwa przed imionami i nazwiskiem. Formuła na zaproszeniu powinna mieć brzmienie: Zapraszają Państwa Ewę i Tadeusza Gniewów.
Agnieszka Wierzbicka
W jaki sposób odmienić nazwisko GUZ? dyplom dla pana Guza?
Dziękuję za odpowiedź, A.L.
Odmiana tego nazwiska wygląda następująco: M. Guz, D. Guza, C. Guzowi, B. Guza, N. Guzem, Msc. Guzie, W. Guzie! A zatem dyplom dla pana Guza.
Izabela Różycka
Mam problem z odmianą nazwiska Piotr Hrybek:( Czy Celownik- Piotrowi Hrybkowi??
Podana przez Panią forma celownika jest poprawna. Cała odmiana tego nazwiska wygląda następująco:
M. Hrybek
D. Hrybka
C. Hrybkowi
B. Hrybka
N. Hrybkiem
Msc. Hrybku
W. Hrybku!
Izabela Różycka
Dzień dobry,
proszę o pomoc:
Sergii Kabalnyi i Yuliia Kabalna to Państwo …?
Zgodnie z zasadami polszczenia nazw własnych nazwiska ukraińskie zakończone na –ий w mianowniku liczby pojedynczej otrzymują końcówkę –y, a to sprawia, że należy odmieniać je jak przymiotniki (Kabalny, Kabalnego itd.). Poprawna forma mianownika liczby mnogiej to zatem Kabalni.
Kwestię transkrypcji, transliteracji i polszczenia nazwisk ukraińskich poruszyła w 2022 roku Rada Języka Polskiego, a konkretnie Katarzyna Kłosińska we współpracy z Adamem Wolańskim. Opinię tę można znaleźć tutaj.
Katarzyna Burska
Jak odmienić nazwisko żeńskie Kania, wg jakiego wzoru, Kani – jak brzmi dopełniacz?
Nazwisko Kania (używane zarówno w stosunku do kobiety jak i mężczyzny) odmienia się tak samo jak rzeczownik pospolity kania. A zatem dopełniacz tego nazwiska brzmi tak, jak Pani to napisała, czyli Kani.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
czy nazwisko Kosior odmienia się przez przypadki?
Pozdrawiam
Julia Rosińska
Wskazane przez Panią nazwisko odmienia się w w liczbie pojedynczej, w rodzaju męskim (czyli w odniesieniu do mężczyzny) w następujący sposób:
M. Kosior
D. Kosiora
C. Kosiorowi
B. Kosiora
N. Kosiorem
Ms. Kosiorze
W liczbie mnogiej, gdy mówimy/piszemy o Państwu Kosiorach, powinniśmy używać następujących form:
M. Kosiorowie
D. Kosiorów
C. Kosiorom
B. Kosiorów
N. Kosiorami
Ms. Kosiorach
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Mam pytanie co do odmiany nazwiska Ksiądz, czy powinno się odmieniać to nazwisko jak poniżej:
Mianownik: Ksiądz,
Dopełniacz: Ksiądza,
Celownik: Ksiądzowi,
Biernik: Ksiądza,
Narzędnik: Ksiądzem,
Miejscownik: Ksiądzu,
Wołacz: Ksiądzu.
Czy jak większość osób wpisuje np. zapraszamy Adama Księdza?
W poradnikach dotyczących odmiany nazwisk znajdujemy informację, że w nazwiskach jednosylabowych – a do takich należy Ksiądz – dopuszczalna jest jedynie zmiana tematu fleksyjnego polegająca na zmiękczeniu wygłosowej spółgłoski w miejscowniku (Kot – Kocie, Dorn – Dornie, Lem – Lemie). Jakiekolwiek inne zmiany, w tym alternacje ilościowe (Mech – *Mchu) czy jakościowe (Dąb – *Dęba), są niedopuszczalne, nawet jeśli nazwisko jest tożsame z rzeczownikiem pospolitym. Zgodnie z tymi regułami nazwisko Ksiądz należy zatem odmieniać bez alternacji ą:ę, a zatem przytoczone w pytaniu formy są prawidłowe.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
proszę o poradę, jak należy odmieniać nazwisko: Lau; także w liczbie mnogiej (synowie Lauów?) A zapis?
D. Jana Laua / Anny Lau/ Lauowej ?
Grzecznie dziękuję za odpowiedź,
Anna S.
Szanowna Pani,
odmiana jest następująca (można ją wzorować na znanym wielu Polakom nazwisku Turnau):
Liczba pojedyncza:
M. Jan Lau, Anna Lau (lub Anna Lauowa – gdzie końcówka -owa wskazuje na bycie żoną Jana Laua)
D. Jana Laua, Anny Lau (lub Anny Lauowej)
C. Janowi Lauowi, Annie Lau (lub Annie Lauowej)
B. Jana Laua, Annę Lau (lub Annę Lauową)
N. Janem Lauem, Anną Lau (lub Anną Lauową)
Ms. Janie Lau, Annie Lau (lub Annie Lauowej) – tu w r. męs. wyjątkowo nazwisko nieodmienne (ze względu na trudność w zapisie ortograficznym nazwiska zakończonego na -u nie można utworzyć formy zakończonej na -le)
W. Janie Lau, Anno Lau (lub Anno Lauowo)!
Liczba mnoga:
M. Państwo Lauowie
D. Państwa Lauów
C. Państwu Louom
B. Państwa Lauów
N. Państwem Lauami
Ms. Państwie Lauach
W. Państwo Lauowie!
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
bardzo proszę o informację dot. pisowni:
Ogólnopolski Konkurs im. Carla Loewe czy im. Carla Loewego?
Jest tu przypadek nazwiska zakończonego na samogłoskę – e czy znaczy to, że zostawiamy formę nieodmienioną?
Będę wdzięczna za szybkie wyjaśnienie
serdecznie pozdrawiam
Nazwiska zakończone w mianowniku na samogłoskę e odmieniają się jak przymiotniki, czyli Loewe, Loewego, Loewemu, Loewego, Loewem, o Loewem. Norma pozwala także pozostawić obce nazwisko nieodmienione. Dzieje się tak wtedy, kiedy odmienimy inny wyraz identyfikujący daną osobę, np. imię. A zatem obie przytoczone przez Panią formy są dopuszczalne, ale ta z odmianą nazwiska jest bardziej staranna, a co za tym idzie, bardziej stosowna w nazwie ogólnopolskiego konkursu.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo, chciałem zapytać o odmianę nazwiska Lubaszenko. Ostatnio słyszałem, jak dziennikarz mówił, że filmy z udziałem młodego Lubaszenko były wybitne. Czy to nazwisko się nie odmienia?
Ostatnio szerzy się zwyczaj nieodmieniania nazwisk kończących się na samogłoskę –o, takich jak: Lubaszenko, Mleczko, Klimuszko. Tymczasem formy nazwisk z wygłosowym –o należy odmieniać według deklinacji żeńskiej, a więc: M. Mleczko, D. Mleczki, C. Mleczce, B. Mleczkę, N. Mleczką, Ms. Mleczce. Polecam jako wzór deklinowanie znanych nazwisk, np. Kościuszko, Kościuszki, Kościuszce, Kościuszkę.
Katarzyna Jachimowska
Jak odmienić nazwisko Ładno ? Wszystkie nazwiska męskie odmieniają się w języku polskim. Na razie nikt mi jeszcze nie udzielił żadnej odpowiedzi. Proszę o odmianę. Dziękuję
Nazwiska męskie zakończone w mianowniku na samogłoskę o odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego (oczywiście z wyjątkiem tegoż mianownika). Można zatem za wzór odmiany przyjąć np. rzeczownik kobieta, albo jakieś inne nazwisko kończące się na o, którego odmiana nie nastręcza żadnych trudności, np. Matejko, Kościuszko. Odmiana tego nazwiska będzie się więc przedstawiała następująco:
M. kto? Ładno
D. kogo? Ładny
C. komu? Ładnie
B. kogo? Ładnę
N. z kim? z Ładną
Msc. o kim? o Ładnie
W. Ładno!
Izabela Różycka
jak napisać poprawnie odmianę nazwiska:
Stanisław Macieja …. Stanisławowi M…
z góry dziękuję za pomoc. pozdrawiam
Męskie nazwiska miękkotematowe kończące się w mianowniku na samogłoskę –a odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego, np. nadzieja. A zatem odmiana nazwiska Macieja wygląda następująco:
M. Macieja
D. Maciei
C. Maciei
B. Macieję
N. Macieją
Ms. Maciei
Izabela Różycka
Dzień dobry,
oczywistą kwestią jest to, iż nazwiska w języku polskim odmieniamy również w przypadku małżeństw. Jednakże nawet poloniści boją się takich sytuacji. W podanym niżej przykładzie proszę o wskazanie poprawnej formy, chociaż osobiście jestem przekonana o poprawności pierwszej, czyli odmiana obydwu imion i nazwiska.
1. Członkowie Stowarzyszenia pragną złożyć Sz. P. Annie i Janowi Mahoniom wyrazy wdzięczności.
2. Członkowie Stowarzyszenia pragną złożyć Sz. P. Annie i Janowi Mahoń wyrazy wdzięczności.
3. Członkowie Stowarzyszenia pragną złożyć Sz. P. Mahoniom.
Z góry dziękuję za odpowiedź
Jak słusznie zauważono w pytaniu, polskie nazwiska podlegają odmianie, dotyczy to także liczby mnogiej, a z taką mamy do czynienia w przypadku małżeństw. Nazwisko Mahoń będzie miało w celowniku liczby mnogiej formę Mahoniom. Za poprawne zależy zatem uznać odpowiedzi nr 1 i 3, choć z punktu widzenia grzeczności językowej lepiej oczywiście posługiwać się nie tylko samym nazwiskiem, lecz także imionami. W oficjalnym piśmie warto zatem wykorzystać konstrukcję nr 1.
Katarzyna Burska
Witam,
przeszukałam dość dokładnie internet i analizowałam zasady odmiany nazwisk i mam problem z jednym nazwiskiem.
Nazwisko: Maśko
Proszę o informację czy nazwisko to odmienia się.
Czy na zaproszeniu powinnam napisać,że zapraszam Sz.P Andrzeja i Beatę Maśko czy Sz.P Andrzeja i Beatę Maśków.
Pozdrawiam
Kamila Stelmach
Pani Kamilo,
wskazane przez Panią nazwisko Maśko jest odmienne:
M. Maśko
D. Maśki
C. Maśce
D. Maśkę
N. Maśką
Ms. Maśce
W zaproszeniu powinna pojawić się forma liczby mnogiej, tj. Szanownych Państwa Beatę i Andrzeja Maśków. Więcej na temat odmiany nazwisk zakończonych samogłoską -o znajdzie Pani na naszej stronie.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
jak poprawnie odmienić nazwisko „Mientka” (pisane przez „en”)? Udzielić warunkowego zwolnienia Katarzynie Mientkiej czy Mientce?
Dziękuję za odpowiedź,
z poważaniem Józefina Zochniak
Wiele polskich nazwisk ma nietypową postać ortograficzną. Najczęściej jest ona spowodowana zapisem w dokumentach dokonywanym przez nieznających języka polskiego urzędników niemieckich lub austriackich w czasach zaborów. Taka nietypowa pisownia, zacierająca budowę nazwiska, może utrudnić jego odmianę. Żeby zdecydować w danym przypadku o tym, która z przytoczonych przez Panią form jest poprawna, trzeba znać etymologię tej nazwy własnej. Jeżeli jest ona z pochodzenia przymiotnikiem (miękka), właściwa byłaby postać Katarzynie Mientkiej, natomiast jeżeli podstawą nazwiska był rzeczownik (miętka), wówczas poprawną formą będzie Katarzynie Mientce.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
jak należy odmienić nazwisko Morgenthau – czy mamy do czynienienia z raportem Morgenthau czy Morgenthaua? Henry Morgenthau był Amerykaninem niemieckiego pochodzenia.
AD.
Jeśli tylko do danego nazwiska można przypisać jakiś paradygmat odmiany, należy je deklinować. Nazwisko Morgenthau w wymowie kończy się na -ł, będzie zatem odmienne jak rzeczownik twardotematowy student. Poprawna forma dopełniacza to Morgenthaua (jak: studenta). Warto również zwrócić uwagę, że miejscownik nazwisk zakończonych w piśmie na -au jest tożsamy z mianownikiem (o Morgenthau).
Katarzyna Burska
Witam serdecznie
piszę, albowiem mam ogromny problem językowy: odmiana mojego nazwiska NOGA.Bardzo broszę o pomoc w tej sprawie.
Do dnia wczorajszego moje nazwisko było nieodmienne …od pokoleń! Dla pani Magdaleny Noga, Od pani Magddaleny Noga, pani Magdalenie Noga …itd. Nawet jak ktoś miał wątpliwość, to pytał mnie, czy odmienić. Od pokoleń nikt nigdy nie odmieniał mojego nazwiska.
Będąc na studiach polonistycznych, zapytałam mojego wykładowcę z językoznastwa, by rozwiać te wątpliwości i wówczas potwierdził, że moje nazwisko jest nieodmienne. I tak było do wczoraj, kiedy odebrałam dyplom – nagrodę z okazji DEN, a tam „… przyznaje nagrodę pani Magdalenie Nodze…”Byłam w szoku.To jak to jest z tym moim nazwiskiem?
Pozdrawiam serdecznie i z góry dziekuję
Magdalena Noga
Wymagania polskiej fleksji nakazują, aby włączać nazwiska do modeli deklinacyjnych właściwych rzeczownikom pospolitym, o ile to oczywiście możliwe. Czy użytkownik języka polskiego ma prawo do nieodmieniania swojego nazwiska? Na to pytanie odpowiedzi udzielił Jerzy Bralczyk – znany językoznawca. Odsyłam więc do jego blogu ,,Co na języku to w głowie” (odcinek z 31 października 2013r. zatytułowany wciąż nazwy własne) http://jerzybralczyk.bloog.pl/id,338807359,title,Wciaz-nazwy-wlasne,index.html?smoybbtticaid=613a23
Na marginesie uwaga ortograficzna: myślistwo, ale językoznawstwo.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
jak odmienić w liczbie mnogiej nazwisko Olszanka? Czy to będzie Państwo Olszankowie czy Państwo Olszanka?
Pozdrawiam
Nazwiska w liczbie mnogiej należy odmieniać. Mianownik od nazwisk mających postać rzeczownika tworzymy poprzez dodanie –owie. Poprawna forma to zatem Państwo Olszankowie.
Cały paradygmat przedstawia się następująco:
M. Olszankowie
D. Olszanków
C. Olszankom
B. Olszanków
N. Olszankami
Ms. Olszankach
Katarzyna Burska
Jak odmienić nazwisko PACH (beata)?
Jeżeli jest to nazwisko mężczyzny, odmienia się na przykład jak rzeczownik Włoch, tzn.:
M. kto? Pach
D. kogo? Pacha
C. komu? Pachowi
B. kogo? Pacha
N. z kim? z Pachem
M. o kim? o Pachu
W. Pachu!
Jeżeli natomiast jest to nazwisko kobiety, wówczas pozostaje nieodmienne, ponieważ wśród nazwisk kobiet odmieniają się tylko te, które zakończone są w mianowniku na samogłoskę -a.
Izabela Różycka
W jaki sposób odmieniamy nazwisko Pańta w liczbie mnogiej? Zapraszam państwo Bożenę i Jakuba Pańtów?
Z poważaniem
Anna D.
W bierniku liczby mnogiej przywołane nazwisko będzie miała końcówkę -ów. Forma Pańtów jest zatem poprawna. Ze względów grzecznościowych warto napisać wyraz państwo wielką literą, ponadto musi on – podobnie jak imiona i nazwisko – wystąpić w bierniku. Formuła na zaproszeniu powinna zatem brzmieć: Zapraszam Państwa Bożenę i Jakuba Pańtów.
Katarzyna Burska
Czy nazwisko Pasek się odmienia?
Dzień dobry,
nazwisko Pasek odmieniamy, jeśli określa ono mężczyznę, następująco:
M. Pasek
D. Paska
C. Paskowi
B. Paska
N. Paskiem
Ms. Pasku.
W sytuacji, gdy nazwisko Pasek nosi kobieta, nie będziemy go odmieniać, np. rozmawiałam z panią Pasek, byłam z Anią Pasek na wakacjach.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
poproszę o wskazanie odmiany nazwiska Poczobutt-Odlanicki.
Dziękuję!
Mateusz M.
Dzień dobry,
ogólna zasada odmiany nazwisk dwuczłonowych męskich wskazuje, że każdy składnik takiego nazwiska odmieniamy, chyba że pierwszy człon jest nazwą dawnego herbu lub przydomka. I tak właśnie jest w przypadku nazwiska Poczobutt-Odlaniecki. W tej sytuacji odmiana przedstawia się następująco:
M. Poczobutt-Odlaniecki
D. Poczobutt-Odlanieckiego
C. Poczobutt-Odlanieckiemu
B. Poczobutt-Odlanieckiego
N. Poczobutt-Odlanieckim
Ms. Poczobutt-Odlanieckim
W. Poczobutt-Odlaniecki
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry!
Czy powinnam odmieniać nazwisko Poincare?
Jola Zadroń
Dzień dobry,
francuskie nazwisko Poincaré [wym. Płękare, z akcentem na ostatnią sylabę] odmieniamy jak przymiotnik:
M. Poincaré
D. Poincarégo
C. Poincarému
B. Poincarégo
N. Poincarém
Ms. Poincarém.
Jeśli użyjemy tego nazwiska z imieniem lub innym wyrażeniem wskazującym jednoznacznie na osobę, nazwisko może pozostać nieodmienne, np. Podwaliny teorii względności sformułowane przez Julesa Henriego Poincaré stały się punktem wyjścia…
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
chciałam zapytać o odmianę nazwiska Prażmo w liczbie mnogiej. Zapraszam Sz. P. Prażmów? Zaproszeni są Sz. P. Prażmy czy Prażmowie? A może Prażmo?
Dziękuję
Wiele razy wyjaśnialiśmy w poradni sposób odmiany nazwisk w liczbie mnogiej. Te z nich, które mają budowę rzeczownikową odmieniają się np. jak rzeczownik synowie, czyli Prażmowie, Prażmów, Prażmom, Prażmów, Prażmami, Prażmach. A zatem zapraszamy Państwa Prażmów, a zaproszeni są Państwo Prażmowie.
Izabela Różycka
prażmo-wyraz staropolski oznaczający ziarno prażone.Np robione z prażma….Widziałem u Prażma ..Czy nazwisko Prażmo odmienia się w liczbie pojedynczej w deklinacji mieszanej[Kościuszko,Leonardo ].
Proszę o prawidłową odmianę.
Jeżeli używamy tego nazwiska do identyfikacji mężczyzny, wówczas odmienia się ono jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, podobnie jak wszystkie nazwiska męskie twardotematowe, zakończone na samogłoskę o (np. Matejko, Kościuszko, Sidło, Lato, Ziobro, Wojszwiłło, Honesto itp.). A zatem odmiana ta wyglądać będzie następująco: Prażmo, Prażmy, Prażmie, Prażmę, Prażmą Prażmie. Jeżeli jest to nazwisko kobiety, wówczas jest ono nieodmienne.
Izabela Różycka
Jak odmienia się nazwisko Rożeń?
Nazwiska męskie zakończone na spółgłoskę miękką -ń odmieniają się analogicznie do męskoosobowych rzeczowników pospolitych o takim samym zakończeniu. Odmieniając nazwiska polskie dwu- lub wielosylabowe, w których wygłosowa spółgłoska -ń poprzedzona jest samogłoską -e, trzeba brać pod uwagę to, czy brzmią one jak rzeczowniki pospolite (M. Kwiecień, D. Kwietnia; M. Kamień, D. Kamienia). W nazwiska niemających odpowiedników wśród rzeczowników pospolitych o zachowaniu lub opuszczeniu e w przypadkach zależnych decyduje tradycja odmiany, np. M. Woleń, D. Wolenia; M. Stępień, D. Stępnia.W przypadku nazwiska Rożeń przypuszczalnie dopełniacz brzmi Rożenia.
Katarzyna Jachimowska
Witam! Jak odmieniamy nazwisko Sarna w liczbie mnogiej. Chodzi o tekst na zaproszeniu: zapraszamy Państwa…
Z góry dziękuję za odpowiedź
Nazwiska zakończone w mianowniku liczby pojedynczej na samogłoskę -a w liczbie mnogiej przybierają formę z końcówką -owie, czyli np. Sarnowie. A zatem zapraszam Państwa Sarnów.
Izabela Różycka
Dzień dobry, mam pilne pytanie dotyczące odmiany pierwszego członu nazwiska Saryusz-Wolski. Wg mojej wiedzy oba człony powinny być odmieniane (na stronach dot. herbów znalazłam informację, że nie jest to herb, lecz przydomek). Jednak sam właściciel tego nazwiska poprosił na Twitterze, by pierwszego członu „Saryusz” nie odmieniać. Jak należałoby się odnieść do takiej sytuacji?
Jako odpowiedź zacytuję fragment z Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny (2014): „Jeżeli nazwisko mężczyzny składa się z dwóch części [….], to obie części są odmieniane [….] zgodnie z zasadami obowiązującymi w nazwiskach jednoczłonowych. Wyjątek stanowią nazwiska złożone, w których pierwszy człon jest nazwą herbu lub zawołaniem bojowym [….]. W takim wypadku może on pozostać nieodmienny.” Jak widać, wahania, czy pierwszy człon nazwiska odmieniać, czy nie, dotyczą tylko tego wyjątku – tu można uwzględniać wolę nosiciela danego nazwiska. Skoro sprawdziła Pani, że forma Saryusz nie jest nazwą herbu, właściwe jest odmienianie tego członu nazwy osobowej.
Izabela Różycka
Jak odmienia się nazwisko Scorsese?
Nazwisko znanego amerykańskiego reżysera filmów i scenarzysty odmieniamy według wzorca przymiotnikowego:
M. Scorsese
D. Scorsesego
C. Scorsesemu
B. Scorsesego
N. Scorsesem
Ms. Scorsesem
W. Scorsese.
Warto jednak zwrócić uwagę, że gdy używamy obok nazwiska odmienionego imienia lub innego wyrazu to dopuszczalna jest nieodmieniona forma nazwiska, np. w „Taksówkarzu” Marina Scorsese… czy twórczość/filmografia/filmy Scorsese.
Agnieszka Wierzbicka
Jak odmienić nazwisko: Skalny, znalazłam formy: zapraszam Państwa Annę i Jana Skalnych/Skalnów – która forma jest poprawna? Panią Annę Skalną czy Annę Skalny?
Nazwisko Skalny ma formę przymiotnika, a zatem powinno być odmieniane jak ta właśnie część mowy, czyli: Zapraszam Pana Jana Skalnego, Zapraszam Państwa Annę i Jana Skalnych. Jeżeli nazwisko równe przymiotnikowi odnosi się do kobiety, można je odmieniać lub pozostawić nieodmienione, czyli obie przytoczone formy: Zapraszam Panią Annę Skalną oraz Zapraszam Panią Annę Skalny są poprawne.
Izabela Różycka
Jak odmieniać nazwisko: Słowi, też w liczbie mnogiej (córki Słowich?)
Leon Słowi, Leokadia Słowi
Nazwisko Słowi przynależne mężczyźnie będzie miało w liczbie pojedynczej odmianę przymiotnikową, podobnie jak inne nazwiska męskie zakończone na -i:
M. Leon Słowi
D. Leona Słowiego
C. Leonowi Słowiemu
B. Leona Słowiego
N. Leonem Słowim
Ms. Leonie Słowim
W odniesieniu do kobiet nazwisko to będzie nieodmienne, ponieważ w języku polskim deklinacji podlegają wyłącznie nazwiska żeńskie zakończone na –a.
Mianownik liczby mnogiej będzie brzmiał Słowiowie, jednak w przypadkach zależnych nazwisko to ponownie uzyska końcówki typowe dla przymiotnika. Pełen paradygmat w liczbie mnogiej prezentuje się następująco:
M. Słowiowie
D. Słowich
C. Słowim
B. Słowich
N. Słowimi
Ms. Słowich
Katarzyna Burska
Jak będzie poprawnie brzmiała odmiana nazwiska Smoter w liczbie mnogiej?
1) Sz.P. Smotrów
2) Sz. P. Smoterów
3) a może mogę zostawić Sz. P. Smoter?
Co prawda w pytaniu nie sprecyzowano, o jaki przypadek chodzi, ale zakładam, że piszący do naszej Poradni chciał poznać formę biernika. Ponieważ nazwiska polskie podlegają odmianie, już na wstępie można odrzucić trzecią propozycję. Nazwiska zakończone na -er (podobnie jak te zakończone na -el, o czym już wielokrotnie pisaliśmy, udzielając porad) mogą zachowywać e w odmianie bądź nie. Decydują o tym m.in. stopień przyswojenia danego nazwiska, tradycja rodzinna etc. Współcześnie w przypadku coraz większej liczby nazwisk zakończonych na -er samogłoska e utrzymuje się w całym paradygmacie (np. Sommer – Sommera, Gloger – Glogera, Stieber – Stiebera); nieliczne są przykłady z e ruchomym (Luter – Lutra, Szuster – Szustra). Zgodnie z tą tendencją wydaje się zatem, że częściej spotykaną formą biernika liczby mnogiej podanego w pytaniu nazwiska będzie Smoterów. Można też zaakceptować formę Smotrów, jeśli byłoby to nazwisko polskie, a taki wzorzec odmiany byłby zakorzeniony w danej rodzinie.
Katarzyna Burska
Witam. Mam problem z odmianą nazwiska Szpiege.
Mam zaszczyt zaprosić Jolantę i Łukasza.. ?
Proszę o pomoc.
Pozdrawiam serdecznie
Uroczysta forma zaproszenia narzuca konieczność posłużenia się formą tego nazwiska zgodną z normą wzorcową, a zatem powinno się je odmienić. Nazwiska kończące się w mianowniku na samogłoskę e w liczbie pojedynczej odmieniają się jak przymiotniki, natomiast ich odmiana w liczbie mnogiej (kiedy oznaczają małżeństwo, rodzeństwo itp.) wygląda następująco:
M. Szpiege’owie
D. Szpiege’ów
C. Szpiege’om
B. Szpiege’ów
N. Szpiege’ami
Msc. Szpiege’ach
Izabela Różycka
Proszę o poradę jak powinno odmieniać się moje nazwisko, szczególnie chodzi o drugi człon Tamaka ( nie Tamka). Jak wygląda odmiana nazwiska mojego męża – Tamaka. Niektórzy twierdzą,że jest to nieodmienne, bo to nie jest typowo polskie nazwisko.
Z wyrazami szacunku
Ewa Singer-Tamaka
Gdybyśmy chcieli z takiego powodu nie odmieniać nazw osobowych, musielibyśmy nie robić tego w odniesieniu do nazwisk wszystkich zagranicznych pisarzy, poetów, malarzy, piosenkarzy, sportowców, polityków, aktorów, wszystkich naszych niepolskich znajomych, a także Polaków, którzy noszą takie nazwiska. Jak widać, tłumaczenie nieodmienności nazw osobowych ich pochodzeniem jest nieracjonalne. To, czy nazwisko jest rodzime, czy nie, nie ma w tym wypadku znaczenia. Ważne jest natomiast, czy jego budowa pozwala na odmianę w języku polskim. Jest tak wtedy, kiedy nazwisko ma w mianowniku takie samo zakończenie jak jakiś polski rzeczownik pospolity, mogący stanowić wzór takiej odmiany. Nazwiska kończące się w mianowniku na samogłoskę -a są odmienne, zarówno wtedy, kiedy odnoszą się do mężczyzn jak i do kobiet, a odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego. Odmiana taka wygląda następująco: M. Tamaka, D. Tamaki, C. Tamace, B. Tamakę, N. Tamaką, Msc. Tamace.
Pierwsza część Pani nazwiska jest natomiast nieodmienna, ponieważ nazwiska kobiet kończące się na inną głoskę niż a nie są odmieniane.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo, proszę o odpowiedź, jak poprawnie odmieniać męskie nazwisko włoskie brzmiące w mianowniku Triacca (Achille Maria Triacca) i o wskazanie zasady (jej źródła).
Będę bardzo wdzięczna za odpowiedź, gdyż nigdzie nie mogę znaleźć regulujących te sprawy zasad.
Renata Komurka
Włoskie nazwisko Triacca odmieniamy analogicznie do wyrazu pospolitego mocca albo nazwy własnej Rebecca. Schemat odmiany wygląda zatem następująco:
M. Triacca
D. Triakki
C. Triacce
B. Triaccę
N. Triaccą
Ms. Triacce
W dopełniaczu głoska c uległa zmiękczeniu, w piśmie oddajemy to za pomocą k. W przypadku problemów z odmianą nazwisk obcych warto poszukać wyrazów pospolitych o takim samym zakończeniu i zastosować zasadę analogii.
Katarzyna Burska
Jaka odmieniać nazwisko „Tutaj” dla kobiety i dla mężczyzny?Jaką zasadą się kierować?Czy poprawna jest forma „dla Adama Tutaj czy Adama Tutaja”?
Powtórzę jeszcze raz regułę, którą przytaczaliśmy w poradni wielokrotnie: polszczyzna jest językiem fleksyjnym, a to oznacza, że takie części mowy jak rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki itp. odmieniają się. Nazwy własne to zasadniczo rzeczowniki (czasem z pochodzenia przymiotniki), więc również powinny być odmieniane. Jeżeli chodzi o typ nazw własnych, jakimi są nazwiska, rodzime formy męskie odmieniają się zawsze, żeńskie zaś tylko wtedy, kiedy kończą się na samogłoskę –a. A zatem nazwisko Tutaj używane w stosunku do mężczyzny odmienia się (Tutaj, Tutaja, Tutajowi, Tutaja, Tutajem, Tutaju, Tutaju!), natomiast jeżeli jest nazwą żeńską, wówczas jest nieodmienne.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
Mam pytanie dotyczące odmiany mojego nazwiska. Przeczytałem „warto wiedzieć” o odmianie nazwisk zakończonych na -o, dowiedziałem się, że nalezy je odmieniać, najprawdopodobniej tak jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, jednak =nie jestem pewny, czy: komu? Wacławowi Tworzydle? z kim? z Wacławem Tworzydłem (to nie jest chyba forma żeńska).
Bedę wdzięczny za odpowiedź.
Z wyrazami szacunku,
Wacław Tworzydło
Nazwisko Tworzydło z całą pewnością odmieniamy jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, a formy tej odmiany to: kto? Tworzydło, kogo? Tworzydły, komu? Tworzydle, kogo? Tworzydłę, z kim? Tworzydłą, o kim? Tworzydle.
Izabela Różycka
Witam.
Czy i w jaki sposób nazwisko „Tylko” sie odmienia?
Pozdrawiam.
Mateusz F
Nazwiska zakończone na głoskę o, która poprzedzona jest spółgłoską twardą (tu k), odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego (np. ścieżka). Zakładając, że nazwisko przypiszemy mężczyźnie, zbiór prawidłowych form będzie wyglądał następująco: D. Tylki, C. Tylce, B. Tylkę, N. Tylką, Ms. Tylce, W. Tylko. Co prawda silna jest tendencja, by tego typu jednostek nie odmieniać, lecz prawidła polszczyzny starannej (wzorcowej) obligują nas, użytkowników polszczyzny, do deklinowania każdego z nazwisk, któremu można przypisać wzorzec odmiany.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
mam problem w jaki sposób odmienić nazwiska w zaproszeniu?
XX i YY Mają zaszczyt zaprosić SZ.P XX i YY
Benkie -?
Konkiel – Konkielów?
Pędzich – Pędzichów ?
Smolarczyk – Smolarczyków?
Sz. ss. – czy ta forma w odniesieniu do siostry zakonnej jest poprawna ?
Z góry dziękuje za odpowiedź.
Nazwisko Benkie kończy się na -e, a zatem odmienia się jak przymiotnik (np. giętkie), poprawna postać biernika to Benkich. Pozostałe wymienione w pytaniu nazwiska mają w bierniku końcówkę -ów, czyli Konkielów, Pędzichów, Smolarczyków.
Skrót od słowa siostra (zakonna) to s., ss. wskazywałoby na liczbę mnogą. Zgodnie z etykietą językową człon szanowny przysługuje osobom świeckim, do duchownych zwracamy się zazwyczaj z wykorzystaniem formuły grzecznościowej czcigodny (bądź wielebny). Więcej o słowie czcigodny można przeczytać w tej odpowiedzi. Nie będzie też wielkim uchybieniem posłużenie się samym skrótem.
Katarzyna Burska
jak należy prawidłowo odmieniać nazwisko Wittek?
Idę do Wittka? Czy idę do Witteka?
Z poważaniem
Katarzyna Olesińska
W polskich nazwiskach dwu- lub więcejsylabowych zakończonych na –ek o opuszczeniu bądź zachowaniu e w odmianie decyduje tradycja. Najczęściej samogłoska ta jest opuszczana, np. Smolarek, Smolarka, Gutek, Gutka itp. Na tej podstawie można więc przyjąć, że dopełniacz nazwiska Wittek będzie brzmiał Wittka.
Izabela Różycka
Czy odmienia się nazwisko- Suszka?
bez odmiany- Sz.P. Anna i Kamil Suszka, czy z odmianą- Sz.P. Anna i Kamil Suszki, czy może Sz.P. Anna i Kamil Suszkowie? Bardzo proszę o pomoc.
Na pytania o odmianę nazwisk w liczbie mnogiej odpowiadaliśmy w poradni już kilkanaście razy. Znacznie szybciej można by było rozwiązać swój problem, czytając odpowiedzi w dziale Nazwy własne lub w zakładce Warto wiedzieć. A co do meritum, to nazwiska w liczbie mnogiej odmieniają się tak samo jak rzeczowniki pospolite męskoosobowe z końcówką mianownika -owie (synowie, wujowie, sędziowie itp.). A zatem poprawna jest ostatnia z wymienionych przez Panią form.
Izabela Różycka
Witam!
Jak poprawnie odmienić nazwisko Jan Zapolya, np. na dworze króla Jana …?
Dziękuję!
Dzień dobry,
nazwisko króla Węgier, Jana Zápolyi [wym. Zapoji, w mianowniku Zapoja] odmieniamy następująco:
M. Zápolya
D. Zápolyi
C. Zápolyi
B. Zápolyę
N. Zápolyą
Ms. Zápolyi.
Odnosząc się do przywołanego w pytaniu pytania – na dworze króla Jana Zápolyi.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Jak odmieniać nazwisko: Aldona Zgryska, Ryszard Zgryska?
Nazwiska o formie rzeczownikowej zakończone w mianowniku na samogłoskę -a odmieniają się tak samo w odniesieniu do kobiet i mężczyzn, a wzorem odmiany będą dla nich rzeczowniki pospolite rodzaju żeńskiego, np. kluska. Odmiana powyższego nazwiska wyglądać będzie zatem następująco:
M. (Aldona, Ryszard) Zgryska
D. (Aldony, Ryszarda) Zgryski
C. (Aldonie, Ryszardowi) Zgrysce
B. (Aldonę, Ryszarda) Zgryskę
N. (Aldoną, Ryszardem) Zgryską
Msc. (o Aldonie, Ryszardzie) Zgrysce
W. (Aldono, Ryszardzie) Zgrysko!
Izabela Różycka
Witam, przychodzę z pewnym pytaniem dotyczącym odmiany pseudonimu muzyka. W Internecie trwają spory, jak odmienia się ksywkę „Sobel”. Niektórzy twierdzą, że forma, na przykład w dopełniaczu powinna brzmieć „Sobela”, a inni „Sobla. Nie wydano do tej port jednoznacznej opinii na ten temat, więc zwracam się z prośbą o rozwiązanie problemu do Państwa.
Pozdrawiam
Sobel to nie tyle pseudonim, ile nazwisko, którym w swojej karierze artystycznej posługuje się muzyk Szymon Sobel. Odmiana nazwisk męskich zakończonych na -el może przysparzać kłopotów, ale istnieje kilka ogólnych zasad. Nazwiska polskie zakończone na -el, które są tożsame z rzeczownikami pospolitymi, tracą e w przypadkach zależnych, jeśli tak dzieje się w wyrazie pospolitym, np. Wróbel – Wróbla. Nazwiska polskie, które nie są tożsame z rzeczownikami pospolitymi, najczęściej zachowują e podczas odmiany, np. Lelewel – Lelewela. W nazwiskach pochodzenia obcego zakończonych na -el o sposobie odmiany decyduje zwykle stopień adaptacji do języka polskiego, nierzadko istotna jest także tradycja odmiany. I tak mamy np. Nobel – Nobla, ale Fernandel – Fernandela. Praktyka pokazuje, że z wyjątkiem nazwisk francuskich (np. Carachel – Carachela) coraz częściej e jest w nazwiskach zakończonych na -el głoską ruchomą. Trudno zatem jednoznacznie opowiedzieć się za którąś z form w odniesieniu do nazwiska Sobel, bo trzeba by chociażby znać tradycję odmiany w danej rodzinie. Formy dopełniacza Sobela/Sobla należałoby uznać za równoważne.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
mam dylemat z nazwą mBank, a dokładniej z jej odmianą. Zresztą nie dotyczy to jedynie mBanku, ale też i innych nazw.
Czytałem o pewnej akcji InPost (może InPostu?), który to nie chce aby „paczkomat” był odmieniany. Chociaż, z tego co czytałem, to nawet rzecznik prasowy rzeczonego przedsiębiorstwa miał z tym problem.
Szerzej o tym w artykule na www.wirtualnemedia.pl z dnia 20 lutego 2023 roku, tytuł: InPost nie chce odmieniać przez przypadki nazwy Paczkomat.
W odpowiedzi na to właśnie, już wymieniony mBank wskazał poprzez media społecznościowe pełną odmianę swojej nazwy (artykuł na www.nowymarketing.pl z 14 lutego 2023 roku, tytuł: InPost nie będzie odmieniał przez przypadki słowa „Paczkomat”.
Wracając do meritum.
Otóż, czy w przypadku choćby wyroku sądowego, winno być napisane przeciwko mBank spółce akcyjnej z siedzibą w Warszawie, czy może przeciwko mBankowi spółce akcyjnej z siedzibą w Warszawie?
Tak samo z powództwa mBank spółki akcyjnej z siedzibą w Warszawie, czy może z powództwa mBanku spółki akcyjnej z siedzibą w Warszawie?
Będę wdzięczny za odpowiedź.
Pozdrawiam
Łukasz
W pismach urzędowych, a zatem także w wyrokach sądowych, obowiązują takie same zasady polszczyzny, jakie są ogólnie przyjęte. A te głoszą, że nazwy własne – jeśli tylko jest to możliwe – należy odmieniać. mBank należy do nazw, które da się wpisać we wzorzec deklinacyjny (mBankiem, mBankowi etc.). A zatem nic nie stoi na przeszkodzie, by pojawiły się sformułowania: z powództwa mBanku SA, przeciwko mBankowi SA – zwracam tu uwagę, że człon SA powinien przyjąć taką samą postać, jaka widnieje w oficjalnej nazwie (może to być skrótowiec bądź zapis obu członów od wielkich liter; trzeba zweryfikować, który wariant przyjęła firma podczas rejestracji).
Katarzyna Burska
Dzień dobry, mam pytanie odnośnie odmiany nazwy firmy. Nazwa to „Stacja Grawitacja”. Czy powinniśmy mówić „w Stacji Grawitacji”, czy „w Stacji Grawitacja”?
Pozdrawiam serdecznie
Należy odmieniać oba człony tej nazwy, ponieważ odmiana tylko pierwszego z nich sugerowałaby, że nazwą własną jest tylko wyraz drugi. A zatem pracuję w Stacji Grawitacji.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
mam pytanie odnośnie prawidłowej odmiany słowa „dom”, funkcjonującego w kontekście nazwy klubu muzycznego. Otóż, czy forma „koncert odbędzie się w Domie” jest poprawna, czy też właściwsze byłoby sformułowanie „koncert odbędzie się w Domu”? Nie do końca wiem, czy w przypadku nazwy własnej, „dom” należy traktować i odmieniać tak samo, jak w przypadku dosłownego znaczenia tego słowa, jako podstawowego miejsca egzystencji.
Będę wdzięczny za pomoc 🙂
Pozdrawiam,
Piotr Niewadzki
Nazwy własne zasadniczo odmieniają się podobnie jak wyrazy pospolite, chociaż czasem zdarzają się w ich przypadku formy nietypowe, spowodowane np. zwyczajem językowym panującym na jakimś terytorium lub w danej grupie społecznej, tradycją nawiązującą do historycznej postaci nazwy itp. Nazwa klubu Dom jest o tyle kłopotliwa, że ze względu na identyczność z wyrazem pospolitym dom, jej użycie może prowadzić do nieporozumień komunikacyjnych. Z drugiej jednak strony osoby bywające w tym lokalu rozumieją na podstawie kontekstu, że mowa jest o klubie, a tworzenie formy *Domie jest na tyle wyrazistym naruszeniem normy dotyczącej odmiany, że raczej opowiedziałabym się za tworzeniem formy miejscownika tej nazwy własnej analogicznie do wyrazu pospolitego, czyli: Koncert odbędzie się w Domu.
Izabela Różycka
Szanowna Poradnio, chciałbym się dowiedzieć jak odmienić przez przypadki nazwę miejscowości Czarże.
Według Słownika nazw miejscowości i mieszkańców (Warszawa 2007) nazwa ta ma formę gramatyczną rzeczownika rodzaju nijakiego w liczbie pojedynczej – to Czarże, a zatem jej odmiana wyglądać będzie następująco:
M. Czarże
D. Czarża
C. Czarżu
B. Czarże
N. Czarżem
Msc. O Czarżu
W. Czarże!
Izabela Różycka
Dzień dobry.
Pochodzę z miejscowości leżącej w wielkopolsce, powiat Złotów, gmina Lpka. Miejscowość to Łąkie.
Moje pytanie: Czy poprawne jest odnienianie nazwy miejscowości używając odmian typu:
Łąkiego, Łąkiem.
podaje przykład:
Mieszkańcy Łąkiego……
W Łąkiem …….
Proszę o pomoc i wyjaśnienie poprawnej pisowni.
Miejscowość Łąkie odmienia się tak jak przymiotnik. Poprawne formy to zatem: Łąkiego, Łąkiemu, Łąkiem. Szczegółowe informacje o tym, gdzie można sprawdzić wzór odmiany nazw miejscowych, zawarte są w tej poradzie.
Przy okazji zwracam uwagę, że nazwy regionów piszemy wielką literą, właściwy zapis to Wielkopolska.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
chciałabym dowiedzieć się jak prawidłowo zapisać dopełniacz nazwy miejscowej wsi Małecz. W Małczu czy w Małeczu?
Pozdrawiam,
Dorota Dorawa
W nazwie tej wsi położonej w województwie łódzkim występuje tzw. e ruchome, a zatem w miejscowniku wyraz ten przyjmuje postać w Małczu. Potwierdzenie tej informacji znajdziemy w „Wykazie urzędowych nazw miejscowości i ich części”.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
Mam pytanie dotyczące odmiany przez przypadki nazwy miejscowości Moczyły.
Jak prawidłowo odmienić w dopełniaczu nazwę tej miejscowości?
Bardzo proszę o odpowiedź.
Pozdrawiam
Piotr Chojnacki
Moczyły, miejscowość położona w gminie Kołbaskowo (powiat policki, województwo zachodniopomorskie), w dopełniaczu przyjmuje formę Moczył. Cały paradygmat odmiany przedstawia się następująco:
M. Moczyły
D. Moczył
C. Moczyłom
B. Moczyły
N. Moczyłami
Ms. Moczyłach
W. Moczyły
Spis wszystkich nazw miejscowych w Polsce zawiera „Wykaz urzędowych nazw miejscowych i ich części” opracowany przez Komisję Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Oprócz określenia typu miejscowości (wieś, miasto, kolonia, osada, osada leśna, przysiółek, część miasta/wsi itp.) i jej lokalizacji podano tam formę dopełniacza i przymiotnik odmiejscowy.
Katarzyna Burska
Witam
jak odmienić nazwę wsi ORCHÓWEK.
Dzień dobry,
odmiana przedstawia się następująco:
M. Orchówek
D. Orchówka
C. Orchówowi
B. Orchówek
N. Orchówkiem
Ms. Orchówku
W. Orchówku.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
W woj. warminsko-mazurskim jest miejscowosc TOLKO. Czy mozna ja odmieniac, np. jade do Tolek, czy powiemy – jade do Tolko?
Z powazaniem
Stefan Laszyn
Polskie nazwy własne, podobnie jak rzeczowniki pospolite, są odmienne, a zatem tę nazwę nie można, jak Pan napisał, ale należy odmieniać. Końcówka –o w mianowniku wskazuje, że nazwa ma liczbę pojedynczą i rodzaj nijaki, a zatem odmieniać ją będziemy jak np. rzeczownik pospolity jabłko lub inne nazwy miejscowe o podobnej budowie, np. Tolkmicko czy Brzeźno, czyli: M. co? Tolko, D. czego? Tolka, C. czemu? Tolku, B. co? Tolko, N. czym? Tolkiem, Msc. o czym? o Tolku. A zatem jedzie Pan do Tolka.
Izabela Różycka
Dzień dobry, zwracam się z pytaniem o odmianę nazwy miejscowości „Złockie”: jadę do Złockiego czy do Złocka, mieszkam w Złockiem, w Złockim czy w Złocku, mówię o Złockiem, o Złockim czy o Złocku?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Ta nazwa miejscowa ma formę przymiotnika i odmienia się tak, jak ta właśnie część mowy, przy czym, jak we wszystkich nazwach miejscowości o takiej budowie, w narzędniku i miejscowniku występuje dawna końcówka przymiotnika –em (zam. współczesnej –im //–ym) czyli: jadę do Złockiego, mieszkam w Złockiem, mówię o Złockiem.
Izabela Różycka
Proszę o pomoc!
Czy imię żeńskie RANIA w dopełniaczu należy pisać -RANII ? Jak odmieniać je poprawnie z nazwiskiem RANIA AL MADANI ?
Z góry dziękuję.
Aleksandra Żółkowska
Imiona odmieniają się tak, jak rzeczowniki pospolite o takim samym zakończeniu. Imię Rania jest obcego pochodzenia, wymawiamy je jako <Ranja>, a zatem odmienia się jak np. wyrazy kampania, litania, mania itp. Dopełniacz będzie więc miał taką formę, jaką Pani podała, czyli Ranii. Natomiast nazwiska żeńskie odmieniają się tylko wtedy, kiedy w mianowniku kończą się na literę a, czyli w odniesieniu do kobiety nazwisko Al Madani jest nieodmienne.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo!
Bardzo proszę o informację na temat odmiany nazwy ukraińskiej miejscowości Horiszni Pławni (w języku ukraińskim to liczba mnoga). Będę bardzo wdzięczna za odpowiedź.
Z wyrazami szacunku
Ewa Rokitnicka
Odmiana tej nazwy miejscowej wygląda następująco:
M. Horiszni Pławni
D. Horisznich Pławnich
C. Horisznim Pławnim
B. Horiszni Pławni
N. Horisznimi Pławnimi
Ms. Horisznich Pławnich
Izabela Różycka
Dzień dobry! Dlaczego Wrocław w miejscowniku będzie we Wrocławiu, a nie we Wrocławie, jak we Lwowie czy w Krakowie?
Choć Wrocław, Kraków i Lwów są zakończone na tę samą spółgłoskę (w), to jednak uwarunkowania historycznojęzykowe sprawiły, że część nazw własnych o takim zakończenia ma twardotematowy wariant odmiany (z miejscownikiem -’e), a u innych obowiązuje odmiana miękkotematowa (z miejscownikiem –u). Do pierwszej grupy oprócz Lwowa i Krakowa możemy zaliczyć na przykład Ostrów, Łuków czy Rogów, z kolei do drugiej poza Wrocławiem należą Jarosław czy Wodzisław. Zasada analogii – często pomocna w odmianie wyrazów – w przypadku nazw własnych nie zawsze znajdzie zatem uzasadnienie.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
Pragnę dowiedzieć się, czy w przypadku nazwiska Tarka-Porębska odmieniają się jego oba człony?
Z wyrazami szacunku
AJ
Poszczególne części w wieloczłonowych nazwiskach kobiet odmieniają się według takich samych zasad, jak nazwiska jednoczłonowe. Nazwiska żeńskie zakończone na samogłoskę –a są odmienne, a zatem w przypadku nazwiska Tarka-Porębska odmieniać się będą oba jego człony.
Izabela Różycka
Jak odmienia się nazwisko Czaja -kobieta w celowniku
Nazwiska kończące się w mianowniku na samogłoskę a, niezależnie od tego, czy są to formy żeńskie, czy męskie, odmieniają się tak samo, tzn. jak odpowiednie rzeczowniki rodzaju żeńskiego: kto? Czaja, kogo? Czai, komu? Czai, kogo? Czaję, z kim? z Czają, o kim? o Czai.
A tak na marginesie, to nazwisko nie może odmieniać się w celowniku. Może tylko odmieniać się przez przypadki oraz zostać użyte w formie któregoś przypadka, na przykład celownika.
Izabela Różycka
Dzień dobry
Czy mogliby mi Państwo podpowiedzieć, jak będzie brzmiało w dopełniaczu, celowniku, narzędniku i miejscowniku, imię i nazwiska mojej córki? Mała nazywa się Amaya Juszkiewicz – Zapata. Na wyczucie, powiedziałbym tak:
– (D.) Amayi Juszkiewicz-Zapaty;
– (C.) Amayi Juszkiewicz-Zapacie;
– (B.) Amayę Juszkiewicz- Zapatę;
– (N.) Amayą Juszkiewicz – Zapatą;
– (Ms.) Amayi Juszkiewicz / Zapacie.
Byłbym wdzięczy za podpowiedź.
Z wyrazami szacunku
Tomasz Juszkiewicz
Pana wyczuciu nie można niczego zarzucić. Odmiana imienia i nazwiska Pana córki wygląda właśnie tak, jak Pan napisał.
Izabela Różycka
Dzień dobry, bardzo proszę mi doradzić, jak odmienić nazwisko Suska. Dyplom dla kogo? Dla Ani Suski, czy Ani Suskiej?
Pozdrawiam Katarzyna Gardocka
Sposób odmiany takiego nazwiska zależy od tego, czy motywujące je nazwisko męskie ma postać przymiotnika, czy rzeczownika. Jeżeli podstawą tego nazwiska jest męska forma Suski (np. Jan Suski), to ma ono postać przymiotnika i tak też powinno być odmienione (Ania Suska, Suskiej, Suskiej, Suską, Suską, Suskiej). Jeżeli natomiast podstawa męska brzmi Suska (np. Jan Suska), wówczas ma ono formę rzeczownika, a zatem odmieniać się powinno jak rzeczownik (Ania Suska, Suski, Susce, Suskę, Suską, Susce).
Izabela Różycka
Nazwa przedszkola jest jednoczesnie znakiem graficznym i pisana jest małą literą „dreamlab”. Jak powinno się pisać po kropce wielką czy małą literą np. w zdaniu: „Milo jest z nami cały czas, a jeśli czasami znika,
to tylko po to, by zaprosić do kolejnej sali. dreamlab to aż 500 metrów …..”
pozdrawiam
MR
Nazwy firm umieszczone w logotypie zapisywane są rozmaicie: małą literą, pismem wersalikowym czy kursywą. Zabawa grafią wyrazu to jedno z prostych narzędzi przyciągania uwagi odbiorców. Zabieg urozmaicania zapisu w taki sposób ma charakter edytorski – dzięki niemu nazwa marki lub firmy zostaje wyróżniona. Nie oznacza to jednak, że wariant funkcjonujący w logotypie możemy przenieść do tekstów. Nazwy firm, zgodnie z regułami ortograficznymi, zapisujemy od wielkiej litery, co więcej taki zapis wyraźnie dominuje na stronie internetowej wspomnianego przedszkola. Poprawnie napiszemy zatem: Dreamlab to aż 500 metrów…
Bartłomiej Cieśla
Witam mam pytanie z kad pochodzi moje nazwisko Jas .
Dziekuje pozdrawiam
Odpowiedź na to pytanie znajdzie Pan w słowniku Kazimierza Rymuta Nazwiska Polaków. Słownik historyczno-etymologiczny. Nie wiem, czy forma nazwiska brzmi Jas (wtedy -s byłoby przyrostkiem, który może przyłączać kolejne, por. Jasewicz) czy Jaś (spieszczenie od Jan). Bardzo niestarannie zostało zredagowane pytanie, w którym nie ma znaków diakrytycznych, są natomiast błędy ortograficzne.
Katarzyna Jachimowska
Sławomira Tomaszewska (konsultantka)
Dzień dobry, mam pytanie związane z etymologią nazwiska Adaszewski, Adaszewska. Co oznacza, skąd pochodzi? Próbowałem doszukiwać się na własną rękę, ale jedyne czego się dowiedziałem, to to, że pochodzi od imienia „Adam”.
Z góry dziękuję za pomoc.
Nazwisko Adaszewski rzeczywiście nawiązuje do imienia Adam, ale nie bezpośrednio. Powstało ono bowiem od używanej w dawnej polszczyźnie nieoficjalnej formy tego imienia, która brzmiała Adach. Przyrostek -ch często tworzył takie właśnie formy imion, np. Błach od Błażej, Jach od Jan, Pach od Paweł. W późniejszym okresie od takich nieoficjalnych postaci imion mogły powstawać nazwiska. Jeżeli w procesie tworzenia nazwiska użyty został przyrostek -ewski, wywoływał on w temacie motywującego imienia tzw. oboczność, czyli wymianę głoski ch na sz a nowo utworzone nazwisko przybierało postać Adaszewski.
Izabela Różycka
Chciałabym się dowiedzieć, skąd pochodzi nazwisko Ziaja?
Pytanie związano z poszukiwaniem korzeni, pochodzę z Rosji, i moja babcia mieszkała dawniej tuż przy Białorusi, a jej nazwisko panieńskie było Ziajewa (Зяева). Możliwie, że przodkowie jej byli Polakami – jeśli wychodzić z analogii Ziajewa – ojciec Ziajew – syn człowieka o imieniu/przydomku (?) Ziaja, z którego w Polsce powstało nazwisko Ziaja, a do j. rosyjskiego weszło jako Ziajew (czyj syn? – Ziai).
Czy było takie imię? W internecie nie ma nic na temat pochodzenia nazwiska Ziaja.
Z góry dziękuję,
Natalia
Nazwisko Ziaja//Zieja jest w Polsce dość częste. Pochodzi od dawnego przezwiska, a to z kolei zostało utworzone, od czasownika ziać lub ziajać (forma czasu teraźniejszego zieję lub ziaję), który ma kilka znaczeń, np. 1. 'ciężko oddychać, dyszeć’, 2. 'żywiołowo, gwałtownie okazywać negatywne uczucia’, 3. o otworach, ranach itp.: 'otwierać się, stać otworem’, 4. o zwierzętach: mieć otwarty pysk’ itp. A zatem przezwisko miało znaczenie podobne do współczesnych wyrazów typu grzebała ’ten, który się często grzebie’, czyli robi coś wolno, jąkała ’ten, który często się jąka’, kwękała ’ten, który często kwęka’, czyli jęczy, marudzi, narzeka. Ziaja więc to ten, 'który często ziaje // zieje’.
Czasownik ziać jest wyrazem ogólnosłowiańskim (pochodzi z języka prasłowiańskiego), w znaczeniach podobnych do polskich występuje także w języku rosyjskim, a zapewne także białoruskim i ukraińskim. Nazwisko Ziajew nie musi więc wywodzić się z polszczyzny, mogło powstać niezależnie na gruncie któregoś z tych języków.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
Przeglądając Internet napotkałem się kilkukrotnie na słowo 'Zizol’ używane w odniesieniu do Zbigniewa Ziobry i zacząłem zastanawiać się nad jego genezą.
Słowo to można znaleźć głównie na forach Internetowych, występuje zwykle w formie komentarzy od użytkowników. Oto fragment jednego z takich komentarzy:
'Otóż „odwaga” Zizola polega na tym że on doskonale wie iż (…) Zizol się nie liczy. (…) Ziobro był taki pewny, że Tusk odmówi. (…) Płaczę nad wami – zwolennicy PiS.’
Czy zatem byliby Państwo w stanie wyjaśnienie pochodzenie słowa 'Zizol’ w kontekście polityka Zbigniewa Ziobry? Intuicja podpowiada mi, że sformułowanie to użyte jest w kontekście żartobliwym i prześmiewczym? Skąd nabrało takiego wydźwięku? Jak prawidłowo powinno nazywać się zwolenników Pana Zbigniewa Ziobry?
Z poważaniem,
Sebastian Dębski.
Zapewne przezwisko to powstało od pierwszej litery imienia i nazwiska tego polityka, czyli zet. Znany piłkarz Zinedine Zidane także nazywany był przez kibiców i komentatorów Zizou.
Jeżeli chodzi o przyrostek -ol, który został dodany do takiej nietypowej podstawy, to Pana intuicja jest trafna, tworzy on bowiem w polszczyźnie wyrazy nacechowane wyraźnie negatywnie, np. Angol, głupol, psychol, schizol. Jest zatem pewne, że komentarze, które Pan przytoczył, nie są pisane przez zwolenników Zbigniewa Ziobry.
Tych ostatnich należałoby natomiast nazywać ziobrystami tak, jak zwolenników Marksa określa się mianem marksistów, zwolnników Hegla – mianem heglistów, a zwolenników Mao – mianem maoistów.
Izabela Różycka
Witam
Chciałabym upewnić się czy poprawnie odmieniłam nazwiska par/małżeństw do zaproszeń ślubnych?
Piguła-Pigułów
Cieślak-Cieślaków
Kaczor-Kaczorów
Głąb-Głąbów
Maciaszek-Maciaszków
oraz spytać jak odmienić w zaproszeniu nazwisko meżczyzny: Podgórzec.
Wszystkie utworzone przez Panią formy są poprawne. Nazwisko Podgórzec, ze względu na polskie pochodzenie i formalne podobieństwo do takich rzeczowników, jak starzec (D. starca), mędrzec (D. mędrca), proporzec (D. proporca), dworzec (D. dworca), odmienimy z uwzględnieniem alternacji rz do r: Podgórzec, Podgórca, Podgórcowi, Podgórca, Podgórcem, Podgórcu.
Bartłomiej Cieśla
Ostatnio zetknęłam się z nazwą miejscowości Przedbórz, znajdującej się w województwie łódzkim. Mam problem z odmianą tej nazwy miejscowości. Z Przebórza, czy z Przedborza? W Przedbórzu czy w Przedborzu?
Znalazłam Urzędowy Wykaz Nazw Miejscowości z roku 2013. Okazuje się, że nazwa tej miejscowości występuje w Polsce 4 razy w różnych województwach. W spisie tym podany jest dopełniacz nazwy. Akurat dopełniacz nazwy z woj. łódzkiego różni się od pozostałych.
– woj. kujawsko-pomorskie -borza
– woj. łódzkie -rza
– woj. mazowieckie -borza
– podkarpackie -borza
Uprzejmie proszę o weryfikację – czy mam rację? Czy dopełniacz tej nazwy powinien brzmieć z Przedbórza, a miejscownik w Przedbórzu? (TEN Przedbórz)
Czy w odmianie można kierować się takim spisem nazw czy uwzględniać zwyczaj miejscowy (z tym, że nie wiem, jaki jest ten zwyczaj).
Wydaje mi się, że nie powinno się brać pod uwagę wpisów w Internecie, lokalnych stron internetowych np. dotyczących komunikacji itp.?
Kwerenda wydawnictw poprawnościowych wskazuje na następujące formy dopełniacza nazwy własnej Przedbórz.
- Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego (2004): „D. Przedborza” [bez podania województwa/regionu podana jest tylko ta jedna forma];
- Słownik nazw własnych PWN Jana Grzeni (2002): „<<miasto w województwie piotrkowskim>> D. -borza” [tu wg starego podziału administracyjnego i w odniesieniu tylko do jednej z miejscowości o tej nazwie – wg dzisiejszego podziału odmiana ta dotyczy miejscowości w woj. łódzkim].
- Słownik nazw miejscowości i mieszkańców z odmianą i poradami językowymi PWN pod red. Marka Łazińskiego (2007): „-borza, -borzu” [bez wskazania województwa/regionu, podana jest tylko ta jedna forma].
Gdy zaś chodzi o najnowszy Urzędowy Wykaz Nazw Miejscowości (z 2019 r.) to rzeczywiście zapis jest taki, jak podany został w pytaniu przesłanym do naszej Poradni. Warto jednak pamiętać, iż dokument ten sporządzany jest przez instytucje i urzędników, więc mogą się w nim omyłkowo pojawić formy, które nie mają poparcia ani w praktyce językowej mieszkańców danej miejscowości, ani w wydawnictwach normatywnych.
Reasumując, opierając się na wydawnictwach poprawnościowych, ale także zwyczaju językowym mieszkańców Przedborza (choćby na podstawie form znajdujących się na stronie WWW Urzędu Miejskiego w Przedborzu) jestem skłonna uznać za właściwą formę z wymienionym ó:o, tj. Przedbórz – Przedborza, w/o Przedborzu.
Agnieszka Wierzbicka
czy i jak odmienić nazwisko zakończone na „l” np: Pukiel
Nazwiska odnoszące się do mężczyzn zakończone na –el odmieniamy tak samo jak odpowiadający im wyraz pospolity (pukiel to w polszczyźnie 'lok, pierścień włosów’). Poprawnie napiszemy więc: D. Pukla, C. Puklowi, B. Pukla, N. Puklem, Ms. Puklu. Nazwisko Pukiel odnoszące się do kobiety pozostawiamy nieodmienione. Forma M. lm. to Puklowie.
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
chciałbym się dowiedzieć czy mianownik liczby mnogiej od wyrazu Rac (Serb) to Racowie?
Z serdecznymi pozdrowieniami,
P. K.
Panie Piotrze,
od rzeczownika Rac można utworzyć formę liczby mnogiej Racowie, tak jak Pan napisał w swoim pytaniu :).
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
czy poprawne jest stwierdzenie – mieszkam na Radogoszczu, czy na Radogoszczy?
Z poważaniem
Jacek Zawirski
Dzień dobry,
nazwa osiedla w Łodzi Radogoszcz (dawniej gmina i wieś pomiędzy Zgierzem a Łodzią) jest rodzaju męskiego, tym samym powinniśmy powiedzieć: mieszkam na Radogoszczu. W pobliżu Tarnowa położona jest także miejscowość o tej nazwie, jednak jest to nazwa rodzaju żeńskiego (ta Radogoszcz), stąd też jej mieszkańcy powinni mówić: mieszkam w Radogoszczy, jadę do Radogoszczy.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry. Czytam właśnie książkę, której akcja toczy się w Grudziądzu i okolicach. Występuje tam nazwa własna wsi Stare Marzy. Jak prawidłowo powinno wymawiać się drugi człon tej nazwy? Czy to wyraz pochodny od „marzyć”? Czy bliżej do mu do „zmarzlina”?
Z góry dziękuję za pomoc.
Pozdrawiam.
Rz w drugim członie nazwy należy wymówić jako dwudźwięk: r-z. Wskazuje na to analiza zwyczaju językowego samych mieszkańców. Jak podkreśla Katarzyna Wyrwas, drugie słowo połączenia to rzeczownik w liczbie mnogiej od formy Marza, która w dawnej polszczyźnie ludowej stanowiła odpowiednik imienia Maria.
Bartłomiej Cieśla
Konsultacja: Urząd Gminy w Dragaczu
Proszę o podanie właściwej formy l.mn.nazwiska:Suska /Suscy czy Suskowie, on-Suska,ona-Suska/.Dziękuję
Jan Suska + Zofia Suska = Jan i Zofia Suskowie
Jan Suski + Zofia Suska = Jan i Zofia Suscy.
Izabela Różycka
Czy prawidłowa nazwa brzmi:
Szkoła Podstawowa w …im. Noblistów Polskich
czy
Szkoła Podstawowa im Noblistów Polskich w …
Na analogiczne pytanie odpowiadaliśmy już w naszej poradni tutaj. Pozostaje mi zatem powtórzyć, że obowiązujący szyk obejmuje: typ szkoły, dane patrona, miejsce. Poprawna nazwa to zatem Szkoła Podstawowa im. Noblistów Polskich w XYZ. Odmienny szyk, tj. Szkoła Podstawowa w XYZ im. Noblistów Polskich, sugerowałby, że nobliści są patronami miasta, nie zaś szkoły, a to mogłoby powodować zakłócenia komunikacyjne. Przy okazji warto zaznaczyć, że po skrócie im. należy obowiązkowo postawić kropkę.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
Dziękuję za informację tyczącą następujących słów:
1. Tezeusz odmiana w l.mnogiej: Tezeuszów czy Tezeuszy?
2. Mikro-resztki, mikroresztki
czy mikro resztki?
3. post-przemysłowej czy postprzemysłowej?
4. W myśli:Jeżeli jestem ludobójcą – oburzył się Ce. – to gwoli sprawiedliwości i semantyki, ten który mnie zabije nazwany zostanie ludobójcobójcą. Czy mogę stworzyć ostatnie słowo?
Dziękuję i pozdrawiam.
Andrzej Coryell
Na stronie poradni zamieściliśmy prośbę, żeby zadawać po jednym pytaniu, ponieważ jeżeli będzie ich kilka na raz i dotyczyć będą różnych działów językoznawstwa, odpowiedzi na każde z nich trzeba umieścić w osobnym dziale, czego, w przypadku pytań „mnogich”, z poziomu redaktora zrobić się nie da. A zatem odpowiadam na pierwsze pytanie i czekam na pozostałe podzielone na osobne maile.
Jeżeli przytoczona nazwa własna oznacza metaforycznie użyte imię, wówczas poprawne są obie formy, a więc zarówno Tezeuszy jak i Tezeuszów. Gdyby było to nazwisko, poprawna byłaby forma druga, tzn. Tezeuszów.
Izabela Różycka
Proszę o podanie zasad i przykładów odmiany imion słowiańskim w transkrypcji angielskiej: np. Onufrii, Hennadii, Mykhailo, Mariia, Nataliia. Dziękuję bardzo Hanna Ptasznik
Przytoczone imiona, zapisywane zapewne w oryginale słowiańskimi alfabetami cyrylickimi, w tekstach pisanych po polsku powinny mieć postać zgodną z zasadami transkrypcji opracowanymi przez Komitet Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk. Nie zaleca się stosowania transkrypcji angielskiej do zapisywania rosyjskich, białoruskich, ukraińskich itd. nazw własnych i wyrazów pospolitych w tekstach pisanych w języku polskim. W związku z tym imiona te powinny występować w mianowniku jako: Onufrij, Giennadij, Mychajło, Marija, Natalija – i dopiero takie formy powinny podlegać odmianie. Pełen paradygmat prezentowałby się zatem następująco:
M. Onufrij, Giennadij, Mychajło, Marija, Natalija
D. Onufrija, Giennadija, Mychajła, Marii, Natalii
C. Onufrijowi, Giennadijowi, Mychajłowi, Marii, Natalii
B. Onufrija, Giennadija, Mychajła, Mariję, Nataliję
N. Onufrijem, Giennadijem, Mychajłem, Mariją, Nataliją
Ms. Onufriju, Giennadiju, Mychajle, Marii, Natalii
W. Onufriju!, Giennadiju!, Mychajło!, Marijo!, Natalijo!
Jeśli mamy do czynienia z tłumaczeniem urzędowym, to warto opierać się na zasadach zawartych w Ustawie z dnia 25 listopada 2004 r. o zawodzie tłumacza przysięgłego. Czytamy w niej: „Dokonując tłumaczenia imion i nazwisk z języków nieposługujących się alfabetem łacińskim lub posługujących się innym systemem pisma, tłumacz dokonuje transliteracji lub transkrypcji tych imion i nazwisk na podstawie dokumentów podróży lub ich kopii, a w przypadku braku tych dokumentów dokonuje tłumaczenia zgodnie z regułami pisowni obowiązującymi w kraju, w którym został sporządzony tłumaczony dokument„. Wszystko zależy zatem od przeznaczenia danego tekstu.
Gdybyśmy chcieli jednak mimo wszystko wykorzystać transkrypcję angielską, to najpierw trzeba odnaleźć wiarygodne źródło z zasadami takiej transkrypcji (w poradni takimi kwestiami się nie zajmujemy), a dopiero potem – po ustaleniu formy mianownika (co nie jest takie oczywiste, bo choćby przywołane imię Hennadii funkcjonuje na stronach anglojęzycznych też w postaciach Hennadiy i Gennady) – można by odmienić podane imiona.
Katarzyna Burska, konsultacja – Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz
Szanowni Państwo,
Na terenie Żuław Wiślanych znajduje się miejscowość Trutnowy. Byłem tam, ale do tej pory nie wiem gdzie byłem, czy w Trutnowych, czy w Trutnowach, a może jeszcze gdzieś indziej?
Jak należałoby odmieniać przez przypadki nazwę tej miejscowości?
Z poważaniem
Roman Pawłowicz
Szanowny Panie,
w Słowniku nazw miejscowości i mieszkańców PWN czytamy, że podana przez Pana nazwa ma odmianę rzeczownikową, poprawnie powiemy więc w Trutnowach. Pełny paradygmat wygląda następująco: M. Trutnowy, D. Trutnowów, C. Trutnowom, B. Trutnowy, N. Trutnowami, Ms. Trutnowach, W. Trutnowy (analogicznie odmienia się np. rzeczownik okowy; por. też Truskolasy).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
jestem śpiewaczką i pedagogiem wokalnym. Od 200 lat używany jest do nauki śpiewu zbiór ćwiczeń włoskiego kompozytora N. Vaccai’a- ta odmiana utrwaliła się w środowisku wokalnym. Imię i nazwisko tego twórcy w mianowniku to: Nicola Vaccai. Wczoraj pierwszy raz usłyszałam odmianę Vaccaii, a gdzieś spotkałam również: Vaccai’ego , wg zasad podanych przez słownik PWN. Bardzo proszę o podanie prawidłowej formy.
Z szacunkiem-
Dorota Całek
Nazwiska włoskie zakończone na –i w przypadkach zależnych mają takie same końcówki jak przymiotniki – dopisujemy je bez apostrofu, tj. M. Vaccai; D. Vaccaiego; C. Vaccaiemu; B. Vaccaiego; N. Vaccaim; Ms. Vaccaim.
Według tego wzoru odmieniają się też nazwiska Vivaldi, Vasari, Paganini, Pavarotti.
Bartłomiej Cieśla
Czy w poniższym zdaniu jest błąd?
Utopia się w jeziorze Świtezi.
Zgodnie z obowiązującą normą nazwa Świteź w połączeniu ze słowem jezioro musi pozostać w formie nieodmiennej, czyli powyższe zdanie powinno brzmieć:
Utopiła się w jeziorze Świteź
lub alternatywnie (już bez określenia jezioro)
Utopiła się w Świtezi (w tej sytuacji nazwę Świteź odmieniamy).
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo.
Chcę zadać pytanie o odmianę nazwisk męskich: Retel, Mentel, Wedel. Czy np. w dopełniaczu poprawna jest tylko forma: Retla, Mentla i Wedla? Zawsze wydawało mi się, że mogę powiedzieć: „pana Retela”.
Sygnalizowany przez Panią problem nie został jasno rozstrzygnięty przez językoznawców. Zdarza się, że wyłącznie zwyczaj językowy dyktuje wybór określonego wzorca odmiany, szczególnie w wypadku nazwisk rzadkich, nieskodyfikowanych.
Autorzy Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN wskazują, że wyraźna jest tendencja, by nazwiska rodzime i nazwiska obce mające długą tradycję w polszczyźnie odmieniać ze skróconym tematem fleksyjnym, a więc bez głoski e w przypadkach zależnych, np. Wedel – Wedla, Nobel – Nobla, natomiast nazwiska obce słabiej zaadaptowane deklinować z zachowaniem głoski e we wszystkich formach fleksyjnych, np. Claudel – Claudela.
Ponieważ zdecydowana większość nazwisk zakończonych na –el traci w odmianie głoskę e, każde nazwisko, którego form fleksyjnych nie znamy (tj. nie zostało opisane w słownikach poprawnościowych i nie wiemy, jaki jest zwyczaj jego deklinowania), radziłbym jednak odmieniać ze skróconym tematem fleksyjnym (tj. Mentel – Mentla, Retel – Retla). Rozwiązanie to proponuje m.in. H. Jadacka w 2. tomie Kultury języka polskiego, podkreślając przewagę kryterium dominacji systemowej nad nieostrym, zdaniem badaczki, kryterium stopnia adaptacji.
Bartłomiej Cieśla
spotkałem miejscowość /właściwie jej część/ o nazwie WĘGIERY. Szukałem znaczenia tej nazwy ale bez skutku . Pomożecie mi Państwo ? Z góry dziękuję i pozostaję w uszanowaniu.
Publikowany na stronach rządowych Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części nie zawiera żadnej pozycji ze słowem Węgiery, co wskazuje nam, że jednostka o takiej nazwie w Polsce nie istnieje. Być może to jakieś nieoficjalne określenie. W związku z powyższym nie zajmiemy się ustalaniem etymologii tego wyrazu.
Katarzyna Burska
Dzień dobry. Wypisywałam dziś skierowanie na badanie i miałam problem z odmianą. Kieruje na badania Panią Wiolete czy Wioletę czy Wiolette.
Rzeczowniki rodzaju żeńskiego zakończone na -a mają w bierniku końcówkę -ę. O tym, czy w podanym w pytaniu imieniu w odmianie przez przypadki należy umieścić jedno czy dwa t, decyduje forma mianownika – imię to może bowiem funkcjonować w postaci Wioletta (częściej) lub Wioleta (rzadziej), możliwy jest także zapis Violetta. Poprawna forma biernika to zatem odpowiednio Wiolettę lub Wioletę. Przy okazji warto także zwrócić uwagę na celownik i miejscownik, które powinny brzmieć Wioletcie (w przypadku imienia przez dwa t) lub Wiolecie (z jednym t).
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
Proszę o poradę w kwestii wymowy mojego nazwiska – czy należy je czytać przez „s” czy przez „z”?
Z poważaniem
Paulina Krause
Zarówno Słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego (2014), jak i Słownik odmiany i wymowy nazwisk obcych pod red. I. i J. Bartmińskich (1997) podają, że nazwisko zapisywane jako Krause powinno być wymawiane z głoską z, czyli krałze.
Izabela Różycka
Witam,
w jaki sposób poprawnie wymawiać nazwisko Arnold Böcklin? Słyszałam różne wymowy i nie wiem, która jest poprawna?
Pozdrawiam serdecznie,
Beata B.
Pani Beato,
jak wskazuje Słownik wymowy i odmiany nazwisk obcych I. Bartmińskiej i J. Bartmińskiego nazwisko szwajcarskiego malarza i rzeźbiarza Arnolda Böcklina wymawiamy w następujący sposób: [arnold beklin] – przy czym przy wymowie ö układamy usta do o i mówimy e. Wymowę tę możemy odsłuchać na stronie Słownika wymowy Forvo.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
W języku hiszpańskim dwa „l” czyta się jako „j”, więc wg zasad fonetyki hiszpańskiej słowo „Sewilla” czyta się <sewije:>. Czy błędem jest wymowa <sewilla> w konwersacji na przykład podczas wykładu opisując to miasto na lekcji języka polskiego?
Zarówno Wielki słownik poprawnej polszczyzny (2014) jak i inne źródła (np. Słownik nazw własnych J. Grzeni) podają wyłącznie spolszczoną wymowę nazwy tego miasta. Taka jest także tradycja językowa. A zatem po polsku nazwę tę wymawiamy tak, jak ją piszemy.
Izabela Różycka
Jaka jest zalecana wymowa nazwy miasta Strassburg/ Strasbourg/ Strasburg/ Sztrasburg w języku polskim? W słownikach figurują wszystkie wersje, ale którą wybrać? Lepiej mówić o trybunale strasburskim czy sztrasburskim?
Będę wdzięczna za rozstrzygnięcie wątpliwości.
Dorota Kulikiewicz
Pani Doroto,
nie ma zasady czy reguły, która preferowałaby jedną z dwóch możliwych form wymowy – mamy więc: Strasburg i strasburski oraz Sztrasburg i sztrasburski. Jako że obie formy są poprawne, trudno jest jednoznacznie wskazać tę 'lepszą’ wymowę.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Jak właściwie wypowiedzieć imiona i nazwiska: Paul Grice, Robert Cialdini. Jak powinno się je odmienić?
Imię i nazwisko Paul Grice wymawiamy [pol grajs]. Odmiana (i wymowa) przedstawia się następująco:
M. Paul Grice [wym. pol grajs]
D. Paula Grice’a [pola grajsa]
C. Paulowi Grice’owi [polowi grajsowi]
B. Paula Grice’a [pola grajsa]
N. Paulem Grice’em [polem grajsem]
Ms. Paulu Grisie [polu grajsie]
Nazwisko Cialdini wymawiamy [czialdini]. Odmiana (i wymowa) przedstawia się następująco:
M. Robert Cialdini [wym. czialdini]
D. Roberta Cialdiniego [czialdiniego]
C. Robertowi Cialdiniemu [czialdiniemu]
B. Roberta Cialdiniego [czialdiniego]
N. Robertem Cialdinim [czialdinim]
Ms. Robercie Cialdinim [czialdinim]
Agnieszka Wierzbicka
Moje zapytanie odnosi się do poprzedniego postu o pochodzeniu słowa BRYTAN ( 26 lutego 2015). Ja mam pytanie do Pani Katarzyny Jachimowskiej, Pani dała dobry opis o możliwym pochodzeniu słowa BRYTAN, ale nie udzieliła odpowiedzi na drugą część pytania o podobnych nazwach miejscowych w Polsce, Ukrajinie, Białoruśi. Nie wiem o Polsce, ale istnieją 3 nazwy wsi Brytan na Białorusi i 2 wioski i 2 wyspy na Dnieprze na Ukrainie (teraz nazwy miejsc zostały zmienione lub zniszczone). Dlaczego wszystkie te wioski i wyspy zostały nazwane Brytan, i jak mógł powstać patronimik Brytan? Jeśli potrzebujećie dodatkowych zeznań lub referencji, skontaktujćie się ze mną.
Na początku chciałabym przypomnieć zadane przez Pana pytanie (z 2015 r.):
„Chciałbym dowiedzieć się o możliwym pochodzeniu słowa BRYTAN – wielki pies. w języku białoruskim oznacza to silny (mocny) człowiek. Istnieje również kilka podobnych nazw miejscowych w Polsce, Ukrajinie, Białoruśi.”
Nie padło w nim (jak Pan sugeruje) pytanie, czy podobne nazwy miejscowe pojawiają się w Polsce, Ukrainie czy na Białorusi. Ja ze swej strony mogę tylko stwierdzić, że w Wykazie urzędowych nazw miejscowości i ich części z 2015 r. (wykaz dotyczy polskich miejscowości) nazwa Brytan (lub jej wariant w l.mn. Brytany) nie występuje, więc w Polsce takich miejscowości nie ma. Czy taka nazwa funkcjonuje na Białorusi, tego niestety nie wiem.
Dlaczego na Ukrainie wskazanym przez Pana wioskom zostały nadane nazwy Brytan – trudno mi jednoznacznie coś Panu odpowiedzieć, ponieważ każdy język ma własny system onomastyczny i odpowiedzi powinien Pan szukać u językoznawców specjalizujących się w języku ukraińskim, znających tamtejszą historię, kulturę i język. W języku polskim procesy onomastyczne przystępnie opisuje w artykule naukowym Joanna Szczerbowska-Kopacz Klasyfikacja, znaczenie oraz pochodzenie nazw geograficznych w Polsce („Językoznawstwo” nr 1(5)/2011), może ten tekst przybliży Panu tę tematykę. Pragnę jednak podkreślić, że odnosi się on do polskiej onomastyki.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Mam do Państwa pytanie dotyczące zapisu inicjałów. Jeżeli imię bądź nazwisko zaczyna się od ch, sz, cz itd., jak pisać inicjały: Ch, Sz, Cz czy też C, S, C?
Pozdrawiam Anna Zienicka
Dzień dobry,
w przypadku dwuznaku rz (np. Rządkiewicz), sz (Szczepan), cz (Czesław) w inicjałach zostawiamy jedynie pierwszą literę, np. Rządkiewicz – R., Szczepan – S., Czesław – C.
Gdy jeżeli chodzi o ch (np. Chryzostom) zachowujemy w zapisie Ch. (J. Ch. Pasek) – także w wypadku nazwisk (Chudziak – Ch.).
Proszę także nie zapomnieć o kropkach pojawiających się po inicjale imienia i nazwiska: Szymon Kolesławski to S.K.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka (A.W.)
Dzień dobry.
Mam pytanie o odmianę nazwiska amerykańskiego psychologa o nazwisku McCrae: Mówimy o wymiarach osobowości w ujęciu modelu Costy i McCrae czy Costy i McCrae’a? Biorąc pod uwagę wymowę (makkrej), sądziłabym, że należy użyć formy z apostrofem i zakończeniem -a, jednak w tytułach większości tekstów naukowych odwołujących się do jego badań nazwisko to pozostaje nieodmienione. Rozumiem też, że w zestawieniu z imieniem można odmianę pominąć, jednak mam wrażenie, że problematyczna jest tu postać dopełniacza.
Z góry dziękuję za odpowiedź
Przy ocenianiu, czy dane nazwisko się odmienia, czy nie, bierzemy pod uwagę jego wymowę. Tak jak Pani napisała, nazwisko McCrae powinno być odmieniane (jak np. rzeczownik wodzirej), ponieważ w wymowie kończy się na głoskę j. Problem pojawia się wtedy, kiedy chcemy tak odmienioną formę napisać. Następuje wówczas zbieg trzech liter oznaczających samogłoski Crae’a, Crae’u, Crae’owi itp., co wygląd trochę dziwnie, ponieważ w języku polskim takie połączenia samogłoskowe nie występują. Jednak, o ile to nazwisko odmieniamy, tak właśnie powinniśmy je zapisywać. W przytoczonym przez Panią kontekście, tj. w zestawieniu z nazwiskiem innego badacza, odmiana tej nazwy osobowej jest moim zdaniem konieczna, ponieważ forma Costy i McCrae (pierwsze nazwisko odmienione, drugie nie) sugeruje niezgodnie z prawdą, że drugą z przywołanych osób jest kobieta.
Izabela Różycka
Witam!
Wkrótce nasza szkoła przyjmie imię Błogosławionego Księdza Jerzego Popiełuszki. Jak poprawnie zapisać jej nazwę na pieczątce , używając skrótów?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Barbara Kopeć
W nazwach szkół wszystkie elementy z wyjątkiem przyimków, spójników i skrótów zapisujemy wielką literą. Proszę pamiętać, że na pieczątce nazwa musi być w postaci oficjalnej i zawierać wszystkie obligatoryjne składniki, czyli typ placówki, imię, miejscowość. Poprawnie będzie zatem: Placówka (tu podstawiamy właściwy typ, np. Szkoła Podstawowa/ Liceum Ogólnokształcące, poprzedzony numerem, jeśli jest nadany, np. XX Liceum Ogólnokształcące) im. bł. ks. Jerzego Popiełuszki w X (nazwa miejscowości).
Katarzyna Burska
Mam problem z odmianą nazwiska Herchel. Zapraszam pana Piotra Herchela czy pana Piotra Herchla. Proszę o pomoc.
Pozdrawiam,
Bernadetta Tacica
Nazwisko Herchel jest zapewne pochodzenia niemieckiego. W przypadku nazwisk obcego pochodzenia zakończonych w mianowniku na -el o zachowaniu lub opuszczeniu głoski e podczas odmiany decyduje przede wszystkim stopień przyswojenia nazwiska. Na przykład gdy odmieniamy nazwiska Hegel, Wedel, Havel, głoska e znika (Hegla, Wedla, Havla), natomiast w nazwiskach Orwell, Fernandel, Cromwell zachowuje się (Orwella, Fernandela, Cromwella). Oczywiście ocena, czy dane nazwisko jest już odpowiednio zaadaptowane do polszczyzny, często bywa subiektywna. Uznałabym, że nazwisko, o które Pani pyta, można odmieniać, opuszczając e, czyli Herchla, ale form typu Herchela nie traktowałabym jako poważnych błędów.
Izabela Różycka
Czy nazwy mieszkańców (w nazwach dwuczłonowych) tworzy się wyłącznie od pierwszego członu?
Tworzenie nazw mieszkańców od dwuczłonowych nazw geograficznych zależy przede wszystkim od ich budowy.
- Jeśli dwuczłonowa nazwa własna składa się z przymiotnika i rzeczownika (np. Srebrna Góra, Borowy Młyn, Stadnicka Wola, Zielona Góra), to nazwy mieszkańców tworzymy z obu członów
- Srebrna Góra – srebrnogórzanin, srebrnogórzanka, srebrnogórzanie;
- Borowy Młyn – borowomłynianin, borowomłynianka, borowomłynianie;
- Stadnicka Wola – stadnickowolnianin, stadnickowolnianka, stadnickowolnianie;
- Zielona Góra – zielonogórzanin, zielonogórzanka, zielonogórzanie.
- Jeśli dwuczłonowa nazwa własna składa się z rzeczownika i przymiotnika (np. Chełm Śląski, Zręby Kościelne, Krynica Morska, Kąty Rybackie), to nazwę mieszkańca tworzymy tylko od rzeczownika (czyli pierwszej części nazwy własnej)
- Chełm Śląski – chełmianin, chełmianka, chełmianie;
- Zręby Kościelne – zrębianin, zrębianka, zrębianie;
- Krynica Morska – kryniczanin, kryniczanka, kryniczanie;
- Kąty Rybackie – kącianin, kącianka, kącianie.
- Jeśli dwuczłonowa nazwa własna składa się z dwóch rzeczowników będących nazwami miejscowości, powstałą w wyniku urzędowego połączenia nazw odrębnych (np. Rabka-Zdrój, Skarżysko-Kamienna, Czechowice-Dziedzice, Jelcz-Laskowice), to nazwy mieszkańców tworzymy zwykle od członu pierwszego
- Rabka-Zdrój – rabczanin, rabczanka, rabczanie;
- Skarżysko-Kamienna – skarżyszczanin, skarżyszczanka, skarżyszczanie;
- Czechowice-Dziedzice – czechowiczanin, czechowiczanka, czechowiczanie;
- Jelcz-Laskowice – jelczanin, jelczanka, jelczanie.
Jak wynika z powyższych zasad istnieją nazwy mieszkańców powstałe od obu członów nazwy miejscowej (punkt 1.).
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
jako Euroregion Neisse-Nisa-Nysa planujemy publikacją o regionie w trzech językach: języku polskim, niemieckim i czeskim. Na jednej stronie znajdą się ten sam tekst w trzech wersjach językowych (obok siebie). Mamy probelm z rozstrzygnięciem kwestii, czy w polskim tekście nazwa niemieckiego miasta Zittau powinna być stosowana w języku niemieckim czy też powinien zostać zastosowany jej polski odpowiednik Żytawa.
Z poważaniem
Monika Mazur-Heider
Ponieważ polski wariant nazwy, jak dowodzi przegląd źródeł internetowych i encyklopedycznych, utrwalony jest w naszym języku, w tekście polskojęzycznym użyłbym określenia Żytawa. Pozostawienie nazwy w języku niemieckim byłoby wskazane tylko wtedy, gdyby zasięg polskiego wariantu był wyraźnie ograniczony (np. do języka osób, które mieszkają na terenach przygranicznych).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Odmiana
Jak się powinno mówić: przekonywujący czy przekonujący?
Poprawnymi formami są: przekonujący i przekonywający. Forma przekonywujący jest niepoprawna. Ten imiesłów powstał ze skrzyżowania (kontaminacji) dwóch poprawnych form: przekonujący (od czasownika przekonać) i przekonywający (od czasownika przekonywać). Forma przekonywający jest już dziś nieco archaiczna (ale nadal poprawna!).
Katarzyna Jachimowska
Szanowni Państwo,
prosiłbym o rozstrzygniecie kwestii – czy przymiotnik „ludyczny” powinien być stopniowany? Czy coś może być mniej lub bardziej ludyczne?
Z poważaniem,
Roman R.
Szanowny Panie,
przymiotnik ludyczny, oznaczający 'spontaniczną, żywiołową zabawę, która przynosi wiele radości’ nie powinien być stopniowany. Nie możemy bowiem zmieniać jego natężenia – nie możemy więc powiedzieć, że na przykład motyw ludyczny w II części „Dziadów” A. Mickiewicza jest bardziej/mniej ludyczny niż ten sam motyw w „Balladynie” J. Słowackiego. Utworzone w ten sposób formy stopniowane opisowo (bardziej/mniej ludyczny) będą niepoprawne.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Czy „Sanato” (bez lecznica, pensjonat) jest odmiennie, czy nie? Wydaję książkę o sławnym doktorze Józefie Aleksiewiczu, który te lecznicę stworzył, i we wszystkich artykułach o nim raz odmienia się to słowo, a raz nie.
Wyrazy obcego pochodzenia ulegają na gruncie polszczyzny przekształceniom formalnym, zmierzającym do dostosowania ich do systemu gramatycznego naszego języka.
Ze względu na kryterium przyswojenia wyróżnia się zapożyczenia: całkowicie lub częściowo przyswojone.
Wyrazy obce całkowicie przyswojone wymawiane są zgodnie z zasadami polskiej fonetyki i mają polską fleksję. Są to najczęściej wyrazy obce zapożyczone w dawnych wiekach. Natomiast wyrazy częściowo przyswojone niecałkowicie weszły do polskiego systemu gramatycznego, sygnałem ich obcości jest na przykład nieodmienność. Do tej grupy należy mająca łaciński źródłosłów nazwa własna „Sanato”, która oznacza `uzdrawiam`, ponieważ słowo sanus to po łacinie tyle co `zdrów`. Wyraz jest nieodmienny, warto dodać, że bez połączenia z rzeczownikami: lecznica, pensjonat dla wielu współczesnych użytkowników języka nie jest zrozumiały.
Ponieważ język polski jest językiem fleksyjnym, często mamy do czynienia z wyrazami, które w pierwszej fazie są nieodmienne, np. radio, studio, później zaś zostają włączone do polskiego systemu deklinacyjnego. Polszczenie wyrazów jest jednak procesem trwającym zwykle przez dłuższy czas.
Beata Burska-Ratajczyk
Szanowni Państwo,
chciałbym się dowiedzieć, czy można deklinować łacińskie wyrażenie terra incognita, czy też należy traktować je jako nieodmienne i stosować w zdaniu w formie podstawowej.
Z góry dziękuję za odpowiedź!
Z pozdrowieniami,
P.K.
Wskazane w pytaniu wyrażenie łacińskie terra incognita (zn. 1. 'nieznany lub niezbadany ląd, kraj lub inny obszar’, 2. 'dziedzina nowa dla kogoś’) jest nieodmienne. Warto zaznaczyć, że to samo znaczenie posiada określenie terra ignota i, podobnie jak terra incognita, również pozostaje ono nieodmienne.
Agnieszka Wierzbicka
Która z poniższych form zwracania się do mnie jest właściwa i poprawna – „Pani Lilu” czy „Pani Lilo”?
Dziękuję bardzo,
z poważaniem
Lila Pławińska
Pani Lilo, właśnie tak brzmi tradycyjna forma wołacza Pani imienia. Warto przy tym pytaniu zwrócić uwagę na to, iż od kilkudziesięciu lat obserwuje się systematyczne zastępowanie form wołacza przez mianownik (Agnieszka, podaj mi tę książkę; Basia, podejdź tu). Takie struktury są dopuszczalne tylko w potocznej odmianie polszczyzny, a i to pod warunkiem, że wołacza nie poprzedza ani przydawka przymiotna, ani rzeczowna; w przeciwnym razie poprawne są jedynie tradycyjne formy wołacza: Pani Agnieszko, Droga Basiu, Szanowna Pani Lilianno. Końcówka –o w wołaczu imion żeńskich jest typowa dla imion niezdrobniałych (Jadwigo, Małgorzato, Lilianno) i zdrobniałych twardotematowych (Agatko, Lilko), końcówka –u przysługuje zdrobniałym miękkotematowym (Jadziu, Gosiu). Jednak w wołaczu imion Adela, Aniela norma dopuszcza obie formy: Adelo/Adelu, Anielo/Anielu. Ponieważ końcówka –u jest w grupie nazw niezdrobniałych wyjątkowa, pierwszeństwo należy przyznać wołaczowi na –o i tę właśnie formę preferować w praktyce językowej. Nowy słownik poprawniej polszczyzny PWN przy imieniu Lilianna notuje zdrobnienia: 1. Lila (W. Lilo, pot. Lila) – to również zdrobnienie od Lilia , 2. Lilka (W. Lilko, pot. Lilka).
Katarzyna Jachimowska
Jak jest poprawnie: jesteś alfą i omegą czy jesteś alfem i omegą?
Zdecydowanie powinniśmy powiedzieć – jesteś alfą i omegą. Elementy tego biblijnego frazeologizmu odmieniamy następująco:
M. alfa i omega
D. alfy i omegi
C. alfie i omedze
D. alfę i omegę
N. alfą i omegą
Ms. alfie i omedze
W. alfo i omego!
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo.
Chciałbym zapytać jak należy odmienić słowo „audiobook” w dopełniaczu? Czy po odmianie słowo to powinno brzmieć „audiobooku”, czy też „audiobooka”? Pytam ponieważ w moim projekcie licencjackim w postaci reportażu zamieściłem takie zdanie „W reportażu wykorzystano fragment audiobooka[…]” i nie jestem pewien czy to zdanie jest poprawne.
Dziękuję za poświęcony czas.
Z poważaniem.
W korpusach języka polskiego forma dopełniacza rzeczownika audiobook przybiera końcówkę –a (podobnie: e-book, e-booka; Facebook, Facebooka). W języku polskim rzeczowniki rodzaju męskiego zakończone na spółgłoskę przyjmują w dopełniaczu l.p. końcówkę –a lub –u. Zasady ich wyboru nie są precyzyjnie określone. Więcej na ten temat można przeczytać w naszej poradni w odpowiedzi dotyczącej tego przypadka.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
jak w dopełniaczu prawidłowo będzie brzmiało hiszpańskie nazwisko Azaña?
Segment -ña wymawiamy w polszczyźnie z jotą, jako [ńja], por. [Espańja], [xalapeńjo]. Pamiętając o zasadzie ortograficznej, która mówi, że w wyrazach obcego pochodzenia zakończonych wskazaną zbitką głosek w formach zależnych zapisujemy podwojone -ii, prawidłowa będzie odmiana:
M. Azaña
D. Azañii
C. Azañii
B. Azañę
N. Azañą
Ms. Azañii
Końcówki fleksyjne tego nazwiska odpowiadają zakończeniu takich wyrazów, jak Dania czy linia (w obu słowach fonetycznym reprezentantem znaku i jest [j]).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam,
Zwracam się z prośbą o wytłumaczenie odmiany słowa „badmington” i jaka jest poprawna pisownia ?
Z poważaniem Gabriela Stós
Poprawnie zapisujemy ten wyraz bez g, a więc badminton. Właściwa odmiana wygląda następująco: M. badminton; D. badmintona; C. badmintonowi; B. badmintona; N. badmintonem; Ms. badmintonie.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
jak określić mieszkańca Barbadosu?
Pozdrawiam
K.W.
Dzień dobry,
wg Nowego słownika poprawnej polszczyzny PWN mieszkańcy położonego na Małych Antylach Barbadosu to: Barbadoska i Barbadoszczyk. Warto pamiętać, że te nazwy zapisujemy wielką literą, bowiem są to mieszkańcy państwa!
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
chciałam zapytać o prawidłową odmianę nazwiska właścicieli słynnej czeskiej firmy obuwniczej – Baťa. W polskich publikacjach często można się spotkać z jego uproszczonym zapisem (Bata) i wtedy problemu nie ma, czy jednak pozostawiając je w oryginalnej formie (ze zmiękczonym ť) wciąż użyjemy w dopełniaczu końcówki –y (taka forma występuje w Wikipedii), czy powinno się tam pojawić –i, przez analogię do odmiany polskich rzeczowników miękkotematowych?
Ponieważ w wariancie, o którym Pani pisze, temat fleksyjny jest zakończony na spółgłoskę miękką, nazwisko Bat’a należałoby odmieniać zgodnie z deklinacją nazwisk miękkotematowych zakończonych na a, np. Kąsia – Kąsi, Kania – Kani.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
Jak brzmi dopełniacz liczby mnogiej od słowa berło?
Dziękuję za odpowiedź 🙂
Forma dopełniacza lm. to bereł. Odpowiedzi na podobne pytania znajdzie Pani m.in. w Wielkim słowniku języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego: www.wsjp.pl
Łączę pozdorwienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
proszę powiedzieć mi, jak należy prawidłowo odmieniać nazwę miejscowości Białokosz.
Powiemy w Białokoszu czy też może w Białymkoszu? Ponieważ jest to zrost, wydaje mi się, że poprawną formą jest ta pierwsza. Z drugiej jednak strony podobieństwo Białegostoku wskazywałoby na drugi wariant.
Mam w nawyku odmienianie wszystkich tego typu nazw. Czy słusznie?
Z góry dziękuję za odpowiedź i łączę wyrazy szacunku
Mario Kiliński
Nazwa Białokosz nie jest zrostem, ale złożeniem, stąd porównywanie jej fleksji z odmianą rzeczownika Białystok nie wydaje się uprawnione. Człony drugiego wyrazu mogą funkcjonować jako doraźne połączenie składniowe (biały stok), elementy pierwszego z nich (biało kosz) nie wykazują tak dalece posuniętej samodzielności.
Pełen paradygmat tego słowa wygląda następująco: D. Białokosza, C. Białokoszowi, B. Białokosz, N. Białokoszem, Ms. Białokoszu.
Forma dopełniacza została odnotowana W wykazie urzędowych nazw miejscowości i ich części (dokument dostępny online), przekazuje informację, że wyraz jest rodzaju męskiego.
Potwierdzenia właściwego wariantu odmiany nazw miejscowych można szukać nie tylko w specjalistycznych publikacjach językoznawczych, lecz także na oficjalnych stronach placówek lub urzędów mieszczących się na terenie lub w bliskim sąsiedztwie miasta czy wsi, których nazwa wydaje się problematyczna. Na ogół są one źródłem wiarygodnych informacji językowych tego typu.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry
Jestem tłumaczem i zastanawiam się nad odmianą rzeczownika „wirus”:
1. Wykryto wirusa, czy
2. Wykryto wirus.
Dziękuję z góry i pozdrawiam
Arkadiusz Witek
Biernik liczny pojedynczej rzeczownika wirus ma dwie formy: równą mianownikowi (a zatem wykryto wirus) albo równą dopełniaczowi (czyli wykryto wirusa).
Izabela Różycka
Która forma jest poprawna?
Zawodnik wygrał pierwszy set.
Zawodnik wygrał pierwszego seta.
( gem czy gema )
Biernik liczby pojedynczej wyrazów set i gem ma dwie formy: set/seta, gem/gema. Pierwsze z nich są staranne, drugie potoczne, a zatem ich użycie zależy od sytuacji komunikacyjnej. Sprawozdawca sportowy relacjonujący rozgrywki w radiu czy telewizji powinien używać form wzorcowych, kibice rozmawiający prywatnie o meczu mogą używać form potocznych.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
piszę do Państwa z prośbą o poradę w kwestii pisowni słowa larp. Jest to określenie pochodzące od angielskiego terminu live action role-playing game, oznaczające gatunek gier performatywnych. Dzięki uprzejmości Rady Języka Polskiego uznano w 2014 roku, że słowo larp powinno być traktowane jako rzeczownik pospolity, pisany małymi literami. Wciąż jednak nie wiemy, jak należy je odmieniać w języku polskim; czy skoro w mianowniku jest to larp, to czy w bierniku powinna występować również forma larp, czy też larpa?
Zwyczajowo środowisko twórców i graczy używa tej drugiej formy, to znaczy w mianowniku larp, a w bierniku larpa. Wątpliwość co do słuszności tej odmiany została jednak przedstawiona przez jednego z redaktorów naszej publikacji konferencyjnej i spowodowała niemałe kontrowersje, dlatego postanowiliśmy zwrócić się z całą sprawą do Państwa.
Uprzejmie proszę o pomoc i serdecznie pozdrawiam,
Zofia Urszula Kaleta
PS Załączam opinię RJP: https://drive.google.com/file/d/0BwZsX8-6YG0WYndOWXFvbEg4VXc/view?usp=sharing
W języku potocznym (norma użytkowa) można używać formy biernika z końcówką -a (kogo? co? – larpa). W normie wzorcowej, w odmianie oficjalnej języka powinna być końcówka zerowa zarówno w mianowniku jak i w bierniku (kogo? co? larp), analogicznie do form: widzę kogo? co? telewizor, smartfon, wysyłam sms, e-mail (mail, mejl), obsługuję komputer, sprzedaję rower.
Katarzyna Jachimowska
Witam serdecznie,
Chciałbym zapytać o prawidłową odmianę nazwisk w liczbie mnogiej: Brunke, Lulko, Ołdak – wypisuje zaproszenia na konferencję i mam problem z odmianą.
Z góry serdecznie dziękuję.
W liczbie mnogiej nazwiska Lulko i Ołdak odmieniają się tak samo. Napiszemy: M. państwo Lulkowie, Ołdakowie, D. państwa Lulków, Ołdaków, C. państwu Lulkom, Ołdakom, B. państwa Lulków, Ołdaków, N. państwem Lulkami, Ołdakami, Ms. państwu Lulkach, Ołdakach. Nazwiska, które w mianowniku lp. zakończone są na e – ze względu na obcość brzmienia – w praktyce językowej wykazują tendencję do nieodmienności. Nazwisko Brunke radziłbym pozostawić w formie podstawowej (M. państwo Brunke, państwa Brunke, państwu Brunke etc.).
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
Proszę o odpowiedź na następujące pytanie: czy słowo utknięty można zastosować do określenia osoby, która utknęła w danym miejscu lub sytuacji?
Np. „Nie mogę teraz się z Tobą spotkać, mam spotkanie i jestem tu utknięty”. Czy w tym kontekście użycie tej formy jest poprawne ?
dziękuję, Michał Raźny
Przytoczone przez Pana zdanie jest niepoprawne. Słowo utknięty to tzw. imiesłów bierny, który wchodzi najczęściej w bezpośrednią relację formalno-znaczeniową z rzeczownikiem oznaczającym obiekt czynności wskazywanej przez podstawę imiesłowu (a więc czasownik utknąć). Działanie tej zasady widzimy np. w zdaniach: Piłka została kopnięta przez naszego najlepszego snajpera, Obiad jest gotowany przez Ewę. W cytowanym przez Pana zdaniu opisywana postać nie jest obiektem czynności, a raczej mimowolnym uczestnikiem stanu, który współkreuje. Zwrotu być utknięty nie notują współczesne słowniki, trudno też przypuszczać, by używany był powszechnie przez większą część społeczeństwa.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Podmiot nazywa się: Cech Rzemiosł Różnych Międzychodzko-Drezdenecki w Międzychodzie.
Jak odmienić (w dopełniaczu
Konkretnie chodzi mi o przypadek:
Minister przyznał (np. dofinansowanie) Cechowi Rzemiosł Różnych ……..
W nazwie pojawiają się dwa przymiotniki pochodzące od nazw miejscowych, odpowiednio międzychodzki – utworzony od rzeczownika Międzychód, i drezdenecki (inny poprawny wariant to drezdeński) – utworzony od rzeczownika Drezdenko. Oba zostały scalone za pomocą dywizu, co oznacza, że funkcjonują podobnie jak inne przykładowe połączenia tego typu, np. warszawsko-łódzki, katowicko-wrocławski itd. Wyraz cech oznaczający 'zrzeszenie rzemieślników jednej lub kilku podobnych specjalności’ w liczbie pojedynczej odmieniamy następująco: D. cechu, C. cechowi, B. cech, N. cechem, Ms. cechu. Chcąc zastosować przytoczoną nazwę w dopełniaczu, napiszemy: Cechu Rzemiosł Różnych Międzychodzko-Drezdeneckiego w Międzychodzie. Wariant celownikowy brzmieć będzie: Cechowi Rzemiosł Różnych Międzychodzko-Drezdeneckiemu w Międzychodzie.
Bartłomiej Cieśla
Proszę o wskazanie, jak powinno się odmieniać słowo centymorgan.
EJ
Centymorgan (czyli jednostka miary używana w genetyce, w crossing-over – w skrócie cM) to rzeczownik rodzaju męskiego. Jego odmiana przedstawia się następująco:
| M. | centymorgan |
centymorgany | |
|---|---|---|---|
| D. | centymorgana | centymorganów | |
| C. | centymorganowi | centymorganom | |
| B. | centymorgan | centymorgany | |
| N. | centymorganem | centymorganami | |
| Ms. | centymorganie | centymorganach | |
| W. | centymorganie | centymorgany |
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
jak powinnam odmienić spolszczoną nazwę ukraińskiego miasta Chorol – Choroł? Uczeń urodził się w Chorole?
Z poważaniem
Karolina Ludwikowska
Nie ma konieczności, by zmieniać kształt brzmieniowy tej nazwy, ponieważ w języku polskim funkcjonuje przynajmniej kilka nazw miejscowości zakończonych na –ol. Zaliczamy do nich m.in. Księżopol, Frampol, Terespol. Mają one rodzaj męski, a w miejscowniku przybierają postać z końcówką –u, np. w Księżopolu, Frampolu, Terespolu. Na zasadzie analogii proponowałbym wariant: Uczeń urodził się w Chorolu.
Wariant Choroł odmienilibyśmy w miejscowniku: w Chorole (jak w Sudole > Sudoł).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry.
Chciałam spytać, jaką formę przyjmie nazwisko Cieciuch w mianowniku liczby mnogiej.
Z poważaniem
Forma nazwiska Cieciuch w mianowniku liczby mnogiej to Cieciuchowie.
B. Cieśla
Mam pytanie dotyczące słowa „skinąć”.
W czasie przeszłym, odmiana jest dość oczywista: skinąłem głową. Problem mam natomiast z czasem teraźniejszym.
Czy poprawne będzie napisanie „skinam głową” czy może istnieje inna, poprawna forma?
Dzień dobry,
wskazany w pytaniu czasownik skinąć ma aspekt dokonany i wskazuje na czynność zakończoną, wykonaną. Czasowniki dokonane określają czynności przeszłe lub przyszłe i nie mogą mieć form teraźniejszych, podana forma „skinam” jest więc niepoprawna.
Choć w polszczyźnie duża część czasowników występuje w wariantach dokonanych-niedokonanych, np. skląć-kląć, przeczytam-czytam, przeżreć-przeżerać, to czasownik skinąć nie posiada odpowiednika niedokonanego.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
skinąć : koniugacja w czasie terazniejszym?
Dzień dobry,
odpowiedź na to „pytanie” została już udzielona wcześniej w naszej poradni: https://poradnia-jezykowa.uni.lodz.pl/faq/czasownik-skinac/. Polecamy korzystanie wyszukiwarki dostępnej na naszej stronie!
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
Bardzo będę wdzięczna za wyjaśnienie, czemu WSJP proponuje, by słowo „swing” odmieniać w dopełniaczu tak jak „kajak”, a nie jak „brzeg”, „ring” czy „song”. Kłóci się to z tym, co mam „w uchu” – i chyba nie tylko ja, sądząc po ilości zastosowań „swingu”. Jedyne natomiast użycie „swinga”, jakie mi się nasuwa, to w odniesieniu do pewnego typu volkswagena…
Pozostaję z poważaniem
Anna Pawlikowska
Rzeczywiście Wielki słownik języka polskiego podaje taki wzór odmiany tego wyrazu. Dodajmy jednak, że w innych słownikach znajdziemy różne informacje na ten temat. Wielki słownik poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego (2014) wymienia obie formy dopełniacza, tzn. z końcówkami -a oraz – u, chociaż tę drugą charakteryzuje jako środowiskową, tzn. używaną przez muzyków. Natomiast Uniwersalny słownik języka polskiego pod red. S. Dubisza (2003) uznaje obie formy za poprawne bez dodatkowych ograniczeń. Te różnice między poszczególnymi opracowaniami potwierdzają fakt, iż zasady wyboru końcówek dopełniacza -a oraz -u nie są ściśle określone. Więcej na ten temat można przeczytać w naszej poradni w odpowiedzi na temat tego przypadka.
W korpusach języka polskiego forma dopełniacza rzeczownika swing występuje tylko raz, z końcówką -u. Większość rzeczowników męskich nieżywotnych kończących się na grupę spółgłosek -ng przyjmuje w dopełniaczu taką właśnie końcówkę (lobbing, pudding, holding, briefing, windsurfing, ranking, drybling, recykling, peeling, biling, roaming, happening, trening, kidnaping, dansing, sparing, song, gong, dyftong, mityng itp.). Jak widać, są to rzeczowniki obcego pochodzenia, a dla zapożyczeń właściwa jest właśnie taka końcówka dopełniacza. Te, które mają końcówkę -a, takie jak ping-pong czy szterling mieszczą się w grupach określanych jako wyjątki (nazwy gier, miar itp.). W związku z powyższym sądzę, że może Pani zaufać swojej intuicji i używać formy z końcówką -u do czasu, kiedy kwestia jej poprawności zostanie jednoznacznie rozstrzygnięta.
Izabela Różycka
Czy nazwisko prof. UŁ Welfe powinno być odmieniane? Proszę o uzasadnienie. Na UŁ powstało centrum im. profesora o tym nazwisku. Dziwnie brzmi w formie nieodmiennej, ale może to ja mam dziwne przyzwyczajenia i mylnie wydaje mi się, że jeśli nazwisko Linde się odmienia ,to i Welfe się deklinuje. Jeśli jednak mam rację, dlaczego tego typu nazwy różnych jednostek w obrębie UŁ nie są konsultowane z Państwa Katedrą i nie dba się o poprawność językową tekstów tworzonych na UŁ?
Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy poruszyć kilka zagadnień.
Po pierwsze będą to kwestie dotyczące istoty języka polskiego. Polszczyzna jest językiem fleksyjnym. Oznacza to, że wszystkie wyrazy, których budowa na to pozwala, powinny być odmieniane. Zasada ta dotyczy zarówno wyrazów pospolitych, jak i nazw własnych (w tym także nazwisk), niezależnie od ich pochodzenia (czyli zarówno rodzimych, jak i obcych). Dodajmy, że w przypadku wyrazów obcego pochodzenia odmiana jest przejawem ich przyswojenia przez język polski. A zatem również nazwisko profesora Władysława Welfego powinno się odmieniać.
Drugie zagadnienie to sposób odmiany takiej nazwy własnej. Tu zasada jest następująca – nazwiska zakończone w wymowie na samogłoskę -e (także -i oraz -y) odmieniają się jak przymiotniki (Linde, Welfe; Lindego, Welfego; Lindemu, Welfemu; Lindego, Welfego; Lindem, Welfem; o Lindem, o Welfem). Norma dopuszcza także nieodmienianie nazwiska obcego, gdy przy nim znajduje się odmieniony inny rzeczownik identyfikujący daną osobę (np. imię, tytuł naukowy, określenie stanowiska itp.). Forma taka jest jednak uznawana za mniej staranną i ładną. Nieodmienianie nazwiska obcego jest np. wskazane wtedy, kiedy nie wiemy, jak to zrobić. Lepiej wówczas pozostawić nazwę w postaci mianownika, niż tworzyć błędne formy pozostałych przypadków.
Trzecia kwestia to rozstrzygnięcie, jakie formy językowe powinny się pojawić w oficjalnej nazwie jednostki naukowo-badawczej wyższej uczelni, nadanej w celu uczczenia pamięci wybitnego uczonego i wyrażenia szacunku dla jego osiągnięć naukowych i organizacyjnych. Nie ma wątpliwości, że powinny to być formy z normy wysokiej, tzw. wzorcowej. Z drugiej strony warto także zwrócić uwagę, że nazwa taka będzie używana w codziennej komunikacji w formie skróconej, tzn. bez wspomnianych dodatkowych wyrazów identyfikujących. Tak jak mówimy o słowniku Lindego (bo przecież nie o słowniku Linde!), tak będzie się mówić o Centrum Welfego, a nie Centrum Welfe. A zatem zarówno w nazwie oficjalnej Centrum Informatyczno-Ekonometrycznego UŁ, jak i jej potocznej wersji, nazwisko profesora Welfego powinno być użyte w formie gramatycznej dopełniacza.
Ostatnia część pytania, dotycząca tego, czemu nazwy różnych jednostek w obrębie UŁ nie są konsultowane ze specjalistami i dlaczego, jak to surowo Pani oceniła, nie dba się o poprawność językową tekstów tworzonych na naszej uczelni, powinna chyba być skierowana do innego adresata. Mamy nadzieję, że poradnia językowa UŁ, służąc pomocą każdemu świadomemu użytkownikowi języka polskiego, przyczyni się do poprawy tego stanu.
Izabela Różycka
Witam,
uprzejmie proszę o potwierdzenie czy w sformułowaniu 'serdecznie zapraszam SZ. Państwa, nazwisko Pudło powinno brzmieć 'Pudłów’ czy 'Pudło” bez odmiany.
Na zaproszeniu napisałam 'Pudłów’ wg wskazówek, lecz spotkałam sie ze stwierdzeniem, że jest to forma niepoprawna i nie jest to kulturalne.
Pozdrawiam,
M.Kilan
Trudno jest mi się zgodzić z przytoczonym przez Panią stwierdzeniem odnośnie niepoprawności, a tym bardziej braku kultury związanej z odmianą nazwiska… Jak można przeczytać w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN: „Wymagania polskiej fleksji nakazują, o ile tylko jest to możliwe, włączanie nazwisk, w tym także obcych, do modeli deklinacyjnych właściwych rzeczownikom pospolitym” i dalej „Tak samo z nazwiskami par małżeńskich. Poprawna jest tylko forma: państwo Bralczykowie (nie: *państwo Bralczyk), Zofia i Jan Pociejowie (nie: *Zofia i Jan Pociej)„. Oznacza to, że nazwiska w liczbie mnogiej odmieniamy – co do tego wszyscy językoznawcy są wyjątkowo zgodni :).
Nazwisko Pudło odmieniane jest, jak znane nam wszystkim nazwisko Fredro, czyli w liczbie mnogiej mamy następujące formy:
M. Fredrowie, Pudłowie
D. Fredrów, Pudłów
C. Fredrom, Pudłom
B. Fredrów, Pudłów
N. Fredrami, Pudłami
Ms. Fredrach, Pudłach
Agnieszka Wierzbicka
PS Dodatkowym potwierdzeniem zasady dotyczącej odmiany nazwisk są także słowa Jana Miodka.
Która forma jest poprawna: pustszy czy puściejszy?
Przymiotnik pusty nie powinien być stopniowany – należy do tej grupy przymiotników, od których nie tworzy się form stopnia wyższego czy najwyższego, bowiem ich znaczenie to wyklucza. Pusty to niczym nienapełniony, nic niezawierający – w tej sytuacji jakakolwiek rzecz nie może być bardziej czy mniej pusta, podobnie jak osoba łysa – nie może być bardziej czy mniej łysa.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
interesuje mnie zasada stopniowania przymiotnika „osobisty”? Czy można zastosować w przypadku tego słowa stopniowanie proste i stworzyć słowo „osobistszy”? I dlaczego tak/nie?
Pozdrawiam
Irena
W języku polskim stopniują się tylko niektóre przymiotniki, tzw. jakościowe, typu biały, długi, mądry, wesoły, daleki. Oznaczają one niezależne cechy przedmiotów, które mogą występować w różnym stopniu natężenia. Większość przymiotników stanowią tzw. przymiotniki relacyjne, nazywające cechy przedmiotów powstałe na skutek ich relacji z innymi przedmiotami (fabryczny 'związany z fabryką’, papierowy 'zrobiony z papieru’, braterski 'taki, jak u brata’, kamienny 'zrobiony z kamienia’, komputerowy 'dotyczący komputerów’, zimowy 'mający związek z zimą’ itp. W przypadku właściwości wyrażanych przez tego rodzaju przymiotniki, nie można określić ich stopnia natężenia, a zatem przymiotników relacyjnych nie stopniujemy. Niektóre z takich przymiotników można stopniować, jeżeli użyte zostały w znaczeniu przenośnym, np. drewniany nie jako 'zrobiony z drewna’ ale 'sztywny’, drętwy’, ponieważ w takim znaczeniu stają się one przymiotnikami jakościowymi.
Przymiotnik osobisty jest przymiotnikiem relacyjnym o znaczeniu 'związany z jakąś osobą’, a zatem stopniowaniu zasadniczo nie podlega, a dokładniej, nie stopniuje się w sposób prosty. Można sobie jednak wyobrazić pewne konteksty, w których byłyby jednak możliwe formy stopniowania opisowego, np. Jego wyznania miały charakter bardziej osobisty, niż moje, czyli w znaczeniu 'prywatny, intymny’.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
czy istnieje liczba mnoga rzeczownika „polityka”, czy należy on może do kategorii singularia tantum? Czy forma użyta w zdaniu: „Należy zwiększyć świadomość celów, wartości i polityk, jakimi kierują się ruchy społeczne”, jest poprawna?
Z góry dziękuję za pomoc.
Z wyrazami szacunku
Małgorzata Kowalska
Pani Małgorzato,
rzeczownik polityka nie posiada liczby mnogiej (takie wyrazy określane są mianem singularia tantum). W przytoczonym przez Panią zdaniu mamy do czynienia z odmianą tego wyrazu, co należy uznać za błąd fleksyjny.
Warto dodać w tym miejscu, iż w medialnym obiegu pojawiają się (w różnych dyskursach o charakterze naukowym, urzędowym, ubezpieczeniowym) formy liczby mnogiej tworzone od singulariów tantum, będących wyrazami o znaczeniu abstrakcyjnym (filozofie, ryzyka, polityki, komunikacje), ale wtedy nabierają innego znaczenia. Na przykład w podanym kontekście „polityki” oznaczają strategie i takiego słowa należałoby użyć w podanym przez Panią zdaniu.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Witam serdecznie, mam takie pytanie odnośnie pisania tytułów książek, czasopism i innych dokumentów na, które się powołujemy. Odnośnie czy te tytuły odmieniamy czy też przepisujemy tak jak dokładnie brzmi dany dokument?
Przykład: mamy dokument o nazwie „Zasady dysponowania sił i środków…”
to jeśli będziemy chcieli napisać:
1. Dysponujemy według „Zasady dysponowania sił i środków…”
2. Dysponujemy według „Zasad dysponowania sił i środków…”
Z góry dziękuję i pozdrawiam!
Spośród zaproponowanych przez Pana form poprawna jest druga – we fleksyjnym języku polskim odmieniamy wyrazy, których budowa na to pozwala. Inny zabieg dopuszcza pozostawienie formy nieodmiennej – dodajemy wtedy wyraz pospolity nazywający dany obiekt, np. Dysponujemy dokumentem „Zasady dysponowania sił i środków…”. O tych regułach pisaliśmy już w naszej poradni (por. odpowiedź: Gdzie byłem: w pubie Nirwana, w Nirvanie…). I jeszcze refleksja dotycząca użycia przez Pana wyrazu dysponować. Ma on trzy znaczenia: 1. książk. ‘rozporządzać czymś’ (w tym znaczeniu jest nadużywany, lepiej: mieć, np. Dysponuje inwencją twórczą, lepiej: ma inwencję twórczą), 2. książk. ’wydawać polecenia, kazać coś wykonywać, coś dostarczać, np. Środki dla rolnictwa są dysponowane z budżetu, 3. rel. ’udzielać ostatnich sakramentów’. Wydaje się, iż nie chodziło Panu o żadne z tych znaczeń. Czasownik dysponować coraz częściej jest używany w polszczyźnie ogólnej w niepokojąco rozszerzonym znaczeniu. Poza tym zasady poprawności stylistycznej każą unikać powtarzania wyrazów w bliskim sąsiedztwie, a leksykalne – przestrzegają przed nadużywaniem wyrazów obcych.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry!
Czy mieści się w normie języka potocznego, na przykład w rozmowie z przyjacielem, korzystanie z imiesłowów? Bardzo podobają mi się takie zdania, w moim mniemaniu wzbogacają wypowiedzi, ale rzadko słyszę je u innych ludzi. Na przykład powiem: „zobaczywszy ją, od razu wróciłem wspomnieniami do dawnych czasów”. Jak prawidłowo wymawiać imiesłowy? W przypadku „dotarłszy” mówić tak, jak jest napisane? A może dotarwszy, dotarszy?
Pozdrawiam serdecznie.
Pana pytanie, jak rozumiem na podstawie podanego przykładu, dotyczy tzw. imiesłowów przysłówkowych, a jeszcze dokładniej, imiesłowu przysłówkowego uprzedniego (zjadłszy, usiadłszy, powiedziawszy, zrobiwszy, napisawszy itp.), za pomocą którego wyrażamy czynność wcześniejszą niż czynność wyrażona osobową formą czasownika. Pozostałe imiesłowy, tzn. przymiotnikowy czynny (piszący, mówiący, leżący, jedzący), przymiotnikowy bierny (na/pisany, z/robiony, powiedziany, z/jedzony) funkcjonują we wszystkich rejestrach współczesnej polszczyzny, często utożsamiane po prostu z przymiotnikami. Imiesłów przysłówkowy współczesny (pisząc, mówiąc, leżąc, jedząc) także ma dość dużą frekwencję w tekstach, choć niestety, często bywa używany niepoprawnie, co oznacza, że dla użytkowników języka polskiego forma ta staje się nieoczywista i trudna. Natomiast przywołany przez Pana imiesłów przysłówkowy uprzedni niemal całkowicie znikł ze współczesnej polszczyzny, a z cała pewnością nie bywa używany w polszczyźnie potocznej, która cechuje się nieskomplikowaną budową zdań. Zaletą tej odmiany języka jest jednak to, że panują w niej mniejsze ograniczenia niż w odmianach o charakterze oficjalnym, co oznacza, że akceptowalne będą w niej takie formy, które są zrozumiałe dla odbiorcy. Jeżeli zatem Panu taka forma się podoba, a przyjaciel, z którym Pan rozmawia, ją rozumie, proszę jej spokojnie używać nadal. Jednakże trzeba pamiętać, że stosowanie form językowych bardziej wyszukanych, niż tego wymaga sytuacja komunikacyjna, powinno być konsekwentne, co oznacza, że staranności składniowej powinna towarzyszyć staranność wymowy, a zatem odróżniamy formy utworzone przyrostkiem -łszy (usiadłszy, zjadłszy, dotarłszy) od tych, które utworzone zostały przyrostkiem -wszy (napisawszy, zrobiwszy, powiedziawszy).
Izabela Różycka
Witam, interesuje mnie poniższe zdanie:
„On targa się na swoje życie”. Czy jest to poprawnie sformowane zdanie?
Konkretnie chodzi mi o czas teraźniejszy wyrazu „targać się”.
Czy może powinno być: „On targuje się na swoje życie”?
Pozdrawiam
Jedyną dopuszczalną postacią czasownika w przytoczonym przez Pana związku frazeologicznym jest forma dokonana, a zatem targnąć się na swoje życie, a nie targać się na swoje życie.
Skoro czasownik jest dokonany, to nie tworzy on formy czasu teraźniejszego, ponieważ czynność zakończona albo jednokrotna, momentalna (a takie jest znaczenie czasowników dokonanych), nie może trwać w teraźniejszości. Czasowniki dokonane odmieniane w czasie teraźniejszym pełnią funkcję czasu przyszłego. Czasowniki takie jak targnąć się na coś mają zatem formy czasu przeszłego (targnął się na swoje życie) i przyszłego (targnie się na swoje życie).
Izabela Różycka
Dzień dobry, mam pytanie odnośnie prawidłowej formy odmieniania słowa „czyściec”
Wiem, że obecnie poprawną formą odmiany jest „czyśćca”, „w czyśćcu” ale nie rozumiem skąd się tam wzięła litera „ć”?
Dawną formą odmiany było „czyśca”, „w czyścu”, nie wiem dlaczego w dzisiejszej, prawidłowej odmianie występuje „ć” skoro w samym słowie „czyściec” go nie ma?
Ten ciąg liter „śćc” wydaje mi się dziwny.
Czy jest może jakaś reguła mówiąca że c przechodzi w „ćc” przy odmianie ?
z wyrazami szacunku,
Słowo czyściec składa się z 6 głosek: [cz], [y], [ś], [ć], [e], [c]. Czwarta z nich w formie podstawowej tego wyrazu oddawana jest dwuznakiem ci (w takim sposób oznaczamy miękkość spółgłosek w pozycji przed samogłoską, np. cię, nie, niania [će], [ńe], [ńańa]), a np. w dopełniaczu czy miejscowniku za pomocą litery ć (w taki sposób oznaczamy bowiem miękkość spółgłosek w pozycji przed innymi spółgłoskami, por. ćma, ślimak, koślawy [ćma], [śl’imak], [koślawy]). Warto zauważyć, że w odmianie tego słowa pojawia się tzw. e ruchome – głoska często obecna mianowniku, lecz zanikająca w formach zależnych (modyfikację tę można wytłumaczyć alternacjami).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
Analizując pod kątem poprawności językowej modlitwę Ojcze Nasz zwróciłem uwagę na fragment: „chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj”. Słowo chleb powinno wystąpić tu w bierniku, a zatem poprawną formą zdaje się być: „chleb nasz powszedni daj nam dzisiaj”. Czy mogę prosić Państwa o opinię w tej kwestii?
Z poważaniem,
Michał Dąbrowski
Chleba to tzw. genetivus partitivus, forma gramatyczna, która sygnalizuje nieokreśloną bliżej ilość/liczbę tego, co nazywane przez wyraz postawiony w tym przypadku, zwykle zaś jakąś tylko część większej całości. Mówiąc, że chcemy chleb (używając biernika), sygnalizujemy najczęściej, że chodzi nam o cały bochenek; mówiąc zaś, że chcemy chleba, albo mamy na myśl jakąś część bochenka, albo bliżej nieoznaczoną ilość. Podobną oboczność znajdujemy w zdaniach: Daj mi cukierki/ Daj mi cukierków, Przynieść wodę/ Przynieś wody. Tzw. dopełniacz cząstkowy jest formą wariantywną w stosunku do biernika.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Jak jest poprawnie? Kupię dwadzieścia deko czy deka sera?
Podane w pytaniu skrót deko od słowa dekagram jest uznawany za potoczny. Zgodnie normą wzorcową należałoby użyć formy skróconej deka lub pełnej wyrazu, to znaczy kupię dwadzieścia deka/dwadzieścia dekagramów sera.
Agnieszka Wierzbicka
Czy mógłbym prosić o informację jak odmieniać rzeczownik 'desktop’? Informacji w słownikach online mało, a papierowego słownika nie mam pod ręką.
Dziękuję!
Wyraz desktop nie jest notowany we wszystkich słownikach poprawnościowych. W niektórych eksponuje się wyłącznie znaczenie tego słowa, w innych przedstawia niekompletną informację gramatyczną. Wątpliwości natury fleksyjnej może budzić postać D. i B. liczby pojedynczej. Pierwszą z form przypadkowych opisuje Wielki słownik ortograficzny PWN, którego autorzy dopuszczają stosowanie wariantywnych końcówek fleksyjnych: poprawna jest zarówno forma desktopu, jak i desktopa. W żadnym z leksykonów nie znalazłem informacji gramatycznej dotyczącej biernika. Niewątpliwie w użyciu są dwie formy: widzę (kogo? co?) desktop lub desktopa, co pokazuje, że wzór odmiany tego rzeczownika pokrywa się z paradygmatem słowa laptop. Na tę chwilę nie można wyraźnie opowiedzieć się za żadną z form, bo norma w tym zakresie dopiero się kształtuje. Proszę porównać odmianę rzeczownika desktop z paradygmatem słowa laptop – wyraźna jest tożsamość:
|
M:
|
laptop
|
M:
|
laptopy
|
||||
|
D:
|
laptopa,
laptopu |
D:
|
laptopów
|
||||
|
C:
|
laptopowi
|
C:
|
laptopom
|
||||
|
B:
|
laptop,
pot. laptopa |
B:
|
laptopy
|
||||
|
N:
|
laptopem
|
N:
|
laptopami
|
||||
|
Ms:
|
laptopie
|
Ms:
|
laptopach
|
||||
|
W:
|
laptopie
|
Wzorzec odmiany za Wielkim słownikiem języka polskiego pod red. P. Żmigrodzkiego.
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo!
Funkcjonuje w Łodzi kino „Bałtyk”. Czy zatem chodzimy do „Bałtyku”, czy do „Bałtyka”? Przyjaciółka zwróciła mi uwagę, że mieszkając w Warszawie jest stałą bywalczynią Nowego Światu, a nie Nowego Świata. Jak to w końcu jest z tymi światami i bałtykami? Dziękuję serdecznie za odpowiedź!
Dopełniacz, bo o tym przypadku gramatycznym rzeczownika jest mowa, to forma dość kłopotliwa, ponieważ reguły doboru końcówek fleksyjnych opierają się w dużej mierze na zwyczaju językowym. Wielki słownik poprawnej polszczyzny (PWN 2014) podaje, że rzeczowniki męskie nieżywotne przybierają w dopełniaczu końcówki -a (nazwy narzędzi, naczyń, miar, wag, liczb, miesięcy, tańców, gier, owoców, grzybów, marek fabrycznych) lub -u (rzeczowniki pochodzenia obcego, abstrakcyjne, zbiorowe i materiałowe). Jak widać, nie uwzględnia się tu nazw własnych, ani sytuacji, kiedy nazwa własna jest identyczna z wyrazem pospolitym.
W przytoczonych przez Pana formach stosowana bywa inna reguła, mówiąca, że wybór jednej z wymienionych końcówek może wynikać z konieczności odróżniania znaczeń. Np. bala 'kawałka drewna’ ale balu 'zabawy tanecznej’, przypadka 'formy gramatycznej’ ale przypadku 'zbiegu okoliczności’. A zatem staramy się inaczej odmieniać nazwę własną mającą taką samą formę jak wyraz pospolity lub inna nazwa własna, żeby wyraźnie zaznaczyć, o czym jest mowa. Ta reguła bywa jednak stosowana bardzo niekonsekwentnie, często również dlatego, że formy w ten sposób powstałe naruszają nasze poczucie poprawności (np. jechać do Brzega?). Zgodnie ze zwyczajem językowym idziemy zatem na film do Bałtyku, chociaż jesteśmy bywalcami Nowego Światu.
Wahania form dopełniacza nazw własnych widać także na przykładzie reklamy słodyczy produkowanych przez firmę Wawel. Pojawia się tam fraza „cukierki z Wawelu”. W zgodzie ze swoim poczuciem językowym rozumiem to jako 'cukierki z zamku Wawel’. Tę moją intuicję potwierdzają przykłady z Korpusu języka polskiego. A zatem dzieła sztuki są z Wawelu, ale cukierki z Wawela.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
nauczycielka języka polskiego mojego syna podała dzieciom na lekcji informację, że rzeczownik „dom” w zdaniu: „Kevin sam w domu” występuje w narzędniku. Poprawiłam to dziecku na miejscownik, ale nauczycielka upiera się, że jest to narzędnik. Proszę o opinię.
Z poważaniem
Marta Świder
Oczywiście ma Pani rację. Rzeczownik dom w narzędniku lp. przyłącza końcówkę –em, nie –u. Ta druga pojawia się w dopełniaczu, miejscowniku i wołaczu. W podanym przykładzie wyrażenie przyimkowe w domu sygnalizuje miejsce akcji (jest to funkcja znaczeniowa typowa dla form miejscownika rzeczowników, por. na werandzie, przy łóżku, w Warszawie).
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
Pytanie, które kieruję do poradni związane jest z odmianą rzeczownika. Proszę o wskazanie poprawnej formy rzeczownika „koc” w zdaniu: W szufladzie nie ma „kocy” czy „koców”.
Z góry dziękuje za odpowiedź
Katarzyna T.
Poprawną formą dopełniacza liczby mnogiej tego rzeczownika jest ta z końcówką -ów. A zatem: W szufladzie nie ma koców.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
zwracamy się z prośbą o pomoc w odmianie słowa „puf”. W pracy szkolnej musiałyśmy napisać zdanie: „jest 13 puf”, jednak nie jesteśmy pewne czy taka odmiana jest prawidłowa. Zaczęłyśmy szukać informacji na ten temat i okazało się, że w słowniku języka polskiego widnieje tylko słowo „puf” w rodzaju męskim. Z tego wynika, że odmiana powinna brzmieć „jest 13 pufy” lub „jest 13 pufów”? Prosimy o pomoc.
Tegoroczne maturzystki
Rzeczownik puf, czyli 'miękki niski taboret pokryty całkowicie tkaniną lub skórą’ rzeczywiście jest rodzaju męskiego. A zatem odmieniać się będzie podobnie jak rzeczowniki kilof, sejf czy apokryf. Skoro jest 13 kilofów, 13 sejfów i 13 apokryfów, musi być także 13 pufów.
Izabela Różycka
Dzień dobry
Mam wątpliwość o dopełniacz liczby mnogiej dwóch wyrazów o podobnej końcówce: portfel i cel.
Na pewno portfeli, ale czy też portfelów? Na pewno celów, ale czy też celi?
Pozdrawiam z Warszawy
Michał
Dopełniacz liczby mnogiej rzeczownika portfel to portfeli lub (rzadziej) portfelów. Jeżeli chodzi o rzeczownik cel to mamy jedynie jedną formę: celów.
Tworzenie form dopełniacza liczby mnogiej wiąże się z wyborem jednej z czterech możliwości: końcówki –ów, -i, -y lub formy bezkońcówkowej. Przyporządkowania dokonujemy wg kryterium morfologicznego, czyli zakończenia tematu rzeczownika. I tak:
- końcówkę -ów otrzymują
wyrazy zakończone spółgłoską twardą (oprócz l): hamulców, psychologów, kredytów. Jednymi z nielicznych wyjątków są właśnie wskazane rzeczowniki cel i portfel – celów, portfelów;
wyrazy zakończone na –j: przywilejów, urodzajów (ale też obocznie: urodzai);
wyrazy zakończone na –anin, szczególnie po spółgłosce -k: muzułmanów, salezjanów. - końcówkę -i otrzymują
wyrazy kończące się spółgłoską miękką (np. ć, dź, ś) lub -l: gości, motyli; - końcówkę -y otrzymują
wyrazy kończące się spółgłoską stwardniałą (np. cz, sz, rz, ż): ochroniarzy, palaczy. - formę bezkońcówkową otrzymują
niektóre rzeczowniki z przyrostkiem -anin: chrześcijan, parafian, mieszczan.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
czy poprawna jest odmiana słowa fetysz w zdaniu: Sukienka prezentowana w pracy pełni rolę swoistego fetysza.
Z góry dziękuję.
Pozdrawiam
Halina Gajewska
Dopełniacz liczby pojedynczej rzeczownika fetysz ma końcówkę –a, a zatem w zdaniu, które Pani przytoczyła, forma ta jest poprawna.
Izabela Różycka
Jak brzmi dopełniacz nazwy miejscowej Jantar- Jantaru czy Jantara?
Pozdrawiam
Dzień dobry,
poprawna forma dopełniacza to Jantaru, np. mieszkańcy Jantaru, w okolicy Jantaru.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
mam pytanie odnośnie odmiany rzeczownika „ligand”. Powinno się mówić: immobilizacja liganda czy immobilizacja ligandu?
Z wyrazami szacunku,
Kinga Kądzioła
Pani Kingo,
rzeczownik ligand jest rodzaju męskorzeczowego, a w podanym przez Panią połączeniu powinien wystąpić w dopełniaczu (związek rządu, rekcja dopełniaczowa). I tu pojawia się zasygnalizowana przez Panią wątpliwość: czy powinien przybrać końcówkę -u (ligandu) czy -a (liganda)? Problem w tym, że zasady wyboru końcówki w dopełniaczu rzeczowników męskich nie są w polszczyźnie precyzyjnie określone.
Jest wprawdzie kilka klas semantycznych, które zakończone być powinny końcówką -a (np. nazwy narzędzi, naczyń, miar, wag, liczb i miesięcy, nazwy osób i zwierząt, nazwy owoców, grzybów, marek fabrycznych, tańców i gier) lub -u (np. rzeczowniki abstrakcyjne, zbiorowe i materialne). Wyrazy zapożyczone – a do takich niewątpliwie należy pochodzący z jęz. angielskiego ligand – przybierają zarówno końcówkę -a, jak i -u.
Korpusy (Korpus Języka Polskiego Wydawnictwa Naukowego PWN oraz Narodowy Korpus Języka Polskiego) niestety nie spieszą nam z pomocą przy rozstrzyganiu wątpliwości, bowiem słowo ligand w nich nie występuje. Natomiast w Uniwersalnym słowniku języka polskiego PWN podana jest, jako obowiązująca, końcówka –a, czyli liganda.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Proszę o podanie formy dopełniacza wyrazu dziób.
Dziękuję!
Podany w pytaniu rzeczownik dziób określa zarówno 'dziób ptaka’, 'dziób łodzi/statku/jachtu itp.’, jak i 'twarz/buzię’. I w zależności od tego, o czym chcemy powiedzieć, musimy dobrać właściwą końcówkę fleksyjną w dopełniaczu liczby pojedynczej:
- końcówkę -a, gdy myślimy o części ptasiej głowy (np. [pelikan] wziął do dzioba dużą rybę);
- końcówkę –a lub -u, gdy chcemy wskazać na część łodzi/statku/jachtu (np. odboje były przywiązane do dzioba/dziobu [jachtu]);
- końcówkę –a, gdy mamy na myśli na twarz (np. weź to do dzioba!).
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
przeczytałem ostatnio w gazecie takie zdanie: Decyzją Nasy program kosmiczny… Przyznam, że forma Nasy mnie zaskoczyła, bo wg mnie nie odmieniamy tej nazwy. Czy mam rację?
Pozdrawiam,
Maciej J.
Dzień dobry, Panie Macieju,
choć może forma dopełniacza skrótowca NASA (pełna nazwa National Aeronautics and Space Administration), zapisywana dwojako: Nasy lub NAS-y może brzmieć i wyglądać dla znacznej części Polaków nietypowo, to jednak jest poprawna! Skrótowiec ten może być użyty w zdaniu w formie nieodmiennej (co obserwujemy najczęściej), jak i odmiennej (dość rzadko).
Reasumując, w przytoczonym przez Pana zdaniu Decyzją Nasy program kosmiczny… wskazany skrótowiec został zarówno poprawnie odmieniony, jak i zapisany.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Która forma jest poprawna:dwóch bułek czy dwu bułek?
Czy wyraz „dyskredytacja” można stosować gdy mówimy o obniżaniu wartości człowieka?
Liczebnik dwa postawiony w dopełniaczu ma dwie poprawne formy fleksyjne: dwóch i dwu (druga jest rzadsza).
Dyskredytować można zarówno konkretne osoby, jak też podejmowane przez nie działania. Definicja ze Internetowego słownika języka polskiego PWN mówi, że dyskredytacja to «podważanie wiarygodności, autorytetu bądź wartości kogoś lub czegoś w oczach innych ludzi»
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
które połączenie liczebnika zbiorowego z rzeczownikiem jest poprawne: „siedmioro nart” czy „siedem nart”? Zasada mówi, że liczebniki zbiorowe łączą się m.in. z rzeczownikami nazywającymi obiekty występujące w parach, np. dwoje uszu, rąk. Rzeczownik „narta” występuje w parze, podobnie jak rzeczowniki „rękawiczka” i „skarpetka”, a zatem zgodnie z przywołaną zasadą należy użyć liczebnika zbiorowego. W większości opracowań jako przykłady potwierdzające wspominaną zasadę przywołuje się rzeczowniki: „oko” (w znaczeniu „narząd wzroku”) np. „dwoje oczu” i „ucho” (w znaczeniu „narząd słuchu”) np. „dwoje uszu”. Proszę o informacje na temat poprawności zastosowania liczebnika zbiorowego w połączeniu z rzeczownikami „narty”.
Z poważaniem
M.Jabłońska
Szanowna Pani,
przytoczona przez Panią zasada łączenia liczebników zbiorowych z rzeczownikami nazywającymi obiekty występujące w parach może być formalnie odnoszona do rzeczownika narty, a więc moglibyśmy powiedzieć np. kupiłam dwoje nart, choć będzie to z pewnością konstrukcja rzadko używana w polszczyźnie (Korpus Języka Polskiego PWN czy Narodowy Korpus Języka Polskiego nie notuje jej wcale, jak również form siedem/siedmioro nart). Zdecydowanie częściej spotkamy się z parą nart czy dwiema, trzema parami nart itd. – takie połączenie jest łatwiejsze w odmianie, stąd zapewne często odnajdziemy je w polszczyźnie starannej, jak i potocznej.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka
Dzień dobry,
Mam pytanie dotyczące zdania „Ukochane przez dzieciaków”. Czy taka forma jest poprawna?
Pozdrawiam serdecznie
Przyimek przez otwiera miejsce dla rzeczownika w bierniku: przez (kogo?, co?) burmistrza, wojewodę, matkę itd.
Wyraz dzieciak, jak podaje Wielki słownik języka polskiego pod red. Piotra Żmigrodzkiego, w bierniku liczby mnogiej może mieć dwie formy: dzieciaki i dzieciaków, przy czym druga określana jest jako rzadsza. Stąd wniosek, że przytoczone przez Pana zdanie sformułowane jest poprawnie.
Bartłomiej Cieśla
Jaka forma jest poprawna: ta eklerka czy może ten eklerek?
Podłużne ciastko wykonywane z parzonego ciasta i po przecięciu na dwie części napełniane kremem lub bitą śmietaną, z wierzchu oblewane czekoladą możemy określać za pomocą rzeczownika rodzaju żeńskiego eklerka, jak i męskiego eklerek. Obie formy są poprawne i pochodzą od francuskiego słowa éclair 'błyskawica’.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
czy wobec powszechnego stosowania odmiany „otrzymałem SMSa” zamiast „otrzymałem SMS” (podobnie jak „otrzymałem maila” zamiast „otrzymałem mail”), ta forma stała się już poprawna? I jeśli jest to poprawna forma, to można (o zgrozo) powiedzieć: „zawiązałem buta”? Z góry bardzo dziękuję za wyjaśnienia,
Z poważaniem,
Ryszard Mikołajewski
Forma biernika rzeczowników męskich nieżywotnych jest najczęściej równa mianownikowi (np. M. stół = B. stół, M. parkiet = B. parkiet). Wspomniana zasada nie obejmuje pewnych klas znaczeniowych wyrazów, do których należą m.in. nazwy niektórych jednostek monetarnych, tańców czy marek samochodów. Mają one biernik równy dopełniaczowi (np. M. opel, fokstrot, dolar, D. opla, fokstrota, dolara = B. opla, fokstrota, dolara).
Jest wreszcie trzecia grupa rzeczowników nieżywotnych, których biernik zrównywany jest przez użytkowników języka albo z formą mianownika (czyli tradycyjnie), albo dopełniacza (niezgodnie z tradycją językową). W wypowiedziach Polaków usłyszeć można zatem połączenia wyrazowe typu: wysłać SMS, e-mail, założyć but, zjeść kotlet, kupić tulipan, grać w bilard, obrać ananas, ogórek (wówczas M = B) obok wysłać SMS-a, e-maila, założyć buta, zjeść kotleta, kupić tulipana, grać w bilarda, obrać ananasa (M = D). Te drugie, bardzo powszechne, są oceniane jako poprawne, lecz mniej staranne (np. pot. B. tulipana, bilarda, kotleta, SMS-a, e-maila), niepoprawne (np. B. buta) lub – rzadziej – zgodne z normą wzorcową, wariantywne wobec form tradycyjnych (por. B. ananasa, ogórka). Trudno precyzyjnie wskazać klasy semantyczne rzeczowników, które obejmowałaby omawiana dwupostaciowość. Z pewnością należą do nich nazwy niektórych potraw, kwiatów, sportów i owoców. Rzeczowniki tego typu uznać można za dwurodzajowe.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
proszę o poradę.
Jak powinno być poprawnie?
Adam i Krystyna Malorczyk
czy Adam i Krystyna Malorczykowie
Jeśli nazwisku można przypisać odpowiednią końcówkę fleksyjną, zawsze należy to robić. Z tego powodu napiszemy Adam i Krystyna Malorczykowie. Jest to jedyny poprawny wariant.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam.
Jak odmienić nazwisko Milczewska w liczbie mnogej? Muszę wypisać zaproszenia i nie chcę zrobić błędu. Czy poprawna wersja brzmi tak: Nikola i Aleksadra Milczewskie zapraszają na … ? Z góry dziękuję.
W rodzaju niemęskoosobowym (tzn. kiedy mowa jest o osobach płci żeńskiej) forma tego nazwiska wygląda tak, jak Pani podała, tj. Milczewskie, w rodzaju męskoosobowym (tj. w odniesieniu do mężczyzn lub grup składających się z kobiet i mężczyzn) brzmiałaby ona Milczewscy. A zatem Nikola i Aleksandra Milczewskie ale Jan i Paweł Milczewscy, Katarzyna i Jan Milczewscy.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
chciałam zapytać jak poprawnie nalezałoby napisać: w przedziale wiekowym <35-44> lat czy l<35-44>lata ? w klasie wieku <35-44> lat czy <35-44> lata? Problem ten powstał przy pisaniu pracy doktorskiej. Bardzo prosze o wyjaśnienie I pomoc.
O formie rzeczownika lata po wskazanym przedziale wielkości decyduje ostatni z wymienionych liczebników. I tak: 35-44 lata (bo 44 lata), ale np. 30-35 lat (bo 35 lat). Nie stosujemy do takiego zapisu żadnych dodatkowych znaków graficznych.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
proszę o informację która forma jest poprawna obliż czy obliźnij np. obliż/obliźnij usta bo masz np. dżem na ustach.
Dziękuję za odpowiedź.
pozdrawiam
Dzień dobry,
w pytaniu pojawiły się dwie poprawne formy, które utworzone są od dwóch różnych czasowników: oblizać oraz obliznąć. Forma 2 osoby trybu rozkazującego od czasownika dokonanego oblizać tworzona jest bez końcówki i brzmi obliż. Natomiast forma 2 osoby trybu rozkazującego od czasownika dokonanego obliznąć tworzona jest przez dodanie końcówki –nij: obliźnij.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, moje pytanie brzmi- jeśli się z kimś witamy, np. cześć Magda, to czy to jest poprawna forma czy powinno się użyć imienia w wołaczu – cześć Magdo?
Cześć to forma powitania, którą wykorzystujemy w sytuacjach swobodnych, gdy dobrze znamy rozmówcę lub z jakichś względów możemy sobie pozwolić na skrócenie dystansu w komunikacji. W takich okolicznościach nie jesteśmy zobowiązani do tego, by posługiwać się środkami należącymi do polszczyzny wzorcowej, a forma wołacza za taką uchodzi. W sytuacjach familiarnych możemy posługiwać się i wołaczem, i formami podstawowymi, które nawiasem mówiąc w polszczyźnie dominują. Oba przywołane przez Panią zapytania są więc poprawne. Gdy komunikujemy się w sytuacjach, które wymagają szczególnej troski o dbałość wysłowienia (oficjalnych, publicznych), zalecałbym wołacz.
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo !
Proszę o wyjaśnienie:
czasownik „piszcie” i „pracujmy”- jaki to tryb czasownika? A jeśli to tryb rozkazujący to czy i tylko wyłącznie taki tryb?
Proszę o ustalenie czasu przyszłego 3os. l.poj. dla czasowników:
– przejrzeć
– przesiać
Jaka jest forma czasu przeszłego w rodz. m. l.poj. czasownika: rozpocząć
Z góry dziękuję za rozwikłanie moich problemów językowych.
Z poważaniem
Daria Bałachowska
Szanowna Pani,
odpowiadając na Pani pytania:
1. Piszcie i pracujmy to formy wyłącznie trybu rozkazującego. W trybie orzekającym czy warunkowym takie formy nie występują.
2. Czas przyszły czasowników dokonanych przejrzeć, przesiać w 3 os. l. pojedynczej: przejrzy, przesieje.
3. Forma czasu przeszłego dokonanego czasownika rozpocząć w l. pojedynczej w rodzaju męskim: 1 os. rozpocząłem, 2 os. rozpocząłeś, 3 os. rozpoczął.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, uprzejmie proszę o odpowiedź na pytanie: ten frędzel czy ta frędzla? Z góry dziękuję za odpowiedź.
Dzień dobry,
obie formy – zarówno męska frędzel, jak i żeńska frędzla – są poprawne.
Agnieszka Wierzbicka
Czy na zaproszeniu mamy napisać :
Jagoda i Adam Gałązkowie zapraszają …
czy
Jagoda i Adam Gałązcy zapraszają.
z góry dziękuję i pozdrawiam
Jedyny poprawny wariant to Gałązkowie. Nazwiska rzeczownikowe w mianowniku liczby mnogiej przybierają końcówkę –owie.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam. Mam pytanie odnośnie poprawności takich zdań:
1. Miejsce nosi nazwę Nirvana Pub.
a) Byłem w pubie Nirvana.
b) Byłem w Nirvanie.
c) Byłem w „Nirvana Pub”.
2. Kościół Kanaan.
a) Była to młodzież z „Kanaan”.
b) Była to młodzież z Kanaanu.
Czy wszystkie powyższe formy zdań są poprawne w języku Polskim?
Język polski jest językiem fleksyjnym, co oznacza, że wszystkie wyrazy powinny się odmieniać, o ile tylko ich budowa na to pozwala. Podobna zasada dotyczy nazw własnych, także tzw. ideonimów, czyli tytułów różnego rodzaju dzieł, nazw instytucji, organizacji politycznych i społecznych (kościołów) oraz tzw. logonimów, czyli nazw firmowych.
Od tej ogólnej zasady w odniesieniu do nazw własnych istnieją pewne wyjątki, a mianowicie można nie odmieniać takiej nazwy, kiedy poprzedzona jest wyrazem pospolitym nazywającym dany obiekt, który to wyraz jest odmieniony, np. Czytałem o tym w Potopie Sienkiewicza a. Czytałem o tym w powieści Potop Sienkiewicza, Mieszkałam w Kasprowym a. Mieszkałam w hotelu Kasprowy. Pierwsze z tych form mają charakter nieco bardziej potoczny, drugie – bardziej oficjalny, a zatem użycie jednych lub drugich zależy od rodzaju sytuacji komunikacyjnej. Form z dodatkowym wyrazem pospolitym użyjemy też wtedy, kiedy nazwa własna jest równa wyrazowi pospolitemu (np. klub nazywa się Stodoła) lub innej nazwie własnej (np. klub nazywa się Barcelona), ponieważ użycie samej nazwy własnej mogłoby czasem spowodować nieporozumienie, np. po usłyszeniu zdania: Byłam wczoraj w Barcelonie moglibyśmy nie wiedzieć, czy mówiąca była w klubie, czy w stolicy Katalonii.
A zatem spośród przytoczonych przez Pana form poprawne są: 1. Byłem w pubie Nirvana albo: Byłem w Nirvanie, 2. Była to młodzież z kościoła Kanaan albo: Była to młodzież z Kanaanu, przy czym te drugie są „bezpieczne” wtedy, kiedy kontekst jednoznacznie wskazuje, do czego się odnoszą (np. kościoła, a nie krainy biblijnej).
Izabela Różycka
Szanowni Państwo!
Uprzejmie proszę o poprawienie błędów w nowej nazwie szkoły. Mamy dwie wersje:
a) Gimnazjum im. św. Jana Bosko W Jałówce w rejonie wileńskim
b) Gimnazjum im. św. Jana Bosko W Jałówce, rejon wileński
Czy możemy nie odmieniać nazwisko „Bosko”?
Z szacunkiem,
Krystyna D., Litwa
Obie nazwy są do przyjęcia, zmienić należy jedynie pisownię przyimka „W” (zapisanego wielką literą) na „w” (zapisane małą literą):
a) Gimnazjum im. św. Jana Bosko w Jałówce, w rejonie wileńskim
b) Gimnazjum im. św. Jana Bosko w Jałówce, rejon wileński.
Spolszczone nazwisko Bosko, ojca i nauczyciela młodzieży oraz założyciela zgromadzenia salezjanów i salezjanek, jest w polszczyźnie nieodmienne. Wynika to z faktu nieodmieniania obcych nazwisk męskich zakończonych na akcentowane -o. Trzeba bowiem pamiętać, iż w oryginale (tj. języku włoskim) nazwisko tego świętego miało postać Bosco.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
jak w l.mn. odmienić prawidłowo nazwisko Gvasalia, np. w zdaniu „zaproszono braci Gurama i Demnę *Gvasalia*”?
Nazwiska, które w formie podstawowej zakończone są na –a, w mianowniku liczby mnogiej uzyskują końcówkę –owie, w dopełniaczu i bierniku –ów (poprawne warianty to zatem: Gvasaliowie, Gvasaliów, Gvasaliom…).
Jeśli przed nazwiskiem obcym postawiony jest rzeczownik pospolity, który jednoznacznie wskazuje, że odnosi się ono do więcej niż jedno osoby – w przytoczonym przez Panią zwrocie wyrazem pełniącym taką funkcję jest leksem bracia – można je zostawić nieodmienione. Wynika stąd, że poprawne będą również warianty bracia Guaram i Demna Gvasalia, braci Guarama i Demnę Gvasalia; bracia Gvasalia, braci Gvasalia.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Uprzejmie proszę o wskazanie poprawnej formy odmiany imienia GWIDO w dopełniaczu (Gwida czy Gwidona?) oraz pozostałych przypadkach.
Imię Gwido jest pochodzenia germańskiego. W przypadkach zależnych temat tego leksemu jest rozszerzony o morfem -on- (podobnie jak w imionach: Bruno, Otto, Hugo). Odmiana zatem wygląda następująco:
M. Gwido
D. Gwidona
C. Gwidonowi
B. Gwidona
N. z Gwidonem
Ms. o Gwidonie
Taka odmiana jest charakterystyczna dla starannej polszczyzny i może ją Pan spotkać w słownikach, jednak jest ona rzadka. Jan Grzenia, autor Słownika imion, podkreśla, że formy Iwona, Brunona (zatem też: Gwidona) powinno traktować się jako pochodne od Brunon, Iwon (Gwidon), nie zaś od Bruno czy Iwo (Gwido).
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Szanowni Państwo,
chciałabym zapytać, która forma odmiany słowa „gwoźdź” jest poprawna w poniższym stwierdzeniu:
Deska nabita gwoźdźmi czy gwoździami?
Z poważaniem,
Anna Antczak
Obie formy narzędnika są poprawne. Ale już wariantywność innego typu mamy w przypadku rozróżnienie dwóch poziomów normy: wbić gwóźdź – w normie wzorcowej, potocznie natomiast wbić gwoździa – w normie użytkowej.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry
Słownik Języka Polskiego PWN podaje odmianę Ajaks – Ajaksa.
http://sjp.pwn.pl/so/Ajaks;4407929.html
Dlaczego zatem klub piłkarski z Amsterdamu i płyn do czyszczenia odmieniany jest Ajaks – Ajaksu???
Błędny usus, który został przyjęty?
pozdrawiam
Patryk Godowski
Dzień dobry,
problem z wyborem właściwej końcówki dopełniacza liczby pojedynczej rodzaju męskiego ma większość Polaków. Kryteria wskazują bowiem tylko jednoznacznie na końcówkę –a dodawaną do:
- rzeczowników żywotnych rodz. męskiego, np. pisarza, lekarza (z wyjątkiem rzeczowników: wół, bawół);
- nazw narzędzi (np. młota, wkrętaka),
- nazw naczyń (np. garnka, słoika),
- nazw miar i wag (np. metra, kilograma),
- nazw liczb (np. tysiąca, miliona),
- nazw miesięcy (np. kwietnia, czerwca),
- nazw części ciała (np. nosa, zęba),
- nazw tańców i gier (np. oberka, tenisa),
- nazw owoców i grzybów (np. banana, maślaka),
- nazw marek fabrycznych (np. fiata, passata).
W wypadku rzeczowników nieżywotnych rodzaju męskiego mogą one przybierać końcówkę –a lub –u. Niekiedy obie końcówki występują równolegle. Zasada ich doboru nie jest ściśle określona, a ich „rywalizacja” trwa od początków rozwoju języka polskiego.
W podanych przez Pana przykładach: Ajaksa (bohater Iliady Homera) i Ajaksu (drużyna piłkarska z Amsterdamu czy płyn do czyszczenia) mamy do czynienia z homonimami, czyli leksemami identycznie brzmiącymi/zapisanymi, ale o innym znaczeniu. W ich przypadku o wyborze końcówki decyduje kryterium znaczeniowe, ułatwiające każdemu użytkownikowi polszczyzny odróżnienie różnych desygnatów, w tym wypadku legendarnego antycznego bohatera od znanej drużyny holenderskiej lub płynu czyszczącego. Takich par rzeczowników jest w języku polskim więcej, np:
- przypadka (gramatycznego) – przypadku (losowego),
- bala (kłody drewna) – balu (zabawy),
- stracha (na wróble) – strachu (uczucie),
- zamka (w kurtce, bluzie) – zamku (budowli).
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
pisząc projekt rozporządzenia natknęliśmy się na problem dotyczący prawidłowej odmiany
w opisie wzoru. Mamy przepis, zgodnie z którym składnik doktorancki dla i-tej uczelni jest obliczany według wzoru:
D_i= 3,6〖Ln〗_(1,i)+2,9〖Ln〗_(2,i)+1,4〖Ln〗_(3,i)
gdzie:
Ln1,i − oznacza liczbę doktorantów niesłyszących lub słabosłyszących, których
niepełnosprawność została potwierdzona orzeczeniem właściwego
organu, kształcących się w szkołach doktorskich prowadzonych przez
i-tę uczelnię.
I naszą wątpliwość budzi, czy powinno być „i-tą uczelnię” czy „i-tę uczelnię”? (wiemy, że zaimek wskazujący powinien być „tę”, ale czy z oznaczeniem i- również należy odmieniać jak zaimek wskazujący?). Dodam, że we wzorze chodzi o konkretną uczelnię, dla której będzie liczona wartość.
Formę i-ta należy odmieniać tak samo jak n-ta, poprawnie napiszemy: i-tej (dla dopełniacza, celownika i miejscownika) oraz i-tą (dla biernika i narzędnika). Drugi człon wskazanej jednostki ma formę przymiotnikowego zakończenia, którego funkcją jest przede wszystkim wskazywanie na sposób odczytu i odmianę. Podobny zapis, uznawany jednak zgodnie ze współczesną normą językową za błędny, znajdujemy w oznaczeniach liczebników porządkowych typu 5-ty, 5-ta itd.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry
Gdybyśmy chcieli wyprowadzić dopełniacz imiesłowu czynnego czasu przeszłego od czasownika „zasnąć” dla 3 os. l.mn. to jak on by brzmiał? Zasnąłych, zasnęłych czy zasnę(ą?)lich ?
Z góry dziękuję i pozdrawiam.
We współczesnym języku języku polskim (a nim własnie zajmuje sie poradnia) nie ma takich form gramatycznych, jakie Pan wymienił. W polszczyźnie funkcjonują obecnie odmieniające się przez przypadki imiesłowy przymiotnikowe: – czynny i bierny oraz nieodmienne imiesłowy przysłówkowe – współczesny i uprzedni. Od dokonanego czasownika zasnąć tworzy się jedynie ten ostatni, tzn. imiesłów przysłówkowy uprzedni zasnąwszy, np. Zasnąwszy głęboko, śnił o podróżach.
Imiesłowy czynne czasu przeszłego natomiast, to formy, jakie polszczyzna odziedziczyła z języka prasłowiańskiego, które funkcjonowały w rozmaitej postaci w jej historycznym rozwoju, a informacji o nich należy szukać w podręcznikach gramatyki historycznej.
Izabela Różycka
Dzień dobry
Zastanawiam się czy istnieje w jęz. polskim konstrukcja, która wygląda mi na (tu proszę mi wybaczyć niefachowe określenie) formę osobową imiesłowu przysłówkowego uprzedniego (czyli coś co istnieje np. w j.rosyjskim) np.: „Widzę zawodnika, ukończywszego (czyli tego, który ukończył) wyścig”.
Jeśli taka forma nie istnieje (nie spotykana raczej, choć istnieje słowo „zmartwychwstały” więc chyba zachowana w jakieś szczątkowej formie), to gdybyśmy ją chcieli wprowadzić, to która z form byłaby poprawniejsza: „ukończywszego” czy „ukończyłego” ?
Z góry dziękuję i pozdrawiam.
Chodzi Panu chyba nie tyle o formę osobową, ponieważ imiesłowy to formy czasownika nieodmieniające się przez osoby, ale raczej po prostu o imiesłowy odmienne. W przykładzie, który został przytoczony, hipotetyczna forma imiesłowu użyta została w bierniku. We współczesnym języku polskim istnieją 4 imiesłowy, a możliwość ich tworzenia w dużej mierze zależna jest od aspektu czasownika, czyli tego, czy jest on dokonany czy niedokonany. Odmieniają się formy imiesłowów przymiotnikowych – czynnego i biernego, podczas gdy imiesłowy przysłówkowe są nieodmienne. Jeżeli chodzi o dokonany czasownik ukończyć, można utworzyć jego imiesłów przymiotnikowy bierny (ukończony) i przysłówkowy uprzedni (ukończywszy). Pozostałe dwa imiesłowy, czyli przymiotnikowy czynny i przysłówkowy współczesny można tworzyć tylko od czasowników niedokonanych, np. kończący i kończąc.
Jak z tego wynika, formy imiesłowów z przyrostkiem –wszy są nieodmienne, czyli forma, którą próbował Pan utworzyć, czyli „ukończywszego” jest niemożliwa. Z kolei formy z przyrostkiem –ły, typu posiwiały, sczerwieniały, zwiędły, umarły, oschły, zmartwychwstały, to rzeczywiście, historycznie rzecz biorąc, tzw. imiesłowy czynne czasu przeszłego, które odmieniają się przez przypadki, ale w języku polskim ze względu na to, że tworzone były tylko od niektórych czasowników, a dodatkowo pojawiały się w nich rozmaite zmiany znaczeniowe, bardzo wcześnie zaczęły być traktowane jako przymiotniki. Dodajmy, że czasownik ukończyć takiej formy nie miał. A zatem w języku polskim, jeżeli chcemy użyć dokonanego czasownika ukończyć, jedyną możliwą formą przytoczonego przez Pana zdania jest: Widzę zawodnika, który ukończył wyścig.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
mam wątpliwość dotyczącą formy wołacza – czy kiedy się do kogoś zwracamy po imieniu powinniśmy tej formy wołaczowej używać, czy może nie? Bardzo proszę o wyjaśnienie tej kwestii.
Z poważaniem,
Roman R.
Szanowny Panie,
jeśli posługujemy się wzorcową polszczyzną to w wypadku imion zalecane jest użycie form wołacza, np. Agnieszko! Elżbieto! Piotrze! Jerzy!, nawet w formach zdrobniałych, np. Basiu! Aniu! Włodku! Jurku! W sytuacji, gdy mówimy polszczyzną potoczną możemy stosować formy mianownika w miejsce wołacza, np. Agnieszka! Elżbieta! Basia! Ania!
Warto w tym miejscu wspomnieć, że nieco inaczej jest z nazwiskami – tu użycie formy wołacza uznawane jest w obu normach za niegrzeczne.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo, czy słowo Ingolstadt powinno się odmieniać w języku polskim, a jeśli tak – to poproszę o podanie dopełniacza i miejscownika liczby pojedynczej. Będę bardzo wdzięczny za podpowiedź.
Nazwę tę możemy pozostawić w formie podstawowej, gdy pełni funkcję miejscownika. Zasadniczo jednak wyrazy zakończone na -stadt deklinujemy: M. Ingolstadt; D. Ingolstadtu; C. Ingolstadtowi; B. Ingolstadt; N. Ingolstadtem; Ms. Ingolstadcie (albo: Ingolstadt).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Chciałbym zapytać jak poprawnie powinno zapisywać się odmienioną formę telefonu marki Apple:
[Sprawdzić coś na] iPhonie czy iPhone’ie?
Nazwa telefonu brzmi iPhone, zatem druga wersja wydaje się bardziej trafna, jednak nie mam stuprocentowej pewności, stąd kierowane do Państwa pytanie.
Z dwóch przytoczonych przez Pana form rekomendowałbym tę pierwszą, czyli iPhonie. Formy miejscownika wyrazów zapożyczanych z innych języków są wyraźnie polonizowane (co oznacza, że w ich zapisie bardzo często nie stosuje się apostrofu – znaku, który informuje, że poprzedzająca go bezpośrednio głoska nie jest wymawiana), np. nazwisko Racine [wym. Ras-in] odmienimy prawidłowo: D. Racine’a, C. Racine’owi, N. Racine’em, ale: Ms. Racinie (niezgodna z normą byłaby postać Racine’ie). Analogii tego typu można by wskazać wiele.
Innym argumentem, który przemawia za utrzymaniem pisowni bez apostrofu, jest fakt, że wyraz iPhone, jakkolwiek mający obcą pisownię, zawiera cząstkę bardzo dobrze przyswojoną w polszczyźnie. Idzie o morfem -fon, będący elementem struktury takich wyrazów, jak np. telefon, domofon czy smartfon.
Bartłomiej Cieśla
Drodzy redaktorzy, jak odmienić francuskie nazwisko Roy? Czyta się je chyba rua albo rła.
To, czy nazwisko obce się odmienia oraz to, w jaki sposób należy tworzyć jego formy, zależy przede wszystkim od jego wymowy. Ta ostatnia z kolei zależy od języka, z którego nazwisko pochodzi. Norma współczesnego języka polskiego określa sposób wymawiania obcych nazwisk jako zbliżony do oryginalnego, ale naturalny dla Polaka, co oznacza, że nie musimy wymawiać takich głosek, których w języku polskim nie ma. Kiedy wiemy, jak nazwisko powinno być wymówione, trzeba poszukać odpowiedniego wzoru dla jego odmiany, czyli polskiego rzeczownika albo przymiotnika o takim samym zakończeniu. Jeżeli nie ma rodzimych rzeczowników o odpowiedniej budowie, nazwisko jest nieodmienne. Tak właśnie jest z nazwiskiem, o które Pani pyta. W języku francuskim rzeczywiście brzmi ono jako <rua>. Ponieważ nie ma polskich rzeczowników, które kończą się na grupę samogłosek –ua, nazwiska tego nie odmieniamy. Podobnie będzie w przypadku nazwisk typu Benoit wym. <benua>, Dubois wym. <dibua>. Dodajmy, że nazwisko o takim zapisie może pochodzić także z innego języka, np. holenderskiego. Wówczas będzie ono wymawiane <roj> i odmieniane jak polski rzeczownik męskoosobowy miękkotematowy, np. wuj.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
w jednej z książek znalazłam takie zdanie: „(…) może poszczycić się imponującą marynistyczną wiedzą oraz umiejętnościami wprawiającymi w podziw najbardziej wytrwałe wilki morskie”.
Czy nie powinno być: „… najbardziej wytrwałych wilków morskich”? Słownik poprawnej polszczyzny formę „wilków” traktuje jako niepoprawną, ale w odniesieniu do zwierząt. Z drugiej strony Słownik frazeologiczny PWN podaje taki przykład: „Nawet stare wilki morskie po długim pobycie na lądzie…”.
Będę wdzięczna za pomoc,
pozdrawiam
Marta Pawlus
Wydawnictwo Szkolne PWN
Problem, jaki należy tu rozstrzygnąć, to rodzaj gramatyczny wyrażenia rzeczownikowego „wilk morski”. Rzeczownik wilk używany w odniesieniu do zwierzęcia ma rodzaj męskożywotny, co powoduje, że mianownik i biernik w liczbie mnogiej mają taką samą formę (To są wilki – Widzę wilki; Żyją tam niedźwiedzie – Polowali na niedźwiedzie). Inaczej odmieniają się rzeczowniki męskoosobowe, które formy mianownika i biernika liczby mnogiej mają różne (To są aktorzy – Widzę aktorów; Przyjechali synowie – Witał synów).
Połączenie wyrazowe „wilk morski” odnosi się do ludzi, więc oczekujemy formy rodzaju męskoosobowego, jednak forma wyrazów (czasowników i przymiotników), z jakimi łączy się ono w zdaniu, wskazuje, że mimo zmiany znaczenia rzeczownika wilk nie nastąpiła zmiana jego rodzaju. Przytacza Pani cytat ze słownika frazeologicznego: stare wilki morskie (rodzaj niemęskoosobowy, tak jak stare psy, niedźwiedzie) – gdyby „wilk morski” miał rodzaj męskoosobowy, przymiotnik musiałby mieć formę starzy, a sam rzeczownik zmienić postać na *wilcy, ewentualnie *wilkowie, tak jak starzy aktorzy, synowie. Takiej formy mianownika na pewno nikt nie użyje. Ale jeśli chodzi o biernik liczby mnogiej, forma: Widziałem starych wilków morskich, Wprawił w podziw starych wilków morskich nie wydaje się rażąca.
A zatem można podsumować, że forma niemęskoosobowa jest na pewno poprawna pod względem gramatycznym – … wprawiającymi w podziw najbardziej wytrwałe wilki morskie, chociaż budzi ona pewien opór ze względów znaczeniowych. Te ostatnie powodują, że w bierniku l.mn. pojawiają się formy rodzaju męskoosobowego – wprawiającymi w podziw najbardziej wytrwałych wilków morskich, które są uzasadnione, ale niekonsekwentne (nie można ich zachować w całej odmianie tego wyrażenia).
Izabela Różycka
Witam,
1 Wypisywałam kiedyś dyplom dla chłopca, który nazywa się: Joszko Ryło.
Jak powinnam napisać- dla……? Miałam problem zarówno z imieniem jak i z nazwiskiem.
2 Jak poprawnie napisać: spacer będzie trwał około: 3 godziny, czy 3 godzin?
3 Często w swojej pracy używam słowa przędzalnia. Zastanawia mnie dlaczego maszyny do przędzenia to przędzarki, a fabryka produkująca przędzę to przędzalnia.
Pozdrawiam
Monika Gajek, przewodnik po Łodzi
Imię Joszko jest pochodzenia węgierskiego i znaczy tyle, co nasz polski Józef. Należy je odmieniać tak, jak polskie imiona rodzaju męskiego, które zakończone są na -ko (np. Mieszko, Janko). Jeśli zaś chodzi o odmianę nazwiska Ryło, w języku polskim istnieje zasada mówiąca o tym, że nazwiska pochodzenia słowiańskiego zakończone na samogłoskę -o, która poprzedzona jest spółgłoską twardą (np. Lato, Kraśko, Szewczenko itp.) mają odmianę mieszaną: w lp. odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego (D. Laty, C. Lacie, B. Latę itd.), a w lmn. jak rzeczowniki rodzaju męskoosobowego (M. Latowie, D. Latów, C. Latom itd.). W związku z tym poprawna forma powinna brzmieć dla Joszka Ryły.
Zasady poradni pozwalają odpowiedzieć na jedno pytanie.
Pozdrawiam
Anna Sokół-Klein
Dzień dobry,
Proszę o wskazanie odmiany imienia „Julianna” w zdrobnieniu. Czyli „Juliannce” czy „Juliance”.
Dziękuję.
Zdrobnienie od wariantu Julianna ma w polszczyźnie postać Julianka (nie podwajamy w nim n). Prawidłowa forma celownika i miejscownika to Juliance.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
jakim paradygmatem powinniśmy posługiwać się przy odmianie nazwy własnej „Karadziordzie” (Jerzy Czarny, serbski przywódca antytureckiego powstania z początku XIX w.). Zastanawiam się, czy w miejscowniku liczby pojedynczej będzie to: o Karadziordzie / Karadziordziu.
Serdecznie pozdrawiam
Męskie nazwiska słowiańskie zakończone na -e odmieniają się według paradygmatu przymiotnikowego (np. jak przymiotnik w rodzaju nijakim ładne), z tym że w narzędniku i miejscowniku przyjmują końcówkę -em (a nie -ym). Zgodnie z tą zasadą poprawna forma miejscownika przywołanego w pytaniu nazwiska to Karadziordziem.
Katarzyna Burska
Czy można mówić „chcę kupić maszy mannej”? Czy to poprawnie?
Kasza manna to potrwa znana nam z dzieciństwa, ale także utrwalona w naszej świadomości dzięki pochodzącemu z Biblii frazeologizmowi manna z nieba (cudowne pożywienie zesłane Izraelitom przez Boga podczas ich wędrówki przez pustynię). Warto zaznaczyć, że manna to rzeczownik, a więc jego odmiana powinna być realizowana zgodnie z paradygmatem dla tej właśnie części mowy:
M. kasza manna
D. kaszy manny
C. kaszy mannie
B. kaszę mannę
N. kaszą manną
Ms. kaszy mannie
W. kaszo manno!
Błędna odmiana, np. poproszę pół kilo kaszy mannej wynika prawdopodobnie z analogii do odmiany nazw innych gatunków kaszy i traktowania rzeczownika manna jako przymiotnika (np. poproszę pół kilo kaszy gryczanej).
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo, jak należy odmienić nazwę miejscowości Kąty-Wielgi?
Małgorzata Izdebska
Nazwy miejscowości zapisywane z dywizem wymagają tego, by odmienić oba człony. Wyraz Kąty odmienimy tak samo jak odpowiadający mu rzeczownik pospolity: Kąty, Kątów, Kątom, Kąty, Kątami, Kątach. Drugi człon, Wielgi, jak wynika z Wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części, ma odmianę przymiotnikową: Wielgi, Wielgich, Wielgim, Wielgi, Wielgimi, Wielgich. Jest to odmiana nietypowa, dlatego że większość nazw miejscowych mających tylko liczbę mnogą deklinuje się jak rzeczowniki (por. odmiana miejscowości Tychy: Tychy, Tychów|Tych, Tychom, Tychy, Tychami, Tychach). Uwzględniając oba człony, odmianę wskazanej przez Panią miejscowości można by przedstawić następująco: M. Kąty-Wielgi, D. Kątów-Wielgich, C. Kątom-Wielgim, B. Kąty-Wielgi, N. Kątami–Wielgimi, Ms. Kątach-Wielgich.
Bartłomiej Cieśla
Dzien dobry, prosze o poradę – jaka jest poprawna forma „kitek” czy „kitka”? Chodzi o upięcie włosów w kucyk. Dziękuje za odpowiedz.
Włosy związane z tyłu głowy to kitka (rodzaj żeński) lub kucyk (rodzaj męski).
Izabela Różycka
Witam,
Dziękuję za poprzednią odpowiedź.
Kolejne pytanie dotyczy poprawnej pisowni: spacer będzie trwał około 2,5 godziny czy 2,5 godzin?
Odpowiednio: około 3 godziny czy 3 godzin?
Pozdrawiam
Monika Gajek
Pani Moniko,
odpowiadając na Pani pytania:
- spacer będzie trwał około 2,5 godziny;
- spacer będzie trwał około 3 godzin.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
zwracam się z uprzejmą prośbą o pomoc przy prawidłowej odmianie nazwisk na zaproszeniach.
Nie sądziłam, że jest to temat tak drażliwy dla naszych rodaków, momentami wręcz bulwersujący. Wydaje mi się, że przebrnęłam przez zdecydowaną większość kłopotliwych przykładów, ale już odmiana imion i nazwisk zagranicznych nieco mnie przerosła.
Rzecz w tym, że wymienieni poniżej obcokrajowcy to niemówiące po polsku osoby towarzyszące naszych gości i mogą być bardzo zdziwieni, widząc swoje dane odmienione przez przypadki (prawdopodobnie pierwszy raz w życiu). Z drugiej strony zaproszenia mieć będziemy po polsku i nie wyobrażam sobie zostawić panów w mianowniku… Nie udało mi się też tak skonstruować tekstu zaproszenia, by nie wymagał on tej jakże kłopotliwej odmiany. W Państwa Poradni moja nadzieja! 🙂
Dwa pierwsze przypadki wydają mi się proste i poprawne:
– Robert Rill- zapraszamy Roberta Rilla
– Richard Hall- zapraszamy Richard Halla
Poniżej mam już poważne wątpliwości:
– Bernardo Santini- zapraszamy Bernarda / Bernado’a Santiniego?
– Enrico Lozza- zapraszamy Enrico / Enrico’a / Enrica Lozzę?
– Jorge Núñez González- zapraszamy Jorge / Jorge’a Núñeza Gonzáleza ?
Nie jestem też pewna odmiany dwóch polskich nazwisk. Wydaje mi się, że powinno być:
– Maciej Pypno – zapraszamy Macieja Pypnę
– Państwo Jakowenko- zapraszamy Państwa Jakowenków, a na kopercie „Państwo Jakowenkowie”
Od niektórych słyszę jednak, że to przecież „niemożliwe” i „udziwnione” i „na siłę”…
Będę bardzo zobowiązana za Państwa pomoc i z góry pięknie dziękuję za odpowiedź.
Z poważaniem,
Marta Kasprzycka
Bardzo dobrze poradziła sobie Pani z odmianą większości podanych imion i nazwisk. Co do pisowni, to należy pamiętać, że apostrof stosujemy tylko wtedy, kiedy na końcu wyrazu występuje różnica między zapisem a wymową. Jeżeli wyraz (również nazwę własną) wymawiamy tak samo, jak piszemy, wtedy apostrof nie jest potrzebny, a zatem zaprasza Pani Roberta Rilla, Richarda Halla, Bernarda Santiniego, Enrica Lozzę, Jorgego Núñeza Gonzáleza, Macieja Pypnę oraz Państwa Jakowenków. Zdziwieniem cudzoziemców nie przejmowałabym się, ponieważ Polacy również są zdziwieni, słysząc własne nazwiska wymawiane przez Anglików, Niemców czy Hiszpanów.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo, chciałabym prosić o wyjaśnienie, czy nazwisko dziennikarza Mariusza Maxa Kolonko podlega odmianie. On sam przed kilku laty twierdził, że jest nieodmienne, nie jestem jednak pewna, czy jest ono pochodzenia słowiańskiego.
Z wyrazami szacunku,
Katarzyna M. Kowalska
Każde nazwisko, które można włączyć do jednego z typowych dla polszczyzny wzorów odmiany, należy deklinować. Nazwiska zakończone na –o zasadniczo nie stanowią wyjątku od tej ogólnej reguły (powiemy więc prawidłowo: Kolonko, Kolonki, Kolonce, Kolonkę itd.). Wyraźna tendencja do nieodmieniania tej grupy nazwisk, będąca w pewnej mierze rezultatem wpływu języków niefleksyjnych, szczególnie angielskiego, powoduje, że często ich nosiciele mylnie twierdzą, iż jedyna prawidłowa postać powinna mieć formę mianownikową.
Temat ten został szczegółowo omówiony w zakładce Warto wiedzieć. Zachęcam do lektury.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry.
Proszę przypomnieć mi wyjątki w celowniku – Bogu, księdzu, i jeszcze są 10.
Jakie?
Dziękuję.
W celowniku liczby pojedynczej rzeczowników rodzaju męskiego dominuje końcówka ‑owi, a końcówkę ‑u przybiera tylko kilkanaście rzeczowników: Bogu, bratu, chłopcu, chłopu, diabłu, kotu, księciu, księdzu, lwu, ojcu, psu, światu, czartu, łbu, panu. Są również takie rzeczowniki rodzaju męskiego, które mają dwie poprawne formy w celowniku np. osłu i osłowi, orłu i orłowi, człeku i człekowi, katu i katowi, kwiatu i kwiatowi, popu i popowi. Trzeba jednak zauważyć, że w przypadku takich równoległych końcówek fleksyjnych ekspansywna jest końcówka -owi. Coraz bardziej widoczna jest tendencja do rezygnowania z końcówki -u. Wskazuje na to chociażby fakt, że Wielki słownik języka polskiego PAN nie notuje już np. form człeku, kwiatu, popu, a jedynie człekowi, kwiatowi i popowi.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Jaka forma jest właściwa? Kontrafałda czy kontrafałď? Poproszę o odpowiedź.
Kontrafałda to «fałda powstała przez ułożenie kantami do siebie dwóch fałd». Jedyna, poprawna forma, której powinniśmy używać to forma żeńska – ta kontrafałda. Mamy więc na przykład spódnicę czy sukienkę z kontrafałdą (nie kontrafałdem!) lub kontrafałdami. Formy kontrafałd możemy użyć jedynie w dopełniaczu liczby mnogiej, np. Sukienka miała na przodzie pięć kontrafałd.
Agnieszka Wierzbicka
Ostatnio w mediach często pojawia się Janusz Korwin-Mikke. Jak prawidłowo odmieniać jego nazwisko? Słyszę zarówno Korwina-Mikke, jak i Korwin-Mikkego. A może Korwina-Mikkego?
Pierwszy człon nazwiska, tj. Korwin, to nazwa herbu i zgodnie z regułami panującymi w polszczyźnie nie jest on odmienny, drugi zaś człon odmieniamy jak przymiotnik. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na inny aspekt odmiany nazwisk: zwyczajowo i zgodnie z normą odmieniamy oba człony męskich nazwisk złożonych (na tę możliwość wskazuje w Poradni PWN Jan Grzenia). Tym samym dopuszczamy dwa warianty (notowane m.in. w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN):
D. Korwin-Mikkego lub Korwina-Mikkego
C. Korwin-Mikkemu lub Korwinowi-Mikkemu
B. Korwin-Mikkego lub Korwina-Mikkego
N. Korwin-Mikkem lub Korwinem-Mikkem
Ms. Korwin-Mikkem lub Korwinie-Mikkem
Agnieszka Wierzbicka
Szanowna Redakcjo,
spieramy się z mężem o rodzaj rzeczownika – czy jest ten kosztel czy może ta kosztela? A może obie formy są poprawne?
Z góry dziękujemy za pomoc i wyjaśnienie wątpliwości!
Marta i Robert
Drodzy Państwo,
stara odmiana uprawna jabłoni domowej pochodząca z Polski posiada formę rodzaju żeńskiego – ta kosztela. Jak podaje Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN forma rodzaju męskiego (ten kosztel) jest niepoprawna.
Odmiana tej nazwy jabłoni przedstawia się następująco:
| M. | kosztela | kosztele |
| D. | koszteli | koszteli (rzadziej kosztel) |
| C. | koszteli | kosztelom |
| B. | kosztelę | kosztele |
| N. | kosztelą | kosztelami |
| Ms. | koszteli | kosztelach |
| W. | kosztelo | kosztele |
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Czy krochmal to rodzaj męski, czy żeński?
Rzeczownik krochmal jest rodzaju męskiego.
Agnieszka Wierzbicka
Dlaczego mówimy i piszemy ORSZAK TRZECH KRÓLI a nie ORSZAK TRZECH KRÓLÓW a w przypadku wyrażenia POCZET KRÓLÓW POLSKI piszemy KRÓLÓW POLSKI a nie POCZET KRÓLI POLSKICH???
Zgodnie ze współczesną normą językową forma D. lm rzeczownika król powinna mieć końcówkę –ów. Jednak jak zauważa prof. Krystyna Długosz-Kurczabowa, w początkowym etapie rozwoju polszczyzny utrzymywała się oboczność dwóch form gramatycznych: króli oraz królew > królów, spośród których pierwsza zachowana została wyłącznie w niektórych połączeniach sfrazeologizowanych, np. w połączeniu Święto Trzech Króli. Orszak Trzech Króli pod względem znaczeniowym i formalnym wyraźnie do tej nazwy nawiązuje. W wyrażeniu poczet królów pojawia się regularna (typowa dla omawianego rzeczownika) końcówka –ów.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
chciałabym prosić o rozstrzygnięcie następującej kwestii. W reklamie radiowej pewnego leku padają słowa „smarka, kicha”. Chodzi o słowo „smarka” – czy to poprawnie, czy nie powinno być „smarcze”?
Z góry dziękuję za wyjaśnienie!
Ewa G.
Dzień dobry,
czasownik niedokonany smarkać posiada dwa różne wzorce odmiany – można więc powiedzieć smarkam lub smarczę, np. ktoś smarka/smarcze w chusteczkę. Warto zaznaczyć, że czasownik ten używany jest z potocznej odmianie polszczyzny, a zgodnie z normą wzorcową lepiej jest wykorzystać jego synonimy: wytrzeć/wycierać nos lub wydmuchać nos.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Tematy oboczne i oboczności wyrazu ”kwiecień” jako miesiąc
Szanowna Pani,
rzeczownik kwiecień odmienia się następująco:
| M. | kwiecień ø | kwietnie | |
| D. | kwietnia | kwietni kwietniów |
|
| C. | kwietniowi | kwietniom | |
| B. | kwiecień ø | kwietnie | |
| N. | kwietniem | kwietniami | |
| Ms. | kwietniu | kwietniach | |
| W. | kwietniu | kwietnie |
Różne warianty tematu fleksyjnego zaznaczyłem pogrubieniem. Dostrzec w nich można alternacje: e – ø; ć – t. Wymiany te wyraźniej uwydatnia zapis fonetyczny, por. wybrane formy: M. kf’ećeń; D. lp. kf’etńa; Ms. kf’etńu; D. lm. kf’etńi.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
moje pytanie dotyczy łacińskich tytułów w tekście polskim. Czy takie słowa, jak np. „Gloria” albo „Lacrimosa” (są to tytuły utworów muzycznych lub części tych utworów, pochodzące od pierwszych słów łacińskiego tekstu) można deklinować według zasad języka polskiego? Chodzi o zdania typu: „Zenobia Iksińska zaśpiewa w Glorii” albo: „Od Trenu do Lacrimosy” (tytuł koncertu).
Tak, słowniki zalecają odmianę tych tytułów zgodnie z polską fleksją.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Szanowni Państwo,
zwracam się z pytaniem dotyczącym deklinacji i wymowy polskiej miasta Leicester. Czy należy odmieniać analogicznie do Manchesteru czy też lepiej pozostawić ten wyraz w formie mianownikowej z racji na słabą asymilację w polszczyźnie?
Jak brzmi przymiotnik? Czyżby leicesterski (czyt. lesterski)?
Mieszkaniec to Leicesterczyk czy Leicesterczanin?
Z poważaniem,
M.K.
Dzień dobry,
nazwa własna Leicester [wym. Lester] jest rzeczywiście odmieniana tak jak Manchester i powinniśmy swobodnie posługiwać się formami odmienionymi. Jeśli chodzi o nazwy mieszkańców tego miasta i pochodzący od niego przymiotnik, to niestety form takich nie tworzymy (tak wskazuje Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego), możemy tylko powiedzieć mieszkanka/mieszkaniec Leicesteru.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Kiedy mówimy lewe, a kiedy lewę?
Przykładowo: Pociągnąłem ją za lewe/ę ramię.
Dziękuję.
Wyraz lewy to przymiotnik (lewy kierunkowskaz, lewa strona, lewe ramię), a zatem odmienia się przez przypadki, rodzaje i liczby podobnie jak np. prawy, ciekawy, burzliwy, dobowy, urzędowy itp. Wzory odmiany tego przymiotnika wyglądają następująco:
l. pojedyncza l. mnoga
M. kto? co? lewy lewa lewe lewe
D. kogo? czego? lewego lewej lewego lewych
C. komu? czemu? lewemu lewej lewemu lewym
B. kogo? co? lewy lewą lewe lewe
N. kim? czym? lewym lewą lewym lewymi
Msc. o kim, o czym? o lewym o lewej o lewym o lewych
Jak widać, w odmianie tego typu przymiotników nie ma formy z końcówką -ę. Można zatem kogoś pociągnąć za lewy warkocz, lewą rękę albo lewe ramię.
Izabela Różycka
Witam, mam problem przy odmianie nazwiska Kawka i Gadalski.
Przy pisaniu podziękowań np. Pragnę złożyć podziękowanie Pani Leokadii i Kazimierzowi Kawce czy Kawkom czy może Kawka.
I pragnę złożyć podziękowanie Agnieszce i Zbigniewowi Gadalskim?
Proszę o pomoc.
dziękuję
M.J
Dzień dobry,
odnosząc się do par, powinniśmy użyć formy liczby mnogiej – czyli składamy podziękowania Państwu Kawkom i Państwu Gadalskim.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
mam pytanie odnośnie odmiany w liczbie mnogiej nazwiska Nowosiadły. Mój mąż jest Nowosiadły, ja miałam do wyboru Nowosiadła lub Nowosiadły, zostałam przy wersji pierwszej. Jak brzmi nasze nazwisko w liczbie mnogiej? Państwo Nowosiadli czy Nowosiadły? Mój teść uważa, że jesteśmy Nowosiadły, ja uważam, że jednak Nowosiadli. Proszę o odpowiedź i z góry dziękuję.
Pozdrawiam, Emilia N.
Pani Emilio,
w liczbie mnogiej Państwa nazwisko będzie brzmiało Nowosiadłowie, bowiem nazwiska zakończone –y różne od przymiotników (także: Gajcy, Polony, Batory) mają w mianowniku l.mn. końcówkę rzeczownikową -owie.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
Chciałabym zapytać, jaka jest poprawna forma rzeczownika „ligand” w dopełniaczu liczby pojedynczej: ligandu czy liganda.
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Wszystkie słowniki, zarówno ogólne języka polskiego jak i wyrazów obcych, jako właściwą końcówkę tego rzeczownika w dopełniaczu liczby pojedynczej podają -a.
Izabela Różycka
Dzień Dobry!
Od jakiegoś czasu zastanawiam się czy powinno się mówić lubiłem/lubiłam czy lubiałem/lubiałam. A może obie te formy są poprawne?
Z góry dziękuję za odpowiedź.
Pozdrawiam,
Jakub.
Szanowny Panie,
poprawne warianty to jedynie lubiłem i lubiłam. Bezokolicznikowi nadamy formę lubić.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry. Chciałam się dowiedzieć, jaka będzie poprawna forma dopełniacza od nazwy miejscowości: Łebki. Np. Wracam z Łebek czy Łebków? Może jeszcze inaczej. Bardzo proszę o poradę.
Dopełniacz od nazwy Łebki tworzymy za pomocą końcówki –ów. Forma ta notowana jest w Wykazie urzędowych nazw miejscowości i ich części z roku 2015.
Bartłomiej Cieśla
Witam
Bardzo chciałbym się dowiedzieć jaka jest poprawna odmiana słowa „łupek”. Mówi się łupka czy łupku? Słowniki podają tę drugą formę, ale brzmi ona jakoś dziwnie i nigdy nie słyszałem, żeby ktoś tak mówił. Dziękuję.
Rzeczowniki nieżywotne rodzaju męskiego mają w dopełniaczu liczby pojedynczej końcówki -a albo -u. O tym, która z tych końcówek pojawi się w określonym rzeczowniku, decydują czynniki znaczeniowe, jednak nie są one ścisłe, stąd częste wahania przy tworzeniu formy tego przypadka. Można jednak zaobserwować pewne regularności, które stają się podstawą rozstrzygnięć poprawnościowych zamieszczanych następnie w słownikach. Rzeczowniki niepoliczalne, a dokładniej nazwy substancji, w zdecydowanej większości mają w dopełniaczu końcówkę -u (piasku, żwiru, cukru, miału, barszczu, żuru, koniaku, siarczanu, potu, śluzu, iłu, ługu, cynamonu itp., chociaż np. żużlu lub żużla czy tylko węgla) Łupek to w potocznym rozumieniu też nazwa substancji, a zatem temu rzeczownikowi przypisana została końcówka -u.
Forma łupku może, jak Pan pisze, brzmieć „dziwnie” dlatego, że rzeczownik ten częściej używany jest w liczbie mnogiej, więc z jego odmianą w liczbie pojedynczej nie jesteśmy oswojeni.
Izabela Różycka
Witam,
proszę o podanie poprawnej formy słowa marcepan w zdaniu
„Kupiłam czekoladę o smaku marcepana/marcepanu”
Jaka forma jest poprawna marcepana czy marcepanu?
Obie podane przez Panią formy dopełniacza liczby pojedynczej rzeczownika marcepan są poprawne, a zatem czekolada może mieć smak marcepana albo marcepanu.
Izabela Różycka
Dzień dobry,
proszę o podanie dopełniacza liczby pojedynczej miasta na Ukrainie Mariupol.
Serdecznie pozdrawiam
AJ
Słownik nazw geograficznych z odmianą i wyrazami pochodnymi autorstwa Jana Grzeni podaje, że poprawną końcówką w dopełniaczu jest -u. Tak wygląda norma skodyfikowana, a więc przedstawiana w wydawnictwach poprawnościowych.
W obliczu ostatnich trudnych wydarzeń media głównego nurtu upowszechniają końcówkę -a. Biorąc pod uwagę to, że wyraz Mariupol notowany jest wyłącznie w jednym znanym mi opracowaniu poprawnościowym, zaś w tekstach specjalistycznych i wypowiedziach ekspertów komentujących wydarzenia wojenne znacznie częściej pojawia się końcówka dotąd nieskodyfikowana, nie przesądzałbym w tej chwili o poprawności wyłącznie jednej formy. Konflikt wojenny spowodował, że Mariupol przestał być słabo kojarzonym miastem na rubieżach Ukrainy, stał się natomiast areną bolesnych wydarzeń relacjonowanych każdego dnia przez media. Forma (może formy), jakiej używać będą komentujący, wejdzie zapewne do powszechnego obiegu.
Sam stosowałbym wariant rekomendowany we wskazanym słowniku.
B. Cieśla
Witam.
Jestem redaktorem w czasopiśmie zajmującym się burakiem cukrowym. Oprócz cukru wytwarza się z niego również melasę – i to właśnie jest mój problem. Na Konferencji Stowarzyszenia Techników Cukrowników mówiono o melasie buraczanym. W Słowniku Doroszewskiego jest takie hasło, ale nigdzie więcej na nie nie trafiłam. Proszę o rozstrzygnięcie – melasa czy melas?
Pozdrawiam
Joanna Zduńczyk
Forma melas notowana jest nie tylko w słowniku Doroszewskiego, ale też w encyklopediach Polskiego Wydawnictwa Naukowego i m.in. w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego. Niewątpliwie wariant rodzaju męskiego jest rzadszy i prawdopodobnie używany głównie przez specjalistów – co nie zmienia faktu, że poprawny i wariantywny względem formy rodzaju żeńskiego.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
ostatnio z koleżanką miałyśmy problem z ustaleniem odmiany żeńskiego imienia jej wnuczki „Mija”, zwłaszcza z formą dopełniacza: Mii czy Miji oraz biernika: Miję czy Mię? Byłabym wdzięczna za odpowiedź, gdyż podczas wyszukiwania w internecie nie znalazłyśmy jednoznacznej odpowiedzi.
Mija to wersja żeńskiego imienia Mia (którego polska wymowa to właśnie Mija). Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod redakcją Andrzeja Markowskiego odnotowuje tylko wariant mianownikowy Mia (wym. Mija). Imiona te mają taką samą wymowę, ale inny zapis oraz różną odmianę. Od postaci mianownika tego imienia zależą kolejne formy deklinacyjne. Oto odmiana:
M. Mia Mija
D. Mii Miji
C. Mii Miji
B. Mię Miję
Ms. Mii Miji
N. Mią Miją
W. Mio Mijo
Serdecznie pozdrawiam
Elwira Olejniczak
Czy słowo gender jest odmienne? Ostatnimi czasy w mediach pojawiają się sformułowania „obrońcy genderu”, porozmawiajmy o genderze”, czy są one poprawne? Inni z kolei nie odmieniają tego modnego ostatnio słowa.
Zarówno Słownik wyrazów obcych PWN, jak i Słownik zapożyczeń angielskich w polszczyźnie wskazują, że wyraz gender [wym. dżender] jest nieodmienny.
Ponieważ ostatnie jest to często nadużywane określenie, warto przypomnieć jeszcze jego znaczenie – jest to zespół zachowań, norm i wartości przypisanych przez kulturę do każdej z płci; płeć kulturowa.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo, jak powinno się powiedzieć:
„Wybory wyznaczono na piętnastego czerwca.” czy
„Wybory wyznaczono na piętnasty czerwca.”.
Pozdrawiam
Anna Łaptiew
Przyimek na umieszczony w datach może przyłączać obie wymienione przez Panią formy. Wyrażenia na piętnastego czerwca i na piętnasty czerwca są poprawne (por. Mały słownik wyrazów kłopotliwych, red. M. Bańko).
Bartłomiej Cieśla
Czy nazwa historycznej dzielnicy Paryża Montmartre jest odmienna?
Nazwę Montmartre [wymawniane Mąmartr] zwyczajowo odmieniamy (Montmartre’u, Montmartre’owi, Montmartre, Montmartre’em, Montmartrze) lub – rzadziej – pozostawiamy w formie nieodmiennej, np.:
Ewa mieszka już trzeci rok na Montmartrze
lub
Ewa mieszka już trzeci rok na Montmartre.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
Bardzo proszę o pomoc przy prawidłowej odmianie nazwisk na zaproszeniu. A oto przykłady
Serdecznie zapraszam
Sz.P. Barbarę i Feliksa Pernaków / Mianownik Pernak/
Sz. P. Michalinę i Mateusza Zelków / Mianownik Zelek/
Sz.P. Hannę i Zenona Maćkowiaków/ mianownik Maćkowiak/
Sz.P. Teresę i Marka Stańczaków/ mianownik Stańczak/
Sz. P. Magdalenę i Piotra Sucholińskich / mianownik Sucholiński/
Sz.P. Grażynę i Janusza Springrów/ mianownik Springer/
Sz.P. Anetę i Grzegorza Kończaków/ mianownik Kończak/
…. na poczęstunek z okazji moich……….. urodzin…………….
Proszę o informację czy prawidłowo odmieniłam nazwiska ?
Nie chciałabym popełnić błędu.
Z poważaniem
Maria Wiatrowska
Dzień dobry,
bardzo dobrze poradziła sobie Pani z odmianą i podane przez Panią nazwiska w należy uznać za poprawne z wyjątkiem nazwiska Springer – tu powinna pojawić się forma Springerów.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, uprzejmie proszę o odpowiedź, jakie nazwiska męskie i żeńskie w języku polskim są nieodmienne? Czy występuje reguła, która pozwala rozpoznać nazwiska odmienne i nieodmienne?
Spośród nazwisk odnoszących się do kobiet deklinujemy tylko te, które kończą się na –a. Nazwiska męskie zasadniczo odmieniamy. W formie podstawowej zostawiamy nieliczne grupy:
- nazwiska zakończone na akcentowane –o, np. Boileau [wym. Bualo], Rousseau [wym. Ruso], Hugo [wym. Igo]
- nazwiska zakończone zbitką głosek, która nie pojawia się w polszczyźnie, np. Lacroix [wym. Lakrła], Benoit [wym. Benła]
- nazwiska zakończone dźwiękiem, który w podstawowych formach wyrazów polskich nie pojawia się jako ostatni w ciągu głosek, np. Nehru [wym. Neru], Giraudoux [wym. Żirodu], Antonescu [wym. Antonesku]
- nazwiska nieodmieniane ze względu na zwyczaj językowy, np. Dubois [Dibła], Maurois [Morła].
We współczesnej polszczyźnie silna jest tendencja, by nie odmieniać nazwisk zakończonych na -o (Ziobro, Kołodko, Cyzio). Jeśli nazwy tego typu pojawiają się przy odmienionym imieniu lub stopniu/tytule naukowym, zwyczaj ten można tolerować.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
wielkie kontrowersje wzbudziłam, chcąc odmienić na ślubnych zaproszeniach nazwiska małżenstw: ” Zapraszamy na uroczystość Sz.Państwa: Bołoz- Bołozów, Januszek- Januszków, Piłka- Piłków, Kura- Kurów, Klich- Klichów, Bobko- Bobków ” Proszę o rozwianie wątpliwości.
Wszystkie wskazane nazwiska należy odmienić. Warianty, które Pani zaproponowała, są właściwe (nazwiska rzeczownikowe w B. lm. mają końcówkę -ów).
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy można przyjąć po ślubie nazwisko męża w formie nie odmienianej? Chodzi tu o nazwisko zakończone na samogłoskę -y (np. Konieczny, Gruby, Biały itp.) Czy USC może nie zgodzić się na przyjęcie przez kobietę takiego nazwiska. Wspomnę, że kobiety w rodzinie noszą nazwisko w formie żeńskiej zakończone na -a.
Jako językoznawca mogę jedynie zaznaczyć, że oba przytoczone przez Panią warianty są poprawne, zarówno ten odmienny (z końcówką -a), jak i nieodmienny (z końcówką -y). Skieruję Pani pytanie do urzędników zajmujących się ewidencją – jak tylko otrzymam odpowiedź, zamieszczę ją jako uzupełnienie wątku (o czym zostanie Pani powiadomiona mailowo).
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry, spieramy się na temat odmiany czeskiego imienia Arnošt. Czy rozmawiamy o Arnoszcie, Arnoštie, Arnošcie? Proszę o rozwianie wątpliwości.
Z wyrazami szacunku
Mietek Kowalcze, Kłodzko
Nazwiska zakończone w mianowniku na spółgłoskę twardą odmieniają się jak męskie rzeczowniki deklinacji twardotematowej (np. student). W miejscowniku prawidłowa forma to zatem o Arnošcie z alternacją t:ć. W zakończeniach słowiańskich nazwisk możemy pominąć znaki diakrytyczne form oryginalnych i w przypadkach zależnych zapisać wersję spolszczoną (o Arnoszcie).
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Szanowni Państwo,
w Imperium Osmańskim były popularne dwie monety: asper i akcza. Jak powinna wyglądać poprawna odmiana tych rzeczowników w liczbie mnogiej?
Z serdecznymi pozdrowieniami,
P. K.
Dzień dobry,
odmiana nazwy monety asper w liczbie mnogiej wygląda następująco:
M. asperyD. asperów
C. asperom
B. aspery
N. asperami
Ms. asperach.
Gdy zaś chodzi o nazwę akcze (bo tak poprawnie brzmi nazwa tej drobnej srebrnej monety) to pozostaje ona nieodmienna.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Szanowna Poradnio,
interesują mnie wzorce odmiany imion nadawanym broni. Szczególnie broń biała, a w niej miecze, otrzymywała indywidualne imiona od swoich właścicieli, rycerzy. Przykłady powszechnie znane to Excalibur, Durendal, Joyeuse, Pani Kowalska, Tizona, Colad, Balmung, Notung …
Używający tej broni wojownik (rycerz) traktuje ją osobowo. Dowodem jest Roch Kowalski z Trylogii: „…to jest pani Kowalska”; słowa wypowiadane są o szabli jako o żonie.
W pewnej powieści wojowniczka dostaje miecz i nadaje mu imię „Dziób”. Gdyby traktować go osobowo (a tak traktuje ten oręż bohaterka), wyjmie z pochwy Dzioba (tak wygląda dopełniacz nazwiska Dziób), a nie Dziób. Chyba, że nie ma Dzioba (a nie Dzióba ani Dziobu) w pochwie. Czy tak?
Pisownia takich imion oczywiście od dużej litery. Mylącym wyjątkiem(?) jest „szczerbiec” pisany od małej. Czy dlatego, że to nie imię miecza, a jego określenie nadane kilkanaście pokoleń później?
Z poważaniem
Tomasz Marek
Wyraz szczerbiec zapisywany jest małą literą, dlatego że funkcjonuje w polszczyźnie jako nazwa pospolita, oznacza 'miecz koronacyjny piastowskich królów polskich’ [SJP PWN]. Gdyby jednak to samo słowo odnieść do jednostkowo przedmiotu, nabrałoby cech nazwy własnej. Nie można wykluczyć, że w niektórych tekstach pojawia się właśnie w takiej funkcji.
Nie mamy w polszczyźnie wzorców odmiany imion nadawanych broni, dlatego że jest to kategoria semantycznie rozbudowana. Ma Pan rację, że u podłoża procesu nazewniczego leży często personifikacja.
By rozstrzygnąć problem odmiany nazwy Dziób, potrzebowalibyśmy więcej danych. Zakładając, że podstawę stanowi rzeczownik pospolity (co wydaje się najbardziej prawdopodobne), powiemy, że ktoś wyciągnął Dziób. Gdyby podstawą było nazwisko, poprawna byłaby forma Dzioba.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
Mam kłopot ze znalezieniem normy dla odmiany w dopełniaczu rzeczowników występujących tylko w liczbie mnogiej i będących nazwami własnymi wsi na Suwalszczyźnie: Trakiszki, Prudziszki, Gulbieniszki. Rzeczowniki te albo nie mają końcówki w dopełniaczu albo pojawia się „e” ruchome. Słownik poprawnej polszczyzny reguluje odmianę tylko niektórych nazw miejscowych w plurale tantum: Suwałki- Suwałk, Szypliszki – Szypliszk, Pudliszki – Pudliszek. Jaka jest natomiast poprawna odmiana mniej znanych wyrazów: Trakiszki, Gulbieniszki, Prudziszki, Burbiszki, Zaboryszki, Ejszeryszki?
Pozdrawiam
Adam Bolewski
Panie Adamie,
- Trakiszki – Trakiszek
- Gulbieniszki – Gulbieniszek
- Prudziszki – Prudziszek
- Burbiszki – Burbiszek
- Zaboryszki – Zaboryszek
- Ejszeryszki – Ejszeryszek.
Niezależnie od tych form oficjalnych, w danych miejscowościach i ich okolicach mogą funkcjonować formy regionalne (jak wspomniane przez Pana Szypliszki – Szypliszk). I w tym miejscu warto podkreślić, że zarówno te oficjalne, jak i regionalne formy dopełniacza należy uznać za pełnoprawne i mogące występować równolegle.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry.
Mam do Państwa pytanie…
Czy w zdaniu „…pracował, żeby nic nam nie brakowało”, „nic” jest jednoznacznym błędem i definitywnie powinno być „niczego”? Czy mimo wszystko „nic” jest dopuszczalne?
Ponadto, czy jeżeli „nic” jest jednak błędne, to czy jest to duży błąd? Czy może chociaż w języku potocznym jest dopuszczalne?
Będę wdzięczny za odpowiedź
Pozdrawiam serdecznie
W Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego cytowana przez Pana konstrukcja (pracował, żeby nic nam nie brakowało) oceniona została jako błędna. Mimo że słowu NIC w formie dopełniacza można przypisać dwie oboczne formy: NIC i NICZEGO, to zdaniem redaktorów słownika „przy czasownikach o znaczeniu negatywnym forma NICZEGO jest jedyną poprawną” (jako przykład pojawia się zdanie: Niczego nie zabrakło). Autorzy nie wyjaśniają jednak, co rozumieć przez określenie negatywny, a wydaje się ono ogólne i nie do końca precyzyjne.
W WSPP czytamy również, że przy zaprzeczonych czasownikach o rządzie dopełniaczowym forma niczego oboczna jest z formą nic (przykład stanowią zdania: Niczego po południu nie słucham; Po południu nic nie słucham). Warto zauważyć, że wskazany warunek spełnia czasownik brakować, który przyłącza rzeczowniki postawione w dopełniaczu (por. brakuje chleba, pieniędzy, szczęścia).
W nieco starszym słowniku języka polskiego, pod red. W. Doroszewskiego, za poprawne uznaje się zarówno zdanie: Na pozór są to ludzie spokojni, weseli, którym nic w życiu nie brakuje, jak i: Tobie się zdaje, że jak człowieka nie biją i jeść mu dają, to on już szczęśliwy i niczego mu nie braknie.
Myślę, że problem ten będzie jeszcze przedmiotem dyskusji językoznawczych, na tę chwilę jednak rekomendowałbym Panu formę NICZEGO – wariant, którego poprawność we wskazanym kontekście nie budzi wątpliwości.
Bartłomiej Cieśla
Czy sformułowanie „nie jeździj” jest poprawne?
Pozdrawiam
Piotr K.
Panie Piotrze,
zdecydowanie nie powinniśmy używać rozkaźnika „nie jeździj”, choć (niestety) dość często słyszymy go w codziennej komunikacji!
Podobnie jak błędna forma *wziąść, *jeździj powstało przez analogię – w tym wypadku prawdopodobnie do najbliższego semantycznie rozkaźnika biegnij. Formy trybu rozkazującego z przyrostkiem -ij tworzy się od czasowników zakończonych na -ić/-yć tylko wtedy, gdy “rdzeń czasownika nie zawiera samogłoski, np. czcij, kpij (…) lub gdy brak przyrostka utrudniałby wymowę, np. objaśnij, spulchnij (…)” (za: M. Bańko, M. Krajewska, Słownik wyrazów kłopotliwych, s. 137). Jak widać, wyraz jeździć nie należy do wskazanych grup, dlatego jedyną poprawną formą rozkaźnika będzie nie jeźdź!
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam z prośbą o podanie prawidłowej odmiany rzeczownika KULISY (kulisy sprawy) w dopełniaczu ! Prawidłowa forma to „nie znam KULIS sprawy”, czy „nie znam KULISÓW sprawy” ?
Z góry dziękuję za odpowiedź !
Jerzy Kwiatkowski
Wyrażenie kulisy czegoś znaczy 'ukryte, nieznane ogółowi okoliczności sprawy, zdarzenia’. W tej formie językowej wyraz kulisy używany jest tylko w liczbie mnogiej. Podstawą dla tego nowego, przenośnego znaczenia jest rzeczownik rodzaju żeńskiego kulisa ’część teatru za sceną’. Mechanizm zmiany znaczenia jest tu wyraźny – ta część teatru nie jest dostępna dla widzów, więc nie wiedzą oni, co tam się dzieje. Skoro mamy do czynienia z rzeczownikiem rodzaju żeńskiego, dopełniacz liczby mnogiej brzmi kulis (tak samo jak kobiet (nie kobietów), dziewczyn (nie dziewczynów), rąk (nie ręków) itp.).
Przyczyną często popełnianego błędu polegającego na użyciu w przytoczonym przez Pana wyrażeniu formy rodzaju męskiego (kulisów) jest nieznajomość pochodzenia tej formy językowej oraz być może podobieństwo brzmieniowe wyrazu kulisa oraz rzeczownika kulis, który w południowo-wschodniej Azji oznacza robotnika wykonującego najniższe, najgorzej płatne prace, najczęściej tragarza. W tym ostatnim przypadku mamy do czynienia z rzeczownikiem rodzaju męskiego, a więc forma kulisów jest uzasadniona, np. Na ulicach miast w Indiach widziałem wielu kulisów.
Izabela Różycka
Jak prawidłowo odmienić niebo w liczbie mnogiej?
Jak podają autorzy Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny PWN, wyraz niebo rzadko używany jest w liczbie mnogiej, jeśli już – to głównie w ekspresywnych zawołaniach, np. O wielkie nieba! Tworząc formy zależne, można rozszerzyć temat fleksyjny o element –os, np. niebios, niebiosom, niebiosami itd., są one jednak wyraźnie nacechowane (nieco podniosłe, nieco już archaiczne). Z pewnością znajdziemy konteksty, w których posłużenie się pluralną i neutralną stylistycznie formą tego rzeczownika wydaje się konieczne. Zapewne z tego powodu Wielki słownik języka polskiego pod red. P. Żmigrodzkiego notuje warianty krótsze, tj. D. nieb, C. niebom, B. nieba, N. niebami; Ms. niebach.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
rodzice odmawiają odebrania dyplomu dziecka, gdyż napisałam Dla Jakuba Niegluja. Twierdzą,że ich nazwisko nie odmienia się przez przypadki. nie zgadzam się z tym .Proszę o informację.
Nazwisko Niegluj, podobnie jak większość nazwisk w języku polskim, należy odmieniać. Forma, której Pani użyła, jest poprawna.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry, mam pytanie w sprawie odmiany nazwiska „Zimny” u kobiet, np. Pani Anna Zimny. Z góry dziękuję za odpowiedź
Dzień dobry,
duża część nazwisk kobiet tożsamych brzmieniowo z nazwiskami męskimi pozostaje nieodmienna. Są to nazwiska (polskie i obce) zakończone:
- spółgłoską, np. Rutowicz, Turner;
- samogłoską -i, np. Saloni, Negri;
- samogłoską -y, np. Cy, Kennedy;
- samogłoską -o, np. Kościuszko, Garbo;
- samogłoską -e, np. Reszke, Minde.
Zgodnie z tą regułą podane nazwisko kobiece Zimny pozostanie nieodmienne, odmieniać się będzie natomiast imię, np. rozmawiałam z panią Anną Zimny, opowiedziałam o sytuacji Anny Zimny.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry . Mam pytanie dotyczące poprawnie wypowiadanego słowa w kontekście zdania ,, mam dużo lęków i niepokoi, czy niepokojów ”. Jak poprawnie powinno się wypowiadać to słowo. Proszę o odpowiedz. Marzena Pokonieczna
Zadane przez Panią pytanie dotyczy odmiany, a konkretnie – wyboru właściwej końcówki fleksyjnej rzeczownika. W formie dopełniacza liczby mnogiej wyraz niepokój ma dwie poprawne formy: niepokojów i niepokoi, przy czym druga z nich używana jest rzadziej.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
moje pytanie dotyczy odmiany nazwiska Jeshke.
Na zaproszeniu ślubnym zaprosiłam Państwa
Anną i Adama Jeshków i oboje obrazili się wyjaśniając, że ich nazwisko się nie odmienia.
Nie pomogło powołanie się na profesora Miodka i gramatykę. Czy mogę otrzymać od Państwa wyjaśnienie tej odmiany?
Dziękuję.
Postąpiła Pani jak najbardziej właściwie zapraszając na ślub Państwa Jeshków! Przypomnę raz jeszcze fragment swojej wcześniejszej porady na ten temat:
<<czytamy w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN: „Wymagania polskiej fleksji nakazują, o ile tylko jest to możliwe, włączanie nazwisk, w tym także obcych, do modeli deklinacyjnych właściwych rzeczownikom pospolitym” i dalej „Tak samo z nazwiskami par małżeńskich. Poprawna jest tylko forma: państwo Bralczykowie (nie: *państwo Bralczyk), Zofia i Jan Pociejowie (nie: *Zofia i Jan Pociej)„. Oznacza to, że nazwiska w liczbie mnogiej odmieniamy – co do tego wszyscy językoznawcy są wyjątkowo zgodni :).>>
Jednoznacznie wypowiada się także na ten temat Rada Języka Polskiego.
Warto jeszcze przytoczyć w tym miejscu opinię prof. Jana Grzeni zamieszczoną w Poradni językowej PWN: „owszem, każdy z nas ma szczególne prawo do własnego nazwiska, ale musi się liczyć z tym, że również inni muszą go używać. Proszę sobie wyobrazić, co by się działo, gdyby np. pewna liczba Nowaków zażądała nieodmienności swoich nazwisk. Język jest własnością wspólną tych, którzy go używają, w związku z tym nazwiska muszą być podporządkowane ogólnym zasadom użycia wyrazów w języku polskim, a ustanawianie indywidualnych zasad tego rodzaju jest absurdalne.”
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, mam problem z odmianą nazwiska Płachno. Interesuje mnie biernik kogo? co? (widzę) – pana Płachno, pana Płachnę?
O odmianie nazwisk męskich zakończonych na -o pisaliśmy w poradni już kilkakrotnie. Także w zakładce Warto wiedzieć! podane są reguły ich odmiany. Jak wszystkie inne nazwiska słowiańskie powinny być one odmieniane, a wzorem odmiany są dla nich rzeczowniki rodzaju żeńskiego:
M. kto? Płachno
D. kogo? Płachny
C. komu? Płachnie
B. kogo? Płachnę
N. kim? Płachną
Msc. o kim? o Płachnie
Izabela Różycka
Czy poprawnie jest mówiC „o sędzim” czy raczej o „sędzi”.
Dziękuję za odpowiedź
B. Sz
Obie wymienione przez Panią formy miejscownika są poprawne. Pierwsza z nich jest obecnie częściej używana, druga określana jest w słownikach jako przestarzała.
Izabela Różycka
Witam Państwa
Proszę o informację, czy poprawne jest sformułowanie „obydwóch numerów”?
Np. „Dla obydwóch numerów będzie włączona usługa.”.
Pozdrawiam Małgorzata
Pani Małgorzato,
przytoczony przez Panią przykład użycia liczebnika obywda (w dopełniaczu i miejscowniku w formie: obydwu/obydwóch) jest poprawny. Warto zwrócić uwagę, że zarówno wyraz obydwa, jak i jego synonim oba, można stosować wymienne i – z powodzeniem – we wszystkich kontekstach. Decyzja, której formy użyjemy, zależy od nas samych.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, mam pytanie dotyczące poprawności formy. Czy mówi się 'oczami’ czy 'oczyma’?
Zapewne chodzi Pani o odmianę rzeczownika oko w znaczeniu narządu wzroku. Obie formy narzędnika l. m. są poprawne. Nowy słownik poprawnej polszczyzny pod red. Andrzeja Markowskiego podaje, iż forma oczyma jest rzadsza. Jest ona pozostałością istniejącej dawniej w polszczyźnie liczby podwójnej, zachowanej reliktowo w odmianie niektórych rzeczowników jako forma liczby mnogiej (por. też rękoma).
Katarzyna Jachimowska
Szanowni Państwo,
zwracam się z uprzejmą prośbą o poprawną odmianę hiszpańskiego imienia „matías”. Chodzi o informację, czy akcent nad „i” jest w każdej formie, np. matíasowi, czy tylko w podstawowej.
Bardzo będę wdzięczna za pomoc.
Z poważaniem,
Izabela Piotrowska
Szanowna Pani,
odmiana hiszpańskiego imienia Matías przedstawia się następująco:
| M. | Matías |
| D. | Matíasa |
| C. | Matíasowi |
| B. | Matíasa |
| N. | Matíasem |
| Ms. | Matíasie |
| W. | Matíasie! |
Jeśli zaś chodzi o kwestię wymowy w mianowniku, to brzmi ona [matijas], z akcentem padającym na drugą sylabę od końca: ma-ti-jas. Przyjmuje się, że częstotliwość pojawiania się nazwy własnej w języku (imienia czy nazwy miejscowej) przesądza o sposobie jej wymowy. Jako że nie jest to imię popularne w polszczyźnie i jego frekwencja jest znikoma, można uznać, że w pozostałych przypadkach (czyli przypadkach zależnych) akcent ten pozostanie bez zmian (czyli na sylabie 'ti’).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Jak odmienic nazwisko hiszpańskie meskie Tehero
Nazwiska niesłowiańskie zakończone samogłoską –o poprzedzoną spółgłoską twardą (r) odmieniają się jak męskie rzeczowniki deklinacji twardotematowej (np. student), a więc: M. Tehero, D. Tehera, C. Teherowi, B. Tehera, N. Teherem, Ms. Teherze. O odmianie nazwisk dużo w naszej poradni pisała dr Izabela Różycka (por. odmiana nazwiska Welfe, Roy).
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
chciałam poprosić o wsparcie w kwestii odmiany hiszpańskich nazwisk.
Proszę o skorygowanie ewentualnych błędów w moim podejściu do tematu.
1. Z nazwiskami lub imionami zakończonymi na spółgłoskę zwykle nie ma problemu, odmieniają się analogicznie do polskich.
2. Imiona żeńskie zakończone na spółgłoskę, -o lub -e są nieodmienne (np. Guadalupe, Rosario, Soledad). Pozostałe imiona żeńskie należy odmieniać.
3. Nazwiska/imiona męskie zakończone na -o: czytałam gdzieś, że mogą być odmieniane, ale nie muszą. W praktyce imiona zwykle odmieniam, a nazwiska nie, np. Pablo Montenegro, Miejsc. o Pablu Montenegro (czy powinno być Pablu Montenegrze???). Inny przypadek: Francisco Franco. Czy w wypadku odmiany w pisowni pojawi się „k” (np. Hitler spotkał się z Franciskiem Frankiem/Franciskiem Franco)?
4. Imiona/nazwiska zakończone na „e” akcentowane zawsze pozostają nieodmienne (np. Jose).
5. Imiona męskie zakończone na „e” nieakcentowane, np. Jorge, Enrique. Czy zawsze muszą być odmieniane? (Poszłam z Jorge/Jorgem/Enrique/Enriquem do kina.Przyglądam się Enrique/Enriquemu.) Mam wrażenie, że większość osób nie odmienia tych imion.
6. Ostatnio ktoś zwrócił mi uwagę, że niewłaściwie odmieniłam w miejscowniku nazwisko Jose Clemente Orozco. W mojej wersji miejscownik wyglądał tak samo jak mianownik, jako poprawną formę podano mi Jose Clementem Orozcu. Czy tak właśnie powinno to brzmieć? W języku mówionym nigdy nie spotkałam się z taką odmianą tego nazwiska (lub innych analogicznych). Wydaje mi się, że zamiast ułatwiać zrozumienie w tym wypadku odmiana wręcz je utrudnia.
7. Czy obowiązujące w tym temacie reguły są jednoznaczne czy też pozostawiają pewne pole dla indywidualnych preferencji?
Obowiązujące w tym temacie reguły niestety nie zawsze są jednoznaczne. Należy jednak pamiętać, iż język polski jest językiem fleksyjnym. W związku z tym językoznawcy zalecają odmienianie nazwisk i imion, jeśli tylko jest to możliwe.
Dzień dobry, jak odmienia się imię i nazwisko francuskiego kolarza, który nazywa się Thibaut Pinot?
Zgodnie z informacjami zawartymi w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego nazwiska francuskie zakończone w piśmie na spółgłoskę niewymawianą otrzymują w odmianie końcówki polskie bez apostrofu.
M: Thibaut Pinot
D: Thibauta Pinota
C: Thibautowi Pinotowi
B: Thibauta Pinota
N: Thibautem Pinotem
Ms: Thibaucie Pinocie
Dopuszczalne jest także pozostawienie nazwiska francuskiego w formie nieodmienionej, ale tylko w sytuacji, gdy w wypowiedzeniu występuje ono razem z odmienionym imieniem (np: „Nie widzieliśmy na mecie Thibauta Pinot”, ale „Nie widzieliśmy na mecie Pinota”).
Serdecznie pozdrawiam
Elwira Olejniczak
Jak należy odmienić dwuczłonowe nazwisko męskie Karol Murawski-Majszyk? Wydaje mi się, że Karola Murawskiego-Majszyka, ale posiadacz nazwiska chce, aby forma D. brzmiała Karola Murawskiego-Majszyk. Dziękuję za pomoc
Jolanta Jackiewicz-Szuba
Dzień dobry,
wskazana przez Panią forma jest poprawna – oba człony nazwiska powinny zostać odmienione:
M. Karol Murawski-Majszyk
D. Karola Murawskiego-Majszyka
C. Karolowi Murawskiemu-Majszykowi
B. Karola Murawskiego-Majszyka
N. Karolem Murawskim-Majszykiem
Ms. Karolu Murawskim-Majszyku
Należy pamiętać, że w polszczyźnie odmieniamy nazwiska, nawet jeśli są częścią nazwisk dwuczłonowych!
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry! Jaka będzie odmiana nazwiska , na przykład, Wołoszyn Olena Anatolijwna?
Dzień dobry,
odmiana imienia i nazwiska będzie następująca:
M. Olena Anatolijewna Wołoszyn
D. Oleny Anatolijewny Wołoszyn
C. Olenie Anatolijewnej Wołoszyn
B. Olenę Anatolijewnę Wołoszyn
N. Oleną Anatolijewną Wołoszyn
Ms. Olenie Anatolijewnej Wołoszyn
W. Oleno Anatolijewno Wołoszyn.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
mam kłopot z odmianą w miejscowniku amerykańskiego męskiego imienia Klace, z którym zetknąłem się w redagowanej przez siebie książce. Czy przez analogię można tu zastosować odmianę obowiązującą w przypadku imienia Bruce, czyli: o Klasie, czy w grę wchodzi innego rodzaju odmiana: o Klace’ie, a może wręcz: o Klace’em. Będę wdzięczny za rozstrzygnięcie tej wątpliwości.
Z poważaniem
Grzegorz Krzymianowski
Szanowny Panie,
słusznie dostrzega Pan analogię między odmianą imienia Klace a odmianą imienia Bruce czy nazwiska Joyce. Żeby poprawnie odmieniać obce imiona i nazwiska, musimy najpierw wiedzieć, jak się je wymawia, odmieniamy je bowiem, biorąc pod uwagę ich fonetyczne zakończenie. Imię Klace odmieniamy tak, jak na przykład imię Klemens (Klemens-a, Klemens-owi, Klemens-em, Klemensi-e). Kłopot z odmianą tego typu imion i nazwisk obcych dotyczy także ich zapisu. Po pierwsze: w imionach i nazwiskach, w których na końcu występuje niewymawiane -e (por. Klace, Bruce, Joyce), stosujemy apostrof (por. dopełniacz, biernik: Klace’a, Bruce’a, Joyce’a; celownik: Klace’owi, Bruce’owi, Joyce’owi; narzędnik: Klace’em, Bruce’em, Joyce’em), po drugie: w miejscowniku stosujemy fonetyczny zapis: Klasie, Brusie, Joysie, który pozwala w sposób jednoznaczny oddać zarówno wymowę, jak i odmianę tych form w języku polskim. Zastosowanie tylko końcówki (w miejscowniku jest to końcówka -e , nie zaś –ie) po apostrofie, jak to ma miejsce w pozostałych przypadkach gramatycznych (dopełniacz: -a, celownik: -owi, biernik: -a, narzędnik: -em), nie odzwierciedlałoby zmiany w temacie wyrazu, polegajcej na wymianie głoski twardej (tu: -s-; por. Klemensa, Klace’a) na głoskę miękką (tu: -ś; por. Klemensie, Klasie) przed końcówką –e.
Ewa Szkudlarek-Śmiechowicz
Szanowni Państwo,
chciałbym zapytać o poprawną odmianę przez przypadki imienia Lew ? Konkretnie interesuje mnie forma jaką ten rzeczownik przyjmuje w celowniku, Lwu czy Lwowowi ?
Łącze Wyrazy Szacunku
Mgr Dawid Szkopiński
Szanowny Panie,
odmiana imienia Lew przedstawia się następująco:
M. Lew
D. Lwa
C. Lwowi
D. Lwa
N. Lwem
Ms. Lwie.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry!
Proszę o informację, czy serbskie imię Marko się odmienia.
Czy mówi się: 'idę z Marko’ czy 'idę z Markiem’?
Jak jest poprawnie?
Mimo silnej tendencji do nieodmieniania imion i nazwisk zakończonych na -o, która widoczna jest we współczesnej polszczyźnie, nie dostrzegam przekonujących argumentów, by nie deklinować przywołanego przez Panią imienia. Użycie formy z Markiem może co prawda spowodować, że odbiorca będzie miał problem z ustaleniem postaci mianownika (Marek, Mark, Marko), jest to jednak wątpliwość, która dotyczy wielu innych obcych nazwisk adaptowanych do polszczyzny, które mimo to odmieniamy.
Między innymi z tego powodu w Wielkim słowniku ortograficznym PWN znajdujemy adnotację, że obce imię męskie Marco należy deklinować (odpowiednio: Marca, Marcowi, z Markiem, o Marcu etc.).
Bartłomiej Cieśla
Witam.
Jestem w trakcie pisania opowiadania, w którym jedna z postaci ma na imię Matt. Jak odmienia się to imię przez przypadki? Chodzi mi najbardziej o miejscownik. Ja używam „Matcie”, ale mój kolega poprawia to na „Matt’cie”. Który z nas ma rację? Może obaj? Z góry dziękuję za odpowiedź i pozdrawiam.
Gdy odmieniamy rzeczowniki, których temat kończy się na podwójną spółgłoskę t, w miejscowniku liczby pojedynczej pierwsza z nich zostaje zachowana bez zmian, druga zaś podlega wymianie na c. Dotyczy to zarówno wyrazów pospolitych (np. motto – motcie, getto – getcie, risotto – risotcie), jak i nazw osobowych (Watt – Watcie, Zambrotta – Zambrotcie, Beckett – Becketcie). Wyjątek stanowią nieliczne nazwiska polskie lub spolszczone, w których podwójne t zamienia się w ć, jak Traugutt – Traugucie, Narbutt – Narbucie. Przywołane w pytaniu imię Matt jest pochodzenia obcego, będzie zatem podlegało przytoczonej wyżej zasadzie. Poprawna forma miejscownika to Matcie, zbędne są zarówno apostrof, jak i dodatkowe t (gdyż to drugie ulega – jak już zostało podkreślone – wymianie na c). Warto jeszcze zaznaczyć, że w wymowie podwójność liter nie jest zachowana, czyli powiemy [macie], nie [matcie].
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
będę wdzięczna za wyjaśnienie pewnej kwestii. Rzecz dotyczy formy imienia – Rachel/Rachela (to imię posiada warianty). S. Wyspiański w dramacie „Wesele” w spisie postaci stosuje formę: Rachel. Proszę o informację, jak wyglądają poprawna odmiana imienia Rachel przez przypadki. Natrafiłam na informację, że ta forma imienia (Rachel) we wszystkich przypadkach pozostaje taka sama. Z góry dziękuję za odpowiedź.
W języku polskim odmieniają się wszystkie imiona żeńskie zakończone na samogłoskę -a. Pozostałe są nieodmienne. Zgodnie z tą zasadą (opisaną między innymi w Wielkim słowniku ortograficznym pod redakcją Edwarda Polańskiego – w części Pisownia imion) imię Rachela ma następujący wzorzec odmiany: D. Racheli, C. Racheli, B. Rachelę, N. Rachelą, Ms. Racheli, W. Rachelo.
Imię Rachel, jako wariant z wygłosową spółgłoską, odnotowuje Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny pod redakcją Jerzego Podrackiego (a także Słownik ortograficzny języka polskiego Tomasza Karpowicza). W obu tych słownikach imię Rachel ma formę nieodmienną.
Elwira Olejniczak
Szanowni Państwo
Zwracam się z prośbą o wytłumaczenie zasad odmiany imienia – Santiago. Wiem jak, że wyraz ten nie odmienia się gdy chodzi o nazwę miasta. Jak jednak jest z odmianą imienia ? Z góry dziękuję za odpowiedź.
Julia
Imiona zakończone na samogłoskę o poprzedzoną spółgłoskami k, g, ch odmieniają się tak samo jak męskoosobowe rzeczowniki pospolite z wygłosowym k (por. matematyk, robotnik itd.), tj.
M. Santiago; matematyk
D. Santiaga; matematyka
C. Santiagowi; matematykowi
B. Santiaga; matematyka
N. Stantiagiem; matematykiem
Ms. Santiagu; matematyku
W formie narzędnika dochodzi do zmiękczenia ostatniej głoski tematu fleksyjnego.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
W jednej z powieści spotkałam się z imieniem Terannia. Jak powinno ono brzmieć w dopełniaczu?
Dzień dobry,
imię to odmienimy następująco:
M. Terannia
D. Terannii
C. Terannii
B. Terannię
N. Terannią
Ms. Terannii
W. Terannio!
Agnieszka Wierzbcka
Witam mam pytanie dotyczące prawidłowej formy imienia żeńskiego. Z wnioskiem zwróciła się Pani Wioleta i proszę o podpowiedź czy prawidłowym sformułowaniem będzie zezwolić Pani Wiolecie….. czy zezwolić Pani Wioletcie.
Z góry dziękuje za odpowiedź.
Dzień dobry,
Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN wskazuje, że w celowniku (i miejscowniku) występują formy: Wioletcie i Wiolecie [obie wym. Wiolecie], przy czym ta druga jest używana rzadziej.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
jak powinna wyglądać odmiana Dmytro Bratishko (Ukraina).
Pozdrawiam,
Maria Janowska
Aby ułatwić sobie proces odmiany nazwisk zarówno polskich, jak i obcych, warto poszukać wyrazów pospolitych, które deklinują się analogicznie. W przypadku nazwisk zakończonych na -o poprzedzone spółgłoską k takim wzorem może być wyraz matka. Z kolei imię Dmytro przyłączy takie same końcówki jak choćby wyraz student. Właściwa odmiana prezentuje się następująco:
M. Dmytro Bratishko
D. Dmytra Bratishki
C. Dmytrowi Bratishce
B. Dmytra Bratishki
N. Dmytrem Bratishką
Ms. Dmytrze Bratishce
Katarzyna Burska
Dzień dobry. Jak można odmienić imiona i nazwiska dzieci ukraińskich Viktoriia Medvedieva i Yelyzaveta Laziuk.
Do odmiany przywołanych nazwisk ukraińskich należy zastosować takie same kryteria, które odnoszą się do polskich nazwisk żeńskich, a zatem odmienne będą tylko te zakończone na -a (w tym wypadku Medvedieva). Warto również zapamiętać, że nazwisko o zakończeniu -eva przyjmuje końcówki charakterystyczne dla przymiotnika. Wydaje się, że przytoczone w pytaniu imię Viktoriia powinno być raczej transkrybowane jako Viktorija bądź Viktoria. Niezależnie od postaci odmiana będzie jednak wyglądała identycznie. Poniżej przedstawiam pełen paradygmat:
M. Viktoriia Medvedieva; Yelyzaveta Laziuk
D. Viktorii Medvedievej; Yelyzavety Laziuk
C. Viktorii Medvedievej; Yelyzavecie Laziuk
B. Viktorię Medvedievą; Yelyzavetę Laziuk
N. Viktorią Medvedievą; Yelyzavetą Laziuk
Ms. Viktorii Medvedievej; Yelyzavecie Laziuk
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
czy mógłbym prosić o wytyczne, w jaki sposób należy odmieniać męskie nazwiska zakończone na -e, np. Friszke, Henke itp.?
Dzień dobry,
wspomniane w pytaniu męskie nazwiska niemieckie zakończone głoską -e mają odmianę przymiotnikową:
M. Friszke, Henke
D. Friszkego, Henkego
C. Friszkemu, Henkemu
B. Friszkego, Henkego
N. Friszkem, Henkem
Ms. Friszkem, Henkem
W. Friszke, Henke.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
czy męskie nazwisko Zioła można odmieniać?
Pozdrawiam.
Dzień dobry,
tak, wskazane nazwisko Zioła jest odmienne, analogicznie jak nazwisko znanego polskiego lekkoatlety, Jacka Wszoły:
M. Wszoła, Zioła
D. Wszoły, Zioły
C. Wszole, Ziole
B. Wszołę, Ziołę
N. Wszołą, Ziołą
Ms. Wszole, Ziole
W. Wszoło, Zioło
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry
Załóżmy, że jest pensjonat w miejscowości Ciche „Ciche SPA & Resort”
Gdzie byłem?
W pensjonacie Ciche SPA & Resort?
W pensjonacie Ciche?
W Ciche SPA & Resort?
Jeśli opowiadam o tym pensjonacie (z kontekstu wiadomo, że chodzi o pensjonat), to jaka forma jest poprawna?
… W Ciche jest dobre jedzenie …
… W Cichych jest dobre jedzenie …
Zacznijmy od miejscowości Ciche. Nazwy miejscowe rodzaju nijakiego, które zakończone są w mianowniku liczby pojedynczej na głoskę e, odmieniają się jak przymiotniki (choć są rzeczownikami) i mają w narzędniku i miejscowniku końcówkę -em, np. Byłam w Zakopanem; Mieszkałam w Małem Cichem/Cichem. Rzeczownik spa/SPA definiowany zarówno jako centrum odnowy biologicznej, jak i miasto (Spa) jest nieodmienny, w przeciwieństwie do leksemu resort. Nie wiemy, jaka jest intencja autora nazwy. Najprawdopodobniej został tu zastosowany skrót składniowy i leksem ciche jest przydawką, określeniem rzeczownika spa. Przy takim założeniu wyraz ten należałoby odmienić jak analogiczny przymiotnik z zakończeniem -ym w narzędniku i miejscowniku. Mamy więc tu kilka wariantów: Byłem w Cichem (miejscowość); Byłem w Cichem, w pensjonacie „Ciche SPA & Resort”; W Cichem jest dobre jedzenie (jeśli mówimy o miejscowości)/W Cichym jest dobre jedzenie (jeśli chcemy skrótowo potraktować nazwę kurortu). Mało prawdopodobna jest ostatnia możliwość, w której leksem ciche miałby postać przymiotnika liczby mnogiej i odnosiłby się i do spa, i do resortu (W Cichych jest dobre jedzenie).
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Dzień dobry,
mam dwa pytania dotyczące poprawnej odmiany.
1. Jak odmieniać nazwy będące jednocześnie domeną? Np. „Gazeta.pl”? Przykładowe zdanie: „specjalnie dla Gazeta.pl wywiadu udzielił Jan Nowak”. Brzmi to nienaturalnie i chciałoby się napisać „specjalnie dla Gazety.pl”, co jednak sprawia, że zmienia się nazwa domeny. Czy w ogóle nazwę domeny i nazwę portalu należy traktować tak samo? Mnie się wydaje, że przy odmianie nie powinno się brać pod uwagę nazwy domeny tylko traktować nazwę jak każdą inną ale w portalach używają jednak często formy nieodmiennej, która wydaje się lekko sztuczna. Jak jest poprawnie?
2. W „Newsweeku” bardzo często widzę formę „Dzisiaj w »Tomasz Lis.« wystąpią…”. Czy nie powinno być „Dzisiaj w »Tomaszu Lisie« wystąpią…”? Przecież nikt nie pisze „W »Pan Tadeusz« występują postaci” tylko „W »Panu Tadeuszu«”. Jak jest poprawnie?
Język polski jest językiem fleksyjnym, nie ma więc podstaw, by nazwy stron internetowych, domen czy programów telewizyjnych pozostawiać nieodmienne. Nazwy takie powinniśmy odmieniać: „specjalnie dla Gazety.pl…”, „dzisiaj w „Tomaszu Lisie na żywo” wystąpi…”.
Elwira Olejniczak
Dzień dobry,
mam wątpliwości co do odmiany nazwy naszej firmy, więc chciałbym zapytać o jej poprawność.
Nazwa firmy to Ecomail.
Nie wiem, czy w j. polskim odmieniać czy nie odmieniać tej nazwy. Mogę poprosić o poradę?
Dziękuję bardzo.
Pozdrawiam serdecznie,
Marek Szwed
Już kilkukrotnie pisaliśmy w naszej Poradni, że nazwy własne (a zatem także nazwy firm) podlegają odmianie, jeśli tylko da się je wpisać w system fleksyjny języka polskiego. Zachęcam do zapoznania się choćby z tą odpowiedzią. Nazwę przywołanej w pytaniu firmy bez żadnych przeszkód da się przyporządkować do polskiego systemu odmiany, powiemy zatem: pracuję w Ecomailu, podpisano umowę z Ecomailem itd. Jeśli chcielibyśmy zostawić w przypadkach zależnych formę mianownikową, to wówczas powinniśmy ją poprzedzić wyrazem firma (pracuję w firmie Ecomail, podpisano umowę z firmą Ecomail), takie rozwiązanie byłoby jednak mało ekonomiczne.
Katarzyna Burska
Witam. Mam takie zdanie – „Kowalski nie przyjął oferty Iraklisa.”
I teraz czy „Iraklisa” jest dopuszczalną formą, czy musi być Iraklisu? Podobnie jest z Apollonem i Arisem. Są to imiona, ale i zarazem nazwy klubów.
Dzień dobry,
wspomniane nazwy klubów sportowych: Iraklis (od imienia mitologicznego Heraklesa), Apollon i Aris nie powinny być odmieniane jak imiona własne mitycznych bogów
i herosów, bowiem mamy tu do czynienia z homonimami, czyli leksemami identycznie brzmiącymi/zapisanymi, ale o innym znaczeniu. W ich przypadku o wyborze końcówki decyduje kryterium znaczeniowe, ułatwiające każdemu użytkownikowi polszczyzny odróżnienie różnych desygnatów, np. D. Iraklisa (osoba) ale Iraklisu (klub sportowy).
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
nowoczesne media i platformy komunikacji zdobywają coraz większą popularność. Pojawiają się problemy z odmianą ich nazw. Czy mogliby Państwo podać prawidłową odmianę przez przypadki nazw takich jak Snapchat, Instagram, Skype, Facebook, Twitter, LinkdedIn oraz Pinterest. Czy przykładowo powinniśmy pisać o użytkownikach Twittera, ale Snapchatu i Instagramu, bo jedno pochodzi od czatu, drugie od telegramu?
Niestety, na tak postawione pytanie nie da się odpowiedzieć jednoznacznie, czyli podać poprawnej odmiany wszystkich wymienionych przez Pana nazw komunikatorów internetowych. Ustalenie, czy jakaś forma językowa jest poprawna, wymaga bowiem zgodności dwóch czynników. Pierwszym z nich jest budowa danej formy zgodna z regułami systemu języka polskiego, drugim natomiast tzw. społeczny zwyczaj językowy, inaczej uzus, czyli fakt, że większość użytkowników danego języka w rozmaitych typach tekstów powszechnie używa tejże formy. Pierwszy problem, z jakim mamy tu do czynienia polega na tym, że dla części z wymienionych nazw taki społeczny zwyczaj językowy jeszcze nie powstał, ponieważ niewiele osób używa takich określeń jak Snapchat, LinkdedIn czy Pinterest. Mógł powstać jedynie zwyczaj używania tych form w niezbyt licznych grupach użytkowników tych komunikatorów, czyli uzus środowiskowy. Brak także takich nazw w słownikach, a często także korpusach języka polskiego (czyli zbiorach współcześnie używanych wyrazów). Drugi problem polega na tym, że sposób odmiany przytoczonych przez Pana nazw, a dokładniej, sposób tworzenia dopełniacza liczby pojedynczej rzeczowników męskonieżywotnych, nie jest w systemie języka polskiego jednoznacznie określony. Możliwa jest tu zarówno końcówka –u jak i –a. Teoretycznie rzeczywiście jest tak, że nowy rzeczownik powinien być odmieniany w taki sposób, jak istniejące już rzeczowniki o tym samym rodzaju i takim samym zakończeniu w mianowniku l. poj. (a zatem Snapchat jak np. senat; Instagram jak telegram; Skype jak skalp; Facebook jak wydruk; Twitter jak spacer, LinkdedIn jak muślin; Pinterest jak azbest). W rzeczywistości od tej zasady jest wiele odstępstw, które norma zaakceptowała. Stanowią je pewne grupy znaczeniowe, np. nazwy tańców, samochodów, miesięcy itp. z końcówką –a, czy nazwy zbiorowe, materiałowe i abstrakcyjne z końcówką –u. Końcówka –a jest ekspansywna, pojawia się coraz częściej, również wtedy, kiedy nie ma żadnego uzasadnienia dla jej użycia, por. telefonu ale smartfona. Obserwując sposób tworzenia dopełniacza nazw komunikatorów, zauważamy, że ta właśnie końcówka dominuje, często wbrew przytoczonej zasadzie systemowej. Wielu użytkowników tych nazw ma świadomość, że niektóre formy z końcówką –a są niezgodne z normą, ale ich używa, ponieważ w ich otoczeniu wszyscy tak mówią. Być może, tworzy się nowa grupa znaczeniowa z końcówką dopełniacza –a. Żeby można było z całą pewnością powiedzieć, że taka forma tego przypadka nazw komunikatorów jest poprawna, musimy jeszcze poczekać.
Izabela Różycka
Szanowni Państwo,
jak odmienić nazwy miejscowości: Meerbusch i Schwäbisch Gmünd?
Z wyrazami szacunku
Ewelina Ewertowska
Szanowna Pani,
odmiana obcych nazw miejscowych może nastręczać sporo problemów i tak jest w wypadku przytoczonych przez Panią nazw. Zwyczajowo przyjmuje się, że jeśli brzmienie obcej nazwy geograficznej przypomina polską nazwę własną lub wyraz pospolity, powinniśmy zastosować analogiczną odmianę. W wypadku Meerbusch i Schwäbisch Gmünd trudno mi wskazać polskie nazwy własne czy rzeczowniki pospolite, które mogłyby stanowić wzorzec odmiany, stąd pozostałabym przy nieodmiennych wersjach tych nazw miast.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
jestem sekretarzem Zarządu Głównego Towarzystwa Przyjaciół Warszawy, w strukturach którego działa 21 oddziałów. Nazwy większości z nich to, np. Oddział Anin, Oddział Bemowo, Oddział Nauczycielski itp. Są jednak dwa, które nazywają się: Towarzystwo Przyjaciół Warszawy Oddział TPW i Towarzystwo Przyjaciół Saskiej Kępy Oddział TPW.
Czy Prezes takiego oddziału powinien pisać:
1) „Prezes Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Pragi Oddział TPW”,
czy może
2)”Prezes Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Pragi Oddziału TPW”.
Według mnie poprawny jest drugi zapis, koledzy twierdzą, że ten pierwszy. Kto ma rację?
Z poważaniem
Rafał Krupa
Sekretarz Zarządu Głównego TPW
Nazwa Towarzystwo Przyjaciół Pragi Oddział TPW (i analogicznie Towarzystwo Przyjaciół Saskiej Kępy Oddział TPW) sugeruje, że Towarzystwo Przyjaciół Pragi/ Saskiej Kępy jest częścią organizacji nazywanej Towarzystwem Przyjaciół Warszawy. Te dwa sformułowania (tj. Towarzystwo Przyjaciół Pragi i Oddział TPW) należałoby uznać za współrzędne (każde stanowi integralną część nazwy), co prowadzi do wniosku, że obie części powinny zostać odmienione. Zalecałabym zatem używanie drugiej przytoczonej w pytaniu formy – Prezes Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Pragi Oddziału TPW. Dobrym rozwiązaniem – stosowanym zresztą na stronie internetowej TPW – jest oddzielenie dopowiedzenia myślnikiem, czyli posługiwanie się zapisami: Prezes Zarządu Towarzystwa Przyjaciół Pragi – Oddziału TPW czy Towarzystwo Przyjaciół Saskiej Kępy — Oddział Towarzystwa Przyjaciół Warszawy. Pozwala to na usunięcie ewentualnej dwuznaczności, która mogłaby się nasuwać – że Towarzystwo Przyjaciół Saskiej Kępy jest częścią oddziału TPW, a nie częścią całego TPW.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
jak odmieniać i czy w ogóle odmieniać strony umowy (osoby fizyczne, spółki) w komparycji umowy? Jak powinno być z przykładem Grupa GTR spółka z ograniczoną odpowiedzialnością?
Nazwy własne (a zatem imiona i nazwiska, nazwy firmowe itd.) podlegają w języku polskim odmianie niezależnie od typu tekstu, w jakim się pojawiają. Należy odmieniać je zarówno w pismach urzędowo-prawnych (na przykład umowach), jak i codziennych wypowiedziach. A zatem zawieramy umowę z Agnieszką Karasińską, Piotrem Zielińskim, Grupą GRT, Wydawnictwem PWN itd.
Katarzyna Burska
Dzień dobry, zwracam się z uprzejmą prośbą o pomoc, odpowiedź. Czy poniższe nazwiska zostały poprawnie odmienione. Chodzi o odmianę do zaproszeń ślubnych.
’ XYZ wraz z Rodzicami mają zaszczyt zaprosić Szanownych Państwa….’
Bogusz – Boguszów
Sobczak – Sobczaków
Kępa – Kępów
Strzeżysz – Strzeżyszów
Bujak – Bujaków
Duda – Dudów
Fronczyk – Fronczyków
Wielgosz – Wielgoszów
Stajniak – Stajniaków
Jobda – Jobdów
Syga – Sygów
oraz
Szanownego Pana Andrzeja Sosnowca (Andrzej Sosnowiec)
Szanownego Pana Krzysztofa Zdanowicza (Krzysztof Zdanowicz)
Tak, wszystkie nazwiska zostały odmienione poprawnie.
Anita Pawłowska-Kościelniak
Dzień dobry,
chciałabym prosić o pomoc. Czy podane niżej nazwiska są poprawnie odmienione w zaproszeniu o treści:
Janina O. i Piotr K. wraz z Rodzicami mają zaszczyt zaprosić Szanownych Państwa
Witczak – Witczaków
Mech – Mchów
Kępa – Kępów
Ścienia – Ścieniów
Bobrek – Bobrków
Marzec – Marców
Ostanówko – Ostanówków
Pigoń – Pigoniów
Jaskółka-Jaskółków?
Z góry dziękuję!
Dzień dobry,
podane w pytaniu formy dopełniacza są utworzone poprawnie, z wyjątkiem nazwiska Mech. Tu powinna zostać użyta forma z tzw. unieruchomionym (czyli niezmienionym) tematem, czyli Mech-ów.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
Pragnę dowiedzieć się, czy w przypadku nazwiska Michalska-Pluskota odmieniają się jego oba człony?
np. zapraszam Sz. P. Martę Michalską-Pluskotę i Mikołaja Pluskotę??
W nazwiskach dwuczłonowych żeńskich musimy odmienić oba człony, jeśli kończą się na –a, np. Michalskiej-Pluskoty, Michalską-Pluskotą, Michalskiej-Pluskocie. Formuła w zaproszeniu może brzmieć na dwa sposoby: Zapraszam Sz.P. Martę Michalską-Pluskotę i Mikołaja Pluskotę… bądź Zapraszam Sz.P. Martę i Mikołaja Pluskotów…
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Dzień Dobry!
Mam kilka pytań:
Czy nazwisko „Herto” jest odmienne? Jakiej formy nazwiska „Szczęsny” powinna używać kobieta?
Nazwisko Herto jest odmienne: mianownik – Herto; dopełniacz – Herty; celownik – Hercie; biernik – Hertę; narzędnik – z Hertą; miejscownik – o Hercie.
Jeśli zaś chodzi o drugie pytanie to kobieta powinna używać podanego nazwiska w formie „Szczęsna”.
Elwira Olejniczak
Witam , mam pytanie, czy odmienia sie nazwiska żenśkie zakończone na -a np. Sowa, Kutynia.
Drugie pytanie, czy można nie odmieniać nazwiska żeńskiego Okrutny. Z gory dziękuję i pozdrawiam.
Nazwiska kobiet zakończone na-a są jedyną odmienną grupą kobiecych nazwisk. Samogłoska a moża być wykładnikiem żeńskości (pani Kowalska) lub być zkończeniem nazwiska męskiego (pan Rokita, pani Rokita). Modelem deklinacyjnym są dla nich przymiotniki i rzeczowniki rodzaju żeńskiego. Nazwiska Sowa i Kutynia mają odmianę rzeczownikową analogiczną do odmiany rzeczowników pospolitych zakończonych na -a, a więc: nie ma pani Sowy i pani Kutyni (tak jak: nie ma wdowy).
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
chciałabym zapytać o poprawną odmianę nazwiska,które w M. l.poj. brzmi Macieja. Jak powinna wyglądąć odmiana w liczbie pojedynczej i mnogiej przez wszystkie przypadki? Proszę o odpowedź lub wskazanie źródła, w którym znajdę infromacje na ten temat.
Pozdrawiam
Dzień dobry,
zgodnie z zasadami zapisanymi w Nowym słowniku poprawnej polszczyzny PWN nazwiska męskie zakończone na -a po głosce -j lub -l oraz spółgłoskach miękkich ś, ź, ć, dź, ń przyjmują wzór odmiany żeńskich rzeczowników miękkotematowych (np. knieja):
liczba pojedyncza
M. Macieja
D. Maciei
C. Maciei
B. Macieję
N. Macieją
Ms. Maciei
W liczbie mnogiej nazwisko przybiera formy: Maciejowie, Maciejów, Maciejom, Maciejów, Maciejami, Maciejach.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Jak powinnam odmienić nazwisko Marek Szlak, Tomasz Żarna
Dzień dobry,
nazwisko Szlak odmieniamy w następujący sposób:
M. Marek Szlak
D. Marka Szlaka
C. Markowi Szlakowi
B. Marka Szlaka
N. Markiem Szlakiem
Ms. Marki Szlaku
Z kolei nazwisko Żarna odmienimy wg poniższego wzoru:
M. Tomasz Żarna
D. Tomasza Żarny
C. Tomaszowi Żarnie
B. Tomasza Żarnę
N.Tomaszem Żarną
Ms. Tomaszu Żarnie
Agnieszka Wierzbicka
Zwracam się z pytaniem o odmianę nazwiska. Podam przykład: jeśli mężczyzna ma na nazwisko „Parkitny” to czy nazwisko żony odmienia się jako „Parkitna”, czy też jest ono nieodmienne? Jak w ogóle prawidłowo powinno odmieniać się nazwiska?
Dzień dobry,
oba wskazane w pytaniu nazwiska (Parkitny, Parkitna) są odmienne, zgodnie z wzorcem przymiotnikowym (analogicznie jak np. przymiotniki błękitny, błękitna):
M. Parkitny, Parkitna
D. Parkitnego, Parkitnej
C. Parkitnemu, Parkitnej
B. Parkitnego, Parkitną
N. Parkitnym, Parkitną
Ms. Parkitnym, Parkitnej
Agnieszka Wierzbicka
Proszę o pomoc w odmianie nazwiska „Białoząb”.
Dzień dobry,
odmiana nazwisk polskich zakończonych na –ąb, np. Białoząb, Gołąb, Jarząb może przebiegać dwojako w rodzaju męskim (z wymianą głoskową lub bez niej):
liczba pojedynczaM. Białoząb
D. Białozęba lub Białoząba
C. Białozębowi lub Białoząbowi
B. Białozęba lub Białoząba
N. Białozębem lub Białoząbem
Ms. Białozębie lub Białoząbie
liczba mnoga
M. Białoząbowie
D. Białozębów lub Białoząbów
C. Białozębom lub Białoząbom
B. Białozębów lub Białoząbów
N. Białozębami lub Białoząbami
Ms. Białozębach lub Białoząbach.
O wyborze wzorca odmiany decyduje zwyczaj odmiany danego nazwiska przez osobę, która je nosi, przy czym zwykle uznaje się, że pierwszy sposób (z wymianą głoskową ą:ę) jest mniej staranny.
W rodzaju żeńskim, w liczbie pojedynczej nazwisko Białoząb pozostaje nieodmienne.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Jak należy odmieniać nazwiska skoczków narciarskich: Daniel Andre Tande i Noriaki Kasai? Szczególnie chodzi mi o dopełniacz liczby pojedynczej.
Będę bardzo, bardzo wdzięczna za odpowiedź, gdyż problem ten nieustannie budzi emocje podczas rodzinnego oglądania transmisji skoków narciarskich.
Pozdrawiam serdecznie,
Ania Bobowicz
Jeśli oba te nazwiska postawione są przy odmienionym imieniu, mogą pozostać w formie podstawowej, tj. Noriakiego Kasai, Daniela Andre Tande. Nie ma jednak formalnych przeciwwskazań do tego, by je deklinować. Można również napisać: Noriakiego Kasaiego, Daniela Andre Tandego. Inne zależne formy tych nazwisk to odpowiednio: C. Kasaiemu, B. Kasaiego, N. Kasaim, Ms. Kasaim; C. Tendemu, B. Tandego, N. Tendem, Ms. Tandem.
Bartłomiej Cieśla
Szanowni Państwo,
często w Poradni pojawiają się pytania o odmianę nazwisk w liczbie pojedynczej. Mnie nurtuje odmiana nazwisk w liczbie mnogiej. Czy poprawne formy to: (zapraszamy) X.Y. Gwardów, Blodów, Warchoniów, Patoletów, Kupiszów, Wyków(zgodnie z zasadą, że nazwiska się odmienia), czy też: X.Y. Gwarda, Bloda, Warchoń, Patoleta, Kupisz, Wyka? (druga wersja wydaje mi się, być może bezpodstawnie, bardziej poprawna)
Z góry dziękuję za odpowiedź, łączę wyrazy szacunku,
Joanna
Norma dopuszcza pozostawienie jako nieodmiennych w liczbie mnogiej nazwisk obcych, jednak pod warunkiem, że obok nazwiska występuje wyraz pospolity w liczbie mnogiej, np. bracia, panowie lub zbiorowy, np. państwo, albo imiona. Jeżeli natomiast chodzi o nazwiska polskie, zawsze powinny być one odmieniane, również w liczbie mnogiej. A zatem poprawnie jest: zapraszamy X., Y. Gwardów, Warchoniów, Patoletów, Kupiszów, Wyków.
I. Różycka
Bardzo proszę o podanie właściwej odmiany C. l.mn. wyrażeń: Państwo Zachara, Pierchała, Kuś, Yeromin (ukraińskie). oraz D. l. mn. Z góry dziękuję. Joanna Choińska
Dzień dobry,
wskazane w pytaniu nazwiska przybierają następującą postać w liczbie mnogiej:
D. Państwa Zacharów, Pierchałów, Kusiów, Yerominów,
C. Państwu Zacharom, Pierchałom, Kusiom, Yerominom.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry, od jakiegoś czasu zastanawiam się jak odmienić nazwiska gości na zaproszeniach ślubnych.
Jeśli zapraszam małżeństwo X i Y Papkala to poprawna forma w bierniku brzmi Papkalów?
I w przypadku nazwisk Kurp, Kuc, Mańko, Posiłek jest podobnie?
Warto było przejrzeć archiwum naszej Poradni, już niejednokrotnie udzielaliśmy bowiem odpowiedzi na pytanie, jak należy odmieniać nazwiska w bierniku – szybko rozwiałaby Pani swoje wątpliwości. Przypomnę zatem, że nazwiska, które odmieniają się jak rzeczowniki (czyli wszystkie przytoczone w pytaniu), w bierniku liczby mnogiej otrzymują końcówkę -ów. Poprawne formy to zatem: Papkalów, Kurpów, Kuców, Mańków, Posiłków.
Katarzyna Burska
Dzień dobry
Poproszę o weryfikację poprawności odmiany nazwisk w zdaniu:
Serdecznie zapraszamy Sz. P.
1) Antczak – Antczaków
2) Pawlak – Pawlaków
3) Kujda – Kujdów
4) Kocięda – Kociędów
5) Głowa – Głowów
6) Orynek – Orynków
7) Fiedczak – Fiedczaków
8) Całka – Całków
9 ) Cylke – Cylków
Wszystkie utworzone przez Panią formy dopełniacza są poprawne.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam,
chciałem się dowiedzieć, jak odmienić nazwisko męskie Kwiecień?
Z góry dziękuję!
Piotr P.
Dzień dobry,
nazwiska zakończone na -eń o formie rzeczowników pospolitych z ruchomą samogłoską w rdzeniu (Styczeń, Kwiecień, Grudzień, Nicień, Półcień) odmieniają się dokładnie tak, jak te właśnie rzeczowniki, czyli: Styczniowi, Kwietniowi, Grudniowi, Nicieniowi, Półcieniowi.
M. Kwiecień
D. Kwietnia
C. Kwietniowi
B. Kwietnia
N. Kwietniem
Ms. Kwietniu.
Agnieszka Wierzbicka
Prosze o pomoc -jak odmieniac nazwisko kobiety Jodło ?
Spośród nazwisk żeńskich odmieniają się tylko te, które zakończone są na -a. Pozostałe zachowujemy w formie podstawowej. Poprawnie powiemy więc: Agnieszka Jodło, Agnieszki Jodło, Agnieszce Jodło itd.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Jak odmienić nazwisko żeńskie Labocha, Szymczycha?
Wskazane w pytaniu nazwiska mają odmianę rzeczownikową analogiczną do odmiany rzeczowników pospolitych zakończonych na -a (np. darmocha) oraz zgrubiałych imion żeńskich z końcówką -a (np. Zocha, Gocha):
M. Labocha, Szymczycha
D. Labochy, Szymczychy
C. Labosze, Szymczysze
B. Labochę, Szymczychę
N. Labochą, Szymczychą
Ms. Labosze, Szymczysze
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Jak poprawnie odmieniać nazwiska Kiełb, Bróż ?
Np. Pana Kiełba czy Kiełbia ?
Państwu Brożom czy Bróżom?
Dzień dobry,
wskazane nazwiska Kiełb, Bróż odmienia się w w liczbie pojedynczej, w rodzaju męskim (czyli w odniesieniu do mężczyzny) w następujący sposób:
M. Kiełb, Bróż
D. Kiełba, Bróża
C. Kiełbowi, Bróżowi
B. Kiełba, Bróża
N. Kiełbem, Bróżem
Ms. Kiełbie, Bróżu
W liczbie mnogiej, gdy mówimy/piszemy o Państwu Kiełbach czy Bróżach, powinniśmy używać następujących form:
M. Kiełbowie, Bróżowie
D. Kiełbów, Bróżów
C. Kiełbom, Bróżom
B. Kiełbów, Bróżów
N. Kiełbami, Bróżami
Ms. Kiełbach, Bróżach
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Jak odmienia się nazwiska: Parnicki-Pudełko /Stefan, profesor/ i Talko-Hryncewicz /Julian, lekarz, antropolog/?
Zgodnie z wytycznymi zawartymi w „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny” PWN poprawna odmiana podanych nazwisk jest następująca:
M. Stefan Parnicki-Pudełko, Julian Talko-Hryncewicz
D. Stefana Parnickiego-Pudełki, Juliana Talki-Hryncewicza
C. Stefanowi Parnickiemu-Pudełce, Julianowi Talce-Hryncewiczowi
B. Stefana Parnickiego-Pudełkę, Juliana Talkę-Hryncewicza
N. Stefanem Parnickim-Pudełką, Julianem Talką-Hryncewiczem
M. Stefanie Parnickim-Pudełce, Julianie Talce-Hryncewiczu
Męskie nazwiska dwuczłonowe zawsze należy odmieniać zgodnie ze wzorcami deklinacyjnymi i zasadami obowiązującymi w nazwiskach jednoczłonowych. Wyjątek stanowią polskie nazwiska złożone, w których pierwszy człon jest nazwą herbu lub zawołaniem bojowym. W takim przypadku pierwszy człon nazwiska może pozostać nieodmienny.
Elwira Olejniczak
Witam,
chciałabym zapytać jak poprawnie odmienia się nazwisko Sulima,Piela i Pyko. Proszę również o podanie liczby mnogiej, np. do zaproszeń ślubnych.
Dziękuję,
Karolina
Każde z wymienionych nazwisk należy odmienić, jeśli odnosi się do mężczyzny. Spośród nazwisk żeńskich odmieniamy wyłącznie te, które zakończone są na a (powiemy więc, że na spotkaniu nie było Sebastiana Pyki, ale: Marianny Pyko).
Poniżej podaję odpowiednie formy w liczbie pojedynczej:
M. Sulima, Piela, Pyko
D. Sulimy, Pieli, Pyki
C. Sulimie, Pieli, Pyce
B. Sulimę, Pielę, Pykę
N. Sulimą, Pielą, Pyką
Msc. Sulimie, Pieli, Pyce
Formy mianownika lm. to odpowiednio: Sulimowie, Pielowie i Pykowie. Na ślub zaprosimy państwa Sulimów, Pielów i Pyków.
Bartłomiej Cieśla
Wypisuję dokument. Otrzyma go prof. Kamil Antonów (końcówka nietypowa – ów).
Czyli dokument jest dla pana prof. Kamila Antonówa, czy dla prof. Kamila Antonowa?
A może nazwiska nie odmieniać?
Dzień dobry,
zgodnie z zasadami wskazanymi w Wielkim słowniku poprawnej polszczyzny PWN nazwisko Antonów (podobnie jak nazwiska Józków, Dawidów) w rodzaju męskim odmieniamy się z zachowaniem wymiany o : ó:
| M. | Kamil Antonów |
| D. | Kamila Antonowa |
| C. | Kamilowi Antonowowi |
| B. | Kamila Antonowa |
| N. | Kamilem Antonowem |
| M. | Kamilu Antonowie |
| W. | Kamilu Antonowie. |
Gdyby nazwisko to nosiła kobieta, byłoby ono nieodmienne.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Mam do Państwa pytanie. Czy nazwisko „Bar” w zdaniu: „byliśmy u Pana Bary” jest poprawnie użyte czy należałoby powiedzieć: „Byliśmy u Pana Bara”.
Dziękuję za rozstrzygnięcie.
Pozdrawiam.
Nazwisko Bar, tak jak wszystkie nazwiska męskie kończące się w mianowniku na spółgłoskę, odmienia się według deklinacji męskiej, a więc kto? Bar, kogo? Bara, komu? Barowi, kogo? Bara, z kim? z Barem, o kim? o Barze. Formę u Bary mogłoby natomiast przyjąć nazwisko kończące się w mianowniku na samogłoskę a, czyli brzmiące w tym przypadku (np. Jan) Bara.
Skoro nazwisko brzmi Bar, jedyną poprawną postacią w dopełniaczu jest forma Byliśmy u Pana Bara.
Izabela Różycka
Witam!
Zwracam się z uprzejmą prośbą o wyjaśnienie czy odmiana nazwiska francuskiego jest konieczna. Chodzi mi o postać: Jean Berthier. Jest to założyciel zgromadzenia zakonnego Misjonarzy Świętej Rodziny. W pisanej pracy posługuję się polskim imieniem Jan i francuskim oryginalnym nazwiskiem Berthier. Przyjąłem zasadę odmiany imienia i braku odmiany w przypadku nazwiska, np. z Janem Berthier, o Janie Berthier, Janowi Berthier. Czy takie rozwiązanie jest dopuszczalne?
Z wyrazami szacunku!
Przywołane nazwisko deklinujemy następująco: Berthier, Berthiera, Berthierowi, Berthiera, Berthierem, Berthierze. Można je zostawić w formie podstawowej, gdy poprzedzone jest przez człon odmieniony: imię czy tytuł (rozwiązanie to uznaje się za dopuszczalne w wypadku nazwisk obcych, mniej znanych). Słowem – oba rozwiązania są poprawne. Moim zdaniem każde nazwisko obco brzmiące warto odmieniać, szczególnie wtedy, gdy utworzenie poszczególnych form przypadkowych nie nastręcza większych trudności.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry. Czy odmieniamy nazwisko Beyer? Pozdrawiam Anita Kotwa-Kąkol
Kluczowe pytanie, na które musimy sobie odpowiedzieć, zastanawiając się nad odmianą nazwisk, brzmi: kto jest nosicielem danego nazwiska? Jeśli mamy do czynienia z kobietą o nazwisku Beyer, to będzie ono nieodmienne, gdyż wśród nazwisk żeńskich deklinacji podlegają tylko te, które są zakończone na -a. Jeśli jednak nazwisko Beyer będzie nosił mężczyzna, to należy je odmieniać, np. idę na spacer z panem Beyerem, polubiłam Jacka Beyera itd.
Katarzyna Burska
Dzień dobry, Szanowni Państwo proszę o pomoc w odmianie nazwiska Bugzel, czy poprawna jest forma Darkowi Bugzelowi, a może Darkowi Bugzlowi. Z góry dziękuję i pozdrawiam Marlena S.
O przysparzającej kłopotów odmianie nazwisk zakończonych na -el pisaliśmy już kilkukrotnie w naszej poradni. Zachęcam do zapoznania się choćby z tą poradę. Przypomnijmy: nazwiska polskie tożsame z wyrazami pospolitymi oraz obce, przyswojone do polszczyzny tracą e w odmianie (Wróbel – Wróbla, Nobel – Nobla). W pozostałych e zwykle jest zachowane, choć niejednokrotnie o wzorcu odmiany decyduje zwyczaj językowy. Wydaje się, że obie formy – Bugzelowi i Bugzlowi – można byłoby uzasadnić. Jako dominującą warto byłoby przyjąć postać utrwaloną np. w tradycji rodzinnej.
Katarzyna Burska
Dzień dobry, bardzo proszę o pomoc w odmianie nazwiska dwuczłonowego Burkat-Czechowski.
W męskich nazwiskach dwuczłonowych odmieniamy obie części, chyba że pierwszy człon jest nazwą herbu albo zawołaniem bojowym, wówczas w normie wzorcowej należy go nie deklinować (np. Korwin-Mikke, Korwin-Mikkego, Korwin-Mikkemu itd.). Każdy człon przywołanego w pytaniu nazwiska będzie się odmieniał zgodnie z zasadami przyporządkowanymi nazwiskom jednoczłonowym, tj. Burkat według odmiany rzeczownikowej (np. analogicznie do wyrazu pospolitego student), z kolei Czechowski – według odmiany przymiotnikowej (np. jak tani). Pełen paradygmat przedstawia się następująco:
M. Burkat-Czechowski
D. Burkata-Czechowskiego
C. Burkatowi-Czechowskiemu
B. Burkata-Czechowskiego
N. Burkatem-Czechowskim
Ms. Burkacie-Czechowskim
Katarzyna Burska
Uprzejmie proszę o odpowiedź, jaka będzie liczba mnoga od nazwiska Cygan.
Mianownik liczby mnigiej tego nazwiska to Cyganowie. Warto też odnotować: 1) Cyganie – członkowie narodowości romskiej, 2) cyganie – włóczędzy, 3) cygany – pot. kłamcy, oszuści.
Katarzyna Jachimowska
Nazwisko żeńskie -Długozima – w C. ma formę Długozimie czy też Długozimej?
Pozdrawiam
Dzień dobry,
odmiana żeńskiego nazwiska Długozima będzie przedstawiać się następująco:
M. Długozima
D. Długozimy
C. Długozimie
B. Długozimę
N. Długozimą
Ms. Długozimie.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
mam kłopot z odmianą nazwiska „Dzień”. Nagroda będzie dla Stefana Dnia czy Stefana Dzienia. Sądzę, że powinno być Dnia, ale nie mam pewności. W jego macierzystym miejscu pracy „na wszelki wypadek” nie odmieniają jego nazwiska. Niestety ma otrzymać oficjalny dokument i nie chcę skompromitować instytucji, która będzie go wręczać.
Nazwisko Dzień w formach zależnych zachowuje „e”; ujmując problem szerzej – głoskę tę pozostawiamy w odmianie jednosylabowych nazwisk zakończonych na eń, eć (wskazanie to pochodzi z Wielkiego słownika poprawnej polszczyzny pod red. A. Markowskiego). Poprawnie napiszemy więc: Nagroda dla Stefana Dzienia.
Bartłomiej Cieśla
czy nazwisko Jakub Dzień się odmienia,
czy to jest poprawne dla Jakuba Dzienia
Wszystkie polskie nazwiska męskie są odmienne, zatem nazwisko Dzień też będzie podlegało odmianie. W jednosylabowych nazwiskach męskich zakończonych na -eń samogłoska e podczas deklinacji zostaje zachowana, poprawne są więc formy Dzienia, Dzieniowi, Dzieniem.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
Według mojej wiedzy nazwisko Fiema jest nazwiskiem, które należy odmieniać, ale są osoby, które twierdzą, że tak nie jest. W związku z tym bardzo proszę o informację: jak wygląda odmiana nazwiska Fiema przez przypadki w liczbie pojedynczej i mnogiej.
Z góry bardzo dziękuję za odpowiedź.
Z poważaniem
Elżbieta Fiema
Pani Elżbieto,
Pani nazwisko jest odmienne, wg następującego wzorca:
l. pojedyncza
M. Fiema
D. Fiemy
C. Fiemie
B. Fiemę
N. Fiemą
Ms. Fiemie
l. mnoga
M. Fiemowie
D. Fiemów
C. Fiemom
B. Fiemów
N. Fiemami
Ms. Fiemach
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Witam. Chciałabym upewnić się jak wygląda odmiana nazwiska Frey.
Jak mam napisać – Zapraszam Annę i Marka Freyów czy Freych a może Frey.
Dzień dobry,
podane nazwisko odmieniamy wg tego samego wzorca, co nazwisko Madej. W liczbie mnogiej powinna się więc pojawić forma Freyów.
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Witam
Mam na nazwisko Gacia, czy nazwisko się odmienia w przypadku kobiety
Pozdrawiam
Dzień dobry,
Pani nazwisko Gacia jest w polszczyźnie odmienne, zgodnie z poniższym wzorem:
M. Gacia
D. Gaci
C. Gaci
B. Gacię
N. Gacią
Ms. Gaci
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
odmiana nazwiska Głowania, tej Głowani czy -nii
Odmiana nazwiska Głowania jest następująca:
M. Głowania
D. Głowani
C. Głowani
B. Głowanię
N. Głowanią
Ms. Głowani
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
jak odmienić w zaproszeniu nazwisko: zapraszają Ewę i Tadeusza (Gniew) …?
Pozdrawiam,
Beata Tylka
W dopełniaczu liczby mnogiej wskazane nazwisko będzie miało końcówkę -ów. Warto także dodać ze względów grzecznościowych formę Państwa przed imionami i nazwiskiem. Formuła na zaproszeniu powinna mieć brzmienie: Zapraszają Państwa Ewę i Tadeusza Gniewów.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
Uprzejmie proszę o pomoc w określeniu wzorca odmiany drugiego członu mojego nazwiska – jest to rzeczownik „Gruszka”.
Czy jest poprawną formą odmiany forma „Gruszczyna” w odniesieniu do kobiety, która poślubiła mężczyznę o nazwisku „Gruszka”.
Łączę wyrazy szacunku i najlepsze życzenia z okazji zbliżających się Świąt Wielkanocnych
Wśród nazwisk kobiet odmieniają się te, które w mianowniku zakończone są na samogłoskę a. Zatem nazwisko Gruszka jest odmienne. Wzorem odmiany dla nazwisk są rzeczowniki pospolite o takim samym zakończeniu jak nazwisko. W odniesieniu do nazwiska równego wyrazowi pospolitemu wzór ten jest niejako od razu podany. Nazwisko Gruszka należy więc odmieniać tak jak rzeczownik pospolity gruszka.
Forma Gruszczyna jest poprawna, ale z punktu widzenia współczesnej normy języka polskiego należałoby ją scharakteryzować jako przestarzałą. Nazwiska żeńskie odmężowskie i odojcowskie wychodzą obecnie z użycia, jeżeli się pojawiają w tekstach, to mają charakter potoczny, nie mogą zatem być używane w oficjalnych dokumentach.
Izabela Różycka
Dzień dobry, mam pytanie jak poprawnie odmieniać nazwizko Guzy? Dyplom dla Pawła Guzy czy Guzego?
Dzień dobry,
wskazane w pytaniu nazwisko odmieniamy wg wzorca przymiotnikowego:
M. Guzy
D. Guzego
C. Guzemu
B. Guzego
N. Guzym
Ms. Guzym.
Tym samym powiemy/napiszemy, że dyplom jest dla Pana Pawła Guzego.
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry,
proszę o pomoc:
Sergii Kabalnyi i Yuliia Kabalna to Państwo …?
Zgodnie z zasadami polszczenia nazw własnych nazwiska ukraińskie zakończone na –ий w mianowniku liczby pojedynczej otrzymują końcówkę –y, a to sprawia, że należy odmieniać je jak przymiotniki (Kabalny, Kabalnego itd.). Poprawna forma mianownika liczby mnogiej to zatem Kabalni.
Kwestię transkrypcji, transliteracji i polszczenia nazwisk ukraińskich poruszyła w 2022 roku Rada Języka Polskiego, a konkretnie Katarzyna Kłosińska we współpracy z Adamem Wolańskim. Opinię tę można znaleźć tutaj.
Katarzyna Burska
Witam serdecznie,
proszę o informację dotyczącą odmiany nazwiska Karchuć. Nie udało mi się dotychczas ustalić czy jest ono odmienne przez przypadki, czy też nie.
Pozdrawiam, Julia Karchuć
Pani Julio,
jeśli chodzi o nazwiska kobiece, to odmieniają się tylko te, które zakończone są na samogłoskę -a. W związku z tym we wszystkich przypadkach gramatycznych Pani nazwisko będzie posiadało formę mianownika. Z kolei jeśli mamy do czynienia z nazwiskiem męskim (np.: Robert Karchuć), odmienia się ono według deklinacji rzeczownikowej, np.:
M. Julia Karchuć, Robert Karchuć
D. Julii Karchuć, Roberta Karchucia
C. Julii Karchuć, Robertowi Karchuciowi
B. Julię Karchuć, Roberta Karchucia
N. Julią Karchuć, Robertem Karchuciem
Ms. Julii Karchuć, Robercie Karchuciu
Pozdrawiam
Anna Sokół-Klein
Czy nazwisko Kierkla się odmienia?
” Podziękowanie dla Państwa Kierklów” Czy jest to poprawa odmiana?
Tak, odmieniamy to nazwisko (jak np. Ziętala), czyli:
M. Kierkla
D. Kierkli
C. Kierkli
B. Kierklę
N. Kierklą
Ms. Kierkli
W bierniku liczby mnogiej wspomniane nazwisko przyjmuje końcówkę -ów.
Pozdrawiam serdecznie
Anna Sokół-Klein
Dzień dobry,
czy nazwisko Kosior odmienia się przez przypadki?
Pozdrawiam
Julia Rosińska
Wskazane przez Panią nazwisko odmienia się w w liczbie pojedynczej, w rodzaju męskim (czyli w odniesieniu do mężczyzny) w następujący sposób:
M. Kosior
D. Kosiora
C. Kosiorowi
B. Kosiora
N. Kosiorem
Ms. Kosiorze
W liczbie mnogiej, gdy mówimy/piszemy o Państwu Kosiorach, powinniśmy używać następujących form:
M. Kosiorowie
D. Kosiorów
C. Kosiorom
B. Kosiorów
N. Kosiorami
Ms. Kosiorach
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Mam pytanie co do odmiany nazwiska Ksiądz, czy powinno się odmieniać to nazwisko jak poniżej:
Mianownik: Ksiądz,
Dopełniacz: Ksiądza,
Celownik: Ksiądzowi,
Biernik: Ksiądza,
Narzędnik: Ksiądzem,
Miejscownik: Ksiądzu,
Wołacz: Ksiądzu.
Czy jak większość osób wpisuje np. zapraszamy Adama Księdza?
W poradnikach dotyczących odmiany nazwisk znajdujemy informację, że w nazwiskach jednosylabowych – a do takich należy Ksiądz – dopuszczalna jest jedynie zmiana tematu fleksyjnego polegająca na zmiękczeniu wygłosowej spółgłoski w miejscowniku (Kot – Kocie, Dorn – Dornie, Lem – Lemie). Jakiekolwiek inne zmiany, w tym alternacje ilościowe (Mech – *Mchu) czy jakościowe (Dąb – *Dęba), są niedopuszczalne, nawet jeśli nazwisko jest tożsame z rzeczownikiem pospolitym. Zgodnie z tymi regułami nazwisko Ksiądz należy zatem odmieniać bez alternacji ą:ę, a zatem przytoczone w pytaniu formy są prawidłowe.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
proszę o poradę, jak należy odmieniać nazwisko: Lau; także w liczbie mnogiej (synowie Lauów?) A zapis?
D. Jana Laua / Anny Lau/ Lauowej ?
Grzecznie dziękuję za odpowiedź,
Anna S.
Szanowna Pani,
odmiana jest następująca (można ją wzorować na znanym wielu Polakom nazwisku Turnau):
Liczba pojedyncza:
M. Jan Lau, Anna Lau (lub Anna Lauowa – gdzie końcówka -owa wskazuje na bycie żoną Jana Laua)
D. Jana Laua, Anny Lau (lub Anny Lauowej)
C. Janowi Lauowi, Annie Lau (lub Annie Lauowej)
B. Jana Laua, Annę Lau (lub Annę Lauową)
N. Janem Lauem, Anną Lau (lub Anną Lauową)
Ms. Janie Lau, Annie Lau (lub Annie Lauowej) – tu w r. męs. wyjątkowo nazwisko nieodmienne (ze względu na trudność w zapisie ortograficznym nazwiska zakończonego na -u nie można utworzyć formy zakończonej na -le)
W. Janie Lau, Anno Lau (lub Anno Lauowo)!
Liczba mnoga:
M. Państwo Lauowie
D. Państwa Lauów
C. Państwu Louom
B. Państwa Lauów
N. Państwem Lauami
Ms. Państwie Lauach
W. Państwo Lauowie!
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo, chciałem zapytać o odmianę nazwiska Lubaszenko. Ostatnio słyszałem, jak dziennikarz mówił, że filmy z udziałem młodego Lubaszenko były wybitne. Czy to nazwisko się nie odmienia?
Ostatnio szerzy się zwyczaj nieodmieniania nazwisk kończących się na samogłoskę –o, takich jak: Lubaszenko, Mleczko, Klimuszko. Tymczasem formy nazwisk z wygłosowym –o należy odmieniać według deklinacji żeńskiej, a więc: M. Mleczko, D. Mleczki, C. Mleczce, B. Mleczkę, N. Mleczką, Ms. Mleczce. Polecam jako wzór deklinowanie znanych nazwisk, np. Kościuszko, Kościuszki, Kościuszce, Kościuszkę.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
oczywistą kwestią jest to, iż nazwiska w języku polskim odmieniamy również w przypadku małżeństw. Jednakże nawet poloniści boją się takich sytuacji. W podanym niżej przykładzie proszę o wskazanie poprawnej formy, chociaż osobiście jestem przekonana o poprawności pierwszej, czyli odmiana obydwu imion i nazwiska.
1. Członkowie Stowarzyszenia pragną złożyć Sz. P. Annie i Janowi Mahoniom wyrazy wdzięczności.
2. Członkowie Stowarzyszenia pragną złożyć Sz. P. Annie i Janowi Mahoń wyrazy wdzięczności.
3. Członkowie Stowarzyszenia pragną złożyć Sz. P. Mahoniom.
Z góry dziękuję za odpowiedź
Jak słusznie zauważono w pytaniu, polskie nazwiska podlegają odmianie, dotyczy to także liczby mnogiej, a z taką mamy do czynienia w przypadku małżeństw. Nazwisko Mahoń będzie miało w celowniku liczby mnogiej formę Mahoniom. Za poprawne zależy zatem uznać odpowiedzi nr 1 i 3, choć z punktu widzenia grzeczności językowej lepiej oczywiście posługiwać się nie tylko samym nazwiskiem, lecz także imionami. W oficjalnym piśmie warto zatem wykorzystać konstrukcję nr 1.
Katarzyna Burska
Witam,
przeszukałam dość dokładnie internet i analizowałam zasady odmiany nazwisk i mam problem z jednym nazwiskiem.
Nazwisko: Maśko
Proszę o informację czy nazwisko to odmienia się.
Czy na zaproszeniu powinnam napisać,że zapraszam Sz.P Andrzeja i Beatę Maśko czy Sz.P Andrzeja i Beatę Maśków.
Pozdrawiam
Kamila Stelmach
Pani Kamilo,
wskazane przez Panią nazwisko Maśko jest odmienne:
M. Maśko
D. Maśki
C. Maśce
D. Maśkę
N. Maśką
Ms. Maśce
W zaproszeniu powinna pojawić się forma liczby mnogiej, tj. Szanownych Państwa Beatę i Andrzeja Maśków. Więcej na temat odmiany nazwisk zakończonych samogłoską -o znajdzie Pani na naszej stronie.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień doby,
w czerwcu będziemy obchodzić jubileusz firmy w związku z tym wypisujemy zaproszenia. Mamy problem z nazwiskiem jednego z naszych gości – nie wiemy jak powinna brzmieć poprawna forma. Będziemy wdzięczni za pomoc
Zapraszamy Sz.P. Justynę Miernowską – Kandybę?
czy Justynę Miernowską – Kandyba?
Polskie nazwiska żeńskie, w tym dwuczłonowe, zakończone na samogłoskę „a” należy odmieniać. Poprawna będzie więc forma „Zapraszamy Szanowną Panią Justynę Miernowską-Kandybę”.
Elwira Olejniczak
Szanowni Państwo!
Bardzo proszę o udzielenie odpowiedzi na pytanie: Czy nazwisko Mitko odmienia się przez przypadki? [zarówno w wypadku, gdy nosi je kobieta i mężczyzna].
Będę bardzo wdzięczna za odpowiedź.
Z wyrazami szacunku
Ewa Rokitnicka
Spośród nazwisk żeńskich odmieniają się tylko te, które kończą się na samogłoskę –a. Z tego wynika, że jeżeli nosicielką nazwiska Mitko jest kobieta, będzie ono nieodmienne. Jeżeli używamy tego nazwiska w odniesieniu do mężczyzny, wówczas odmienia się ono tak jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, np. matka: Mitko, Mitki, Mitce, Mitkę, Mitką Mitce, Mitko!
Izabela Różycka
Dzień dobry,
jak należy odmienić nazwisko Morgenthau – czy mamy do czynienienia z raportem Morgenthau czy Morgenthaua? Henry Morgenthau był Amerykaninem niemieckiego pochodzenia.
AD.
Jeśli tylko do danego nazwiska można przypisać jakiś paradygmat odmiany, należy je deklinować. Nazwisko Morgenthau w wymowie kończy się na -ł, będzie zatem odmienne jak rzeczownik twardotematowy student. Poprawna forma dopełniacza to Morgenthaua (jak: studenta). Warto również zwrócić uwagę, że miejscownik nazwisk zakończonych w piśmie na -au jest tożsamy z mianownikiem (o Morgenthau).
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
Szanowni Państwo na samym wstępie chciałbym się przedstawić, nazywam się Michał Nitoń i mam do Państwa uprzejmą prośbę o poradę dotycząca odmiany mojego nazwiska. Nie ukrywam, że od wielu lat zarówno mi, jak i osobom w moim otoczeniu towarzyszy ten sam problem. Czy odmienia się moje specyficznie brzmiące nazwisko „Nitoń”. Zgodnie z Wielkim słownikiem poprawnej polszczyzny PWN pod redakcją pana Andrzeja Markowskiego należy odmieniać wszystkie nazwiska, również te zagraniczne z wyjątkiem tych, które kończą się na „u”.
W związku z powyższym uprzejmie proszę o poradę, w jaki sposób należy odmieniać moje imię i nazwisko oraz czy poniżej wskazane jest poprawne.
M. Michał Nitoń
D. Michała Nitonia
C. Michałowi Nitoniowi
B. Michała Nitonia
N. Michałem Nitoniem
M. Michale Nitoniu
W. Michale Nitoń!
Nie ukrywam, że w niektórych przypadkach towarzyszy mi drobna konsternacja, czy aby na pewno jest to poprawna forma.
PS Czy orientują się Państwo, jaka jest etymologia nazwiska Nitoń? Moje drobne poszukiwania wskazują na dawną nazwę pierwiastka radonu – niton, ewentualnie może to być nazwa angielskiej miejscowości, albo kalka z języka niemieckiego oznaczającego nić – Nitte, chciałbym zaznaczyć, że pochodzę z Bielska-Białej, a więc miasta żydowsko-austriackiego.
Pozdrawiam i życzę miłego dnia
Michał Nitoń
Dzień dobry,
Panie Michale nie powinien obawiać się Pan odmiany własnego nazwiska – zapewne nie zawahałby się Pan przy odmianie nazwiska znanego, polskiego poety Jana Lechonia! I dokładnie tak, jak nazwisko tego skamandryty, odmieniać powinno się Pana nazwisko:
M. Michał Nitoń
D. Michała Nitonia
C. Michałowi Nitoniowi
B. Michała Nitonia
N. Michałem Nitoniem
M. Michale Nitoniu
W. Michale Nitoń!
Jeśli zaś chodzi o etymologię Pana nazwiska, to skłaniałabym się ku zaczerpnięciu go z języka niemieckiego – i albo (jak sam Pan wskazał) od słowa Nitte (nić), albo od nieten (nitować).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam serdecznie
piszę, albowiem mam ogromny problem językowy: odmiana mojego nazwiska NOGA.Bardzo broszę o pomoc w tej sprawie.
Do dnia wczorajszego moje nazwisko było nieodmienne …od pokoleń! Dla pani Magdaleny Noga, Od pani Magddaleny Noga, pani Magdalenie Noga …itd. Nawet jak ktoś miał wątpliwość, to pytał mnie, czy odmienić. Od pokoleń nikt nigdy nie odmieniał mojego nazwiska.
Będąc na studiach polonistycznych, zapytałam mojego wykładowcę z językoznastwa, by rozwiać te wątpliwości i wówczas potwierdził, że moje nazwisko jest nieodmienne. I tak było do wczoraj, kiedy odebrałam dyplom – nagrodę z okazji DEN, a tam „… przyznaje nagrodę pani Magdalenie Nodze…”Byłam w szoku.To jak to jest z tym moim nazwiskiem?
Pozdrawiam serdecznie i z góry dziekuję
Magdalena Noga
Wymagania polskiej fleksji nakazują, aby włączać nazwiska do modeli deklinacyjnych właściwych rzeczownikom pospolitym, o ile to oczywiście możliwe. Czy użytkownik języka polskiego ma prawo do nieodmieniania swojego nazwiska? Na to pytanie odpowiedzi udzielił Jerzy Bralczyk – znany językoznawca. Odsyłam więc do jego blogu ,,Co na języku to w głowie” (odcinek z 31 października 2013r. zatytułowany wciąż nazwy własne) http://jerzybralczyk.bloog.pl/id,338807359,title,Wciaz-nazwy-wlasne,index.html?smoybbtticaid=613a23
Na marginesie uwaga ortograficzna: myślistwo, ale językoznawstwo.
Katarzyna Jachimowska
Dzień dobry,
jak odmienić w liczbie mnogiej nazwisko Olszanka? Czy to będzie Państwo Olszankowie czy Państwo Olszanka?
Pozdrawiam
Nazwiska w liczbie mnogiej należy odmieniać. Mianownik od nazwisk mających postać rzeczownika tworzymy poprzez dodanie –owie. Poprawna forma to zatem Państwo Olszankowie.
Cały paradygmat przedstawia się następująco:
M. Olszankowie
D. Olszanków
C. Olszankom
B. Olszanków
N. Olszankami
Ms. Olszankach
Katarzyna Burska
Proszę o odmianę wyrażenia Państwo Ossera w M. D. C. oraz Krzysztof Ossera w D.
Wskazane nazwisko powinno być odmieniane w następujący sposób:
liczba pojedyncza
D. Krzysztofa Ossery
liczba mnoga
M. Państwo Osserowie
D. Państwa Osserów
C. Państwu Osserom.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
W jaki sposób odmieniamy nazwisko Pańta w liczbie mnogiej? Zapraszam państwo Bożenę i Jakuba Pańtów?
Z poważaniem
Anna D.
W bierniku liczby mnogiej przywołane nazwisko będzie miała końcówkę -ów. Forma Pańtów jest zatem poprawna. Ze względów grzecznościowych warto napisać wyraz państwo wielką literą, ponadto musi on – podobnie jak imiona i nazwisko – wystąpić w bierniku. Formuła na zaproszeniu powinna zatem brzmieć: Zapraszam Państwa Bożenę i Jakuba Pańtów.
Katarzyna Burska
Czy nazwisko Pasek się odmienia?
Dzień dobry,
nazwisko Pasek odmieniamy, jeśli określa ono mężczyznę, następująco:
M. Pasek
D. Paska
C. Paskowi
B. Paska
N. Paskiem
Ms. Pasku.
W sytuacji, gdy nazwisko Pasek nosi kobieta, nie będziemy go odmieniać, np. rozmawiałam z panią Pasek, byłam z Anią Pasek na wakacjach.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry!
Znam reguły odmiany nazwisk kończących się samogłoską „a”. Czy dotyczą one także męskich nazwisk hiszpańskich, które kończą się dwoma samogłoskami. Chodzi mi o nazwisko słynnego jeźdźca, który nazywa się Nelson Pesoa, w dopełniaczu.
Nazwisko Pessoa odmienimy tak samo jak nazwiska Kania czy Okrzeja, tj. M. Pessoa, D. Pessoi, C. Pessoi, B. Pessoę, N. Pessoą, Ms. Pessoi. Nazwiska hiszpańskie zakończone na –a należy deklinować.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Witam
Prosze o pirade odnosnie prawidlowej deklinacji dla nazwiska Pieczywek oraz nazwy miejscowosci Narusa.
Dziekuje i pozdrawiam
Dzień dobry,
w rodzaju męskim nazwisko Pieczywek odmienia się następująco:
M. Pieczywek
D. Pieczywka
C. Pieczywkowi
D. Pieczywka
N. Pieczywkiem
Ms. Pieczywku.
W rodzaju żeńskim, w liczbie pojedynczej, nazwisko Pieczywek jest nieodmienne. W liczbie mnogiej, w odniesieniu do kobiety i mężczyzny, powinniśmy użyć form:
M. Pieczywkowie
D. Pieczywków
C. Pieczywkom
D. Pieczywków
N. Pieczywkiami
Ms. Pieczywkach.
Przypominam, że ze względów organizacyjnych (tytułowanie i kategoryzacja pytań) nie odpowiadamy na więcej niż jedno pytanie – prosimy o zgłoszenie pytania o odmianę nazwy miejscowej Narusa w osobnym pytaniu.
Proszę także pamiętać o polskich literach diakrytycznych (ę, ą, ś, ź itd.) :)!
Pozdrawiam serdecznie
Agnieszka Wierzbicka
Witam,
poproszę o wskazanie odmiany nazwiska Poczobutt-Odlanicki.
Dziękuję!
Mateusz M.
Dzień dobry,
ogólna zasada odmiany nazwisk dwuczłonowych męskich wskazuje, że każdy składnik takiego nazwiska odmieniamy, chyba że pierwszy człon jest nazwą dawnego herbu lub przydomka. I tak właśnie jest w przypadku nazwiska Poczobutt-Odlaniecki. W tej sytuacji odmiana przedstawia się następująco:
M. Poczobutt-Odlaniecki
D. Poczobutt-Odlanieckiego
C. Poczobutt-Odlanieckiemu
B. Poczobutt-Odlanieckiego
N. Poczobutt-Odlanieckim
Ms. Poczobutt-Odlanieckim
W. Poczobutt-Odlaniecki
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry!
Czy powinnam odmieniać nazwisko Poincare?
Jola Zadroń
Dzień dobry,
francuskie nazwisko Poincaré [wym. Płękare, z akcentem na ostatnią sylabę] odmieniamy jak przymiotnik:
M. Poincaré
D. Poincarégo
C. Poincarému
B. Poincarégo
N. Poincarém
Ms. Poincarém.
Jeśli użyjemy tego nazwiska z imieniem lub innym wyrażeniem wskazującym jednoznacznie na osobę, nazwisko może pozostać nieodmienne, np. Podwaliny teorii względności sformułowane przez Julesa Henriego Poincaré stały się punktem wyjścia…
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry
Czy nazwisko Przychodzień odmieniamy – kogo? czego? – p. Jana Przychodzienia, czy jak rzeczownik pospolity „przychodzień – ktoś kto przybywa skądś „- sjp, czyli p. Jana Przychodnia.
Pozdrawiam,
Magda
Pani Magdo,
nazwiska, które posiadają formę identyczną jak rzeczowniki pospolite (np. Przychodzień), mogą mieć dwojaką odmianę:
1. Identyczną z rzeczownikami pospolitymi
D. Przychodnia
C. Przychodniowi
B. Przychodnia
N. Przychodniem
Ms. Przychodniu.
2. Specyficzną, z pominięciem oboczności występujących wewnątrz nazwiska, czyli tzw. unieruchomieniem tematu
D. Przychodzienia
C. Przychodzieniowi
B. Przychodzienia
N. Przychodzieniem
Ms. Przychodzieniu.
To, jaki model odmiany powinien być stosowany, zależy wyłącznie od osoby noszącej takie nazwisko i zwykle jest tak, że preferuje ona drugi wzorzec odmiany, bo jednak odróżnia się w ten sposób nazwę własną (czyli swoje nazwisko) od nazwy pospolitej (od zwykłego rzeczownika).
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Dzień dobry
Chciałabym zapytać o odmianę nazwiska Rosel.
Czy będzie się odmieniało tak jak Diesel,
czyli w straci e w pozostałych przypadkach?
Rosla, Roslowi, Rosla, itp.
Dziękuję za odpowiedź
Anna Hirsz
Dzień dobry,
wskazana przez Panią odmiana jest poprawna, czyli: Rosel, Rosla, Roslowi, Rosla itd.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Czy nazwisko Sajna odmienia się w formie żeńskiej i męskiej?
Reguły odmiany nazwisk męskich zależą przede wszystkim od tego, czy są to nazwiska rodzime (szerzej – słowiańskie) czy pochodzące z innych języków. Wszystkie nazwiska męskie pochodzące z języka polskiego lub innych języków słowiańskich są odmienne. Wśród nazwisk kobiet odmieniają się te, które w mianowniku liczby pojedynczej zakończone są na samogłoskę –a. W związku z tym nazwisko Sajna należy odmienić bez względu na to jakiej płci jest osoba, która się nim posługuje.
M. Anna Sajna Tomasz Sajna
D. Anny Sajny Tomasza Sajny
C. Annie Sajnie Tomaszowi Sajnie
B. Annę Sajnę Tomasza Sajnę
Ms. Annie Sajnie Tomaszu Sajnie
N. Anną Sajną Tomaszem Sajną
Serdecznie pozdrawiam
Elwira Olejniczak
Jak odmienia się nazwisko Scorsese?
Nazwisko znanego amerykańskiego reżysera filmów i scenarzysty odmieniamy według wzorca przymiotnikowego:
M. Scorsese
D. Scorsesego
C. Scorsesemu
B. Scorsesego
N. Scorsesem
Ms. Scorsesem
W. Scorsese.
Warto jednak zwrócić uwagę, że gdy używamy obok nazwiska odmienionego imienia lub innego wyrazu to dopuszczalna jest nieodmieniona forma nazwiska, np. w „Taksówkarzu” Marina Scorsese… czy twórczość/filmografia/filmy Scorsese.
Agnieszka Wierzbicka
Jak odmieniać nazwisko: Słowi, też w liczbie mnogiej (córki Słowich?)
Leon Słowi, Leokadia Słowi
Nazwisko Słowi przynależne mężczyźnie będzie miało w liczbie pojedynczej odmianę przymiotnikową, podobnie jak inne nazwiska męskie zakończone na -i:
M. Leon Słowi
D. Leona Słowiego
C. Leonowi Słowiemu
B. Leona Słowiego
N. Leonem Słowim
Ms. Leonie Słowim
W odniesieniu do kobiet nazwisko to będzie nieodmienne, ponieważ w języku polskim deklinacji podlegają wyłącznie nazwiska żeńskie zakończone na –a.
Mianownik liczby mnogiej będzie brzmiał Słowiowie, jednak w przypadkach zależnych nazwisko to ponownie uzyska końcówki typowe dla przymiotnika. Pełen paradygmat w liczbie mnogiej prezentuje się następująco:
M. Słowiowie
D. Słowich
C. Słowim
B. Słowich
N. Słowimi
Ms. Słowich
Katarzyna Burska
Jak będzie poprawnie brzmiała odmiana nazwiska Smoter w liczbie mnogiej?
1) Sz.P. Smotrów
2) Sz. P. Smoterów
3) a może mogę zostawić Sz. P. Smoter?
Co prawda w pytaniu nie sprecyzowano, o jaki przypadek chodzi, ale zakładam, że piszący do naszej Poradni chciał poznać formę biernika. Ponieważ nazwiska polskie podlegają odmianie, już na wstępie można odrzucić trzecią propozycję. Nazwiska zakończone na -er (podobnie jak te zakończone na -el, o czym już wielokrotnie pisaliśmy, udzielając porad) mogą zachowywać e w odmianie bądź nie. Decydują o tym m.in. stopień przyswojenia danego nazwiska, tradycja rodzinna etc. Współcześnie w przypadku coraz większej liczby nazwisk zakończonych na -er samogłoska e utrzymuje się w całym paradygmacie (np. Sommer – Sommera, Gloger – Glogera, Stieber – Stiebera); nieliczne są przykłady z e ruchomym (Luter – Lutra, Szuster – Szustra). Zgodnie z tą tendencją wydaje się zatem, że częściej spotykaną formą biernika liczby mnogiej podanego w pytaniu nazwiska będzie Smoterów. Można też zaakceptować formę Smotrów, jeśli byłoby to nazwisko polskie, a taki wzorzec odmiany byłby zakorzeniony w danej rodzinie.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
chciałabym poznać Państwa opinię w przedmiocie odmiany mojego nazwiska noszonego przez mężczyznę. W mojej ocenie nazwisko to odmienia się inaczej niż rzeczownik „sól”. Nazwisko mojego męża odmieniam jak rzeczownik „król”, czyli w dopełniaczu stosuję formę „Sóla”. Proszę o informację czy zasada ta jest poprawna. Czy dobrze mi się wydaje, że kobiety o tym nazwisku w ogóle go nie odmieniają?
W „Nowym słowniku poprawnej polszczyzny” pod red. A. Markowskiego znajduje się informacja, iż nazwiska męskie zakończone na spółgłoskę -l odmieniają się analogicznie do rzeczowników pospolitych o takim samym zakończeniu. Nazwisko Pani męża powinno więc być odmieniane w następujący sposób: mianownik – pan Sól, dopełniacz – pana Soli, celownik – panu Soli, biernik – pana Sól, narzędnik – (z) panem Solą, miejscownik – (o) panu Soli.
Jeśli zaś chodzi o kobiece nazwiska to jedyną odmienną grupą są te zakończone na samogłoskę – a, będącą jednocześnie wykładnikiem żeńskości. W Pani przypadku nazwisko pozostanie nieodmienne.
Elwira Olejniczak
Szanowni Państwo, proszę o odpowiedź, jak poprawnie odmieniać męskie nazwisko włoskie brzmiące w mianowniku Triacca (Achille Maria Triacca) i o wskazanie zasady (jej źródła).
Będę bardzo wdzięczna za odpowiedź, gdyż nigdzie nie mogę znaleźć regulujących te sprawy zasad.
Renata Komurka
Włoskie nazwisko Triacca odmieniamy analogicznie do wyrazu pospolitego mocca albo nazwy własnej Rebecca. Schemat odmiany wygląda zatem następująco:
M. Triacca
D. Triakki
C. Triacce
B. Triaccę
N. Triaccą
Ms. Triacce
W dopełniaczu głoska c uległa zmiękczeniu, w piśmie oddajemy to za pomocą k. W przypadku problemów z odmianą nazwisk obcych warto poszukać wyrazów pospolitych o takim samym zakończeniu i zastosować zasadę analogii.
Katarzyna Burska
Szanowni Państwo,
chciałbym prosić o utwierdzenie mnie w moim przekonaniu (albo wyprowadzenie z błędu) w związku z odmianą nazwisk. Przygotowując publikację naukową postanowiłem skorzystać z pracy innego autora, który ma na nazwisko „Turno”. Aby nie podawać szczegółowych danych, załóżmy, iż nazywa się Jan Turno. W mojej publikacji zawarłem fragment „Zdaniem J. Turny […]” oraz – oczywiście – opatrzyłem ów fragment przypisem „Zob. J. Turno, …”. Taka odmiana była w moim odczuciu poprawna. Stosując taką odmianę opierałem się na odmianie podobnych nazwisk (również kończących się na -o), np. M. Zbigniew Ziobro, D. Zbigniewa Ziobry. W recenzji mojej pracy znalazła się uwaga, że nazwiska owego autora) nie odmieniamy, powinienem poprawić ten fragment, nie odmieniając nazwiska „Turno”. Proszę o wyjaśnienie: rację ma recenzent, czy ja?
Z góry dziękuję!
Radek Wasilewski
Szanowny Panie,
odmianie nazwisk zakończonych samogłoską -o poświęciliśmy osobną stronę. Zgodnie z przytoczonymi tam informacjami nazwiska polskie zakończone po twardej głosce na -o odmieniamy w następujący sposób: Fredr-o, Fredr-y, Fredrz-e, Fredr-ę, Fredr-ą, Fredrz-e, a więc podany w Pana pracy zapis „Zdaniem J. Turny […]” jest oczywiście poprawny.
Z kolei nazwiska obce zakończone na nieakcentowane -o po twardej głosce: Tarantin-o, Tarantin-a, Tarantin-owi, Tarantin-a, Tarantin-em, Tarantini-e różnią się w odmianie od nazwisk rodzimych zakończonych tą głoską.
Jeśli chodzi o uwagę recenzenta odnośnie nieodmienności tego nazwiska (i zapewne innych zakończonych głoską -o) – mogę tylko powiedzieć, że rzeczywiście w polszczyźnie zauważalna jest ta tendencja, zarówno jeśli chodzi o polskie, jak i obce nazwiska. O tych ostatnich napisała m.in. Halina Jadacka (Kultura języka polskiego. Fleksja, słowotwórstwo, składnia, PWN, 2005, s. 55): „Na «indeksie fleksyjnym» są też nazwiska na –o. Osobliwie w ich traktowaniu jest to, że brak jakichkolwiek prób łączenia tradycji językowej ze współczesnością – obrazy są oczywiście «pędzla Canaletta», ale już gole – wyłącznie *Rinaldo”.
Niekiedy można spotkać się z opiniami, że: „Nazwisk zakończonych na ‑e i ‑o można nie odmieniać, gdy występują razem z imieniem lub jakimś odmienianym wyrazem pospolitym nazywającym osobę, np. gol Grzegorza Lato (lub Grzegorza Laty), kolekcja mistrza Versace (lub mistrza Versacego).”, ja jednak jestem zdania, że warto je odmieniać, nawet jeśli stoją obok imienia.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Witam.
Czy i w jaki sposób nazwisko „Tylko” sie odmienia?
Pozdrawiam.
Mateusz F
Nazwiska zakończone na głoskę o, która poprzedzona jest spółgłoską twardą (tu k), odmieniają się jak rzeczowniki rodzaju żeńskiego (np. ścieżka). Zakładając, że nazwisko przypiszemy mężczyźnie, zbiór prawidłowych form będzie wyglądał następująco: D. Tylki, C. Tylce, B. Tylkę, N. Tylką, Ms. Tylce, W. Tylko. Co prawda silna jest tendencja, by tego typu jednostek nie odmieniać, lecz prawidła polszczyzny starannej (wzorcowej) obligują nas, użytkowników polszczyzny, do deklinowania każdego z nazwisk, któremu można przypisać wzorzec odmiany.
Łączę pozdrowienia
Bartłomiej Cieśla
Czy nazwisko van Eyck w odniesieniu do braci Jana i Huberta powinno być odmieniane? Malarstwo braci Jana i Huberta van Eyck czy van Eycków?
Dziękuję z góry za odpowiedź!
M.K.
Nazwisko znanych, średniowiecznych niderlandzkich malarzy van Eyck [wym. Ejk] jest odmienne w polszczyźnie, zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej. Gdy zaś chodzi o podany w pytaniu przykład zdania, to Nowy słownik poprawnej polszczyzny PWN pod red. A. Markowskiego wskazuje, że powinniśmy odmieniać to nazwisko (a więc: Malarstwo braci Jana i Huberta van Eycków), ale jako dopuszczalne uznaje także brak jego odmiany (Malarstwo braci Jana i Huberta van Eyck).
Agnieszka Wierzbicka
W jaki sposób odmienia się nazwisko Verlaine?
Nazwisko Verlaine [wym. Werlen] odmieniamy następująco:
M. Verlaine
D. Verlaine’a
C. Verlaine’owi
B. Verlaine’a
N. Verlaine’em
Ms. Verlainie.
Podczas zapisu musimy pamiętać o stosowaniu apostrofu. Jest on konieczny w odmianie części nazwisk francuskich czy angielskich, gdy zakończenie tematu jest nieme (tzn. niewymawiane) – tak jest właśnie w wypadku nazwiska Verlaine, gdzie ostatnia głoska (e) nie jest wymawiana. Apostrof pełni funkcję odgraniczenia końcówki fleksyjnej (np. -a, -owi, -em) od tego wskazanego, niewymawianego zakończenia tematu. Uznaje się, że apostrof izoluje tę niemą końcówkę.
I na koniec warto zaznaczyć, że jeśli przy nazwisku tego wybitnego, francuskiego poety występuje jego imię lub inny wyraz dopuszcza się pozostawienie nazwiska w formie nieodmiennej, np. utwory Paula Verlaine [wym. Pola Werlen], liryka Verlaine, twórczość Verlaine.
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
mam problem w jaki sposób odmienić nazwiska w zaproszeniu?
XX i YY Mają zaszczyt zaprosić SZ.P XX i YY
Benkie -?
Konkiel – Konkielów?
Pędzich – Pędzichów ?
Smolarczyk – Smolarczyków?
Sz. ss. – czy ta forma w odniesieniu do siostry zakonnej jest poprawna ?
Z góry dziękuje za odpowiedź.
Nazwisko Benkie kończy się na -e, a zatem odmienia się jak przymiotnik (np. giętkie), poprawna postać biernika to Benkich. Pozostałe wymienione w pytaniu nazwiska mają w bierniku końcówkę -ów, czyli Konkielów, Pędzichów, Smolarczyków.
Skrót od słowa siostra (zakonna) to s., ss. wskazywałoby na liczbę mnogą. Zgodnie z etykietą językową człon szanowny przysługuje osobom świeckim, do duchownych zwracamy się zazwyczaj z wykorzystaniem formuły grzecznościowej czcigodny (bądź wielebny). Więcej o słowie czcigodny można przeczytać w tej odpowiedzi. Nie będzie też wielkim uchybieniem posłużenie się samym skrótem.
Katarzyna Burska
Witam!
Jak poprawnie odmienić nazwisko Jan Zapolya, np. na dworze króla Jana …?
Dziękuję!
Dzień dobry,
nazwisko króla Węgier, Jana Zápolyi [wym. Zapoji, w mianowniku Zapoja] odmieniamy następująco:
M. Zápolya
D. Zápolyi
C. Zápolyi
B. Zápolyę
N. Zápolyą
Ms. Zápolyi.
Odnosząc się do przywołanego w pytaniu pytania – na dworze króla Jana Zápolyi.
Łączę pozdrowienia
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
Chciałabym się poradzić w sprawie odmiany nazwisk . Wiem, że każde powinno się odmienić, jednak mam problem w przypadku jednego, występującego w mojej rodzinie. W rodzaju męskim nazwisko brzmi Zawieska, podobnie jak w r. żeńskim. W obu rodzajach odmieniłabym nazwisko jak rzeczownik(np. zawieszka). Zatem biernik l. poj. brzmiałby Zawieskę (zawieszkę)? Co jednak zrobić z liczba mnogą? W mianowniku powinno się odmienić Zawiescy, a może zostawić Zawieska? Co z biernikiem? Czy prawidłowe będzie następujące sformułowanie: „Zapraszam Joannę i Andrzeja Zawieskich?”
Będę bardzo wdzięczna za pomoc.
Pozdrawiam
Sylwia Kucharczyk
Bardzo dobrze rozwiązała Pani problem z odmianą tego nazwiska w liczbie pojedynczej – rzeczywiście odmienia się ono jak rzeczownik rodzaju żeńskiego, na przykład zaproponowana zawieszka. W liczbie mnogiej, która w przypadku nazwisk oznacza małżeństwa, rodzeństwa itp., nazwiska kończące się na samogłoskę -a mają formę z koncówką -owie, czyli Zawieskowie, w związku z tym zapraszam Joannę i Andrzeja Zawiesków.
Izabela Różycka
Witam serdecznie.
Proszę o pomoc przy odmianie nazwiska Zenel.
Czy w liczbie mnogiej powinnam napisać Państwa Zenelów czy Państwa Zenel?
Dziękuję i pozdrawiam
Nazwisko to wymaga odmiany. Poprawnie napiszemy: Państwa Zenelów.
Bartłomiej Cieśla
Dzień dobry,
Proszę odpowiedź , czy żeńskie nazwisko Zioła jest odmienne.
Dziękuję
Wszystkie nazwiska kobiet zakończone na samogłoskę -a są odmienne, nie inaczej będzie z żeńskim nazwiskiem Zioła. Idziemy zatem na spacer z Anną Ziołą, a na plakacie widzimy Annę Ziołę.
Katarzyna Burska
Witam, przychodzę z pewnym pytaniem dotyczącym odmiany pseudonimu muzyka. W Internecie trwają spory, jak odmienia się ksywkę „Sobel”. Niektórzy twierdzą, że forma, na przykład w dopełniaczu powinna brzmieć „Sobela”, a inni „Sobla. Nie wydano do tej port jednoznacznej opinii na ten temat, więc zwracam się z prośbą o rozwiązanie problemu do Państwa.
Pozdrawiam
Sobel to nie tyle pseudonim, ile nazwisko, którym w swojej karierze artystycznej posługuje się muzyk Szymon Sobel. Odmiana nazwisk męskich zakończonych na -el może przysparzać kłopotów, ale istnieje kilka ogólnych zasad. Nazwiska polskie zakończone na -el, które są tożsame z rzeczownikami pospolitymi, tracą e w przypadkach zależnych, jeśli tak dzieje się w wyrazie pospolitym, np. Wróbel – Wróbla. Nazwiska polskie, które nie są tożsame z rzeczownikami pospolitymi, najczęściej zachowują e podczas odmiany, np. Lelewel – Lelewela. W nazwiskach pochodzenia obcego zakończonych na -el o sposobie odmiany decyduje zwykle stopień adaptacji do języka polskiego, nierzadko istotna jest także tradycja odmiany. I tak mamy np. Nobel – Nobla, ale Fernandel – Fernandela. Praktyka pokazuje, że z wyjątkiem nazwisk francuskich (np. Carachel – Carachela) coraz częściej e jest w nazwiskach zakończonych na -el głoską ruchomą. Trudno zatem jednoznacznie opowiedzieć się za którąś z form w odniesieniu do nazwiska Sobel, bo trzeba by chociażby znać tradycję odmiany w danej rodzinie. Formy dopełniacza Sobela/Sobla należałoby uznać za równoważne.
Katarzyna Burska
Dzień dobry,
korzystam z aplikacji o nazwie Telegram. Ostatnio pojawiła się jej polska wersja. Autorzy tłumaczenia, w nietypowy dla mnie spsób, odmieniają nazwę aplikacji, używając w dopełniaczu l.p. formy: Telegrama. Bardzo mnie to razi. Czy jest jakiekolwiek uzasadnienie, by uznać tę formę za poprawną/możliwą? Ponieważ Telegram cieszy się rosnącą rzeszą użytkowników, ew. niepoprawna forma tego rzeczownika coraz bardziej się upowszechnia.
Z góry dziękuję za odpowiedź
Monika
Dzień dobry,
opisany przez Panią problem rozważała jakiś czas temu w naszej poradni dr Izabela Różycka (poradę znajdzie Pani na naszej stronie: Odmiana nazw komunikatorów internetowych) i choć jej odpowiedź dotyczyła przede wszystkim nazw komunikatorów czy mediów społecznościowych w pełni odnosi się ona także do opisywanego przez Panią problemu.
Pozdrawiam
Agnieszka Wierzbicka
Szanowni Państwo,
mam dylemat z nazwą mBank, a dokładniej z jej odmianą. Zresztą nie dotyczy to jedynie mBanku, ale też i innych nazw.
Czytałem o pewnej akcji InPost (może InPostu?), który to nie chce aby „paczkomat” był odmieniany. Chociaż, z tego co czytałem, to nawet rzecznik prasowy rzeczonego przedsiębiorstwa miał z tym problem.
Szerzej o tym w artykule na www.wirtualnemedia.pl z dnia 20 lutego 2023 roku, tytuł: InPost nie chce odmieniać przez przypadki nazwy Paczkomat.
W odpowiedzi na to właśnie, już wymieniony mBank wskazał poprzez media społecznościowe pełną odmianę swojej nazwy (artykuł na www.nowymarketing.pl z 14 lutego 2023 roku, tytuł: InPost nie będzie odmieniał przez przypadki słowa „Paczkomat”.
Wracając do meritum.
Otóż, czy w przypadku choćby wyroku sądowego, winno być napisane przeciwko mBank spółce akcyjnej z siedzibą w Warszawie, czy może przeciwko mBankowi spółce akcyjnej z siedzibą w Warszawie?
Tak samo z powództwa mBank spółki akcyjnej z siedzibą w Warszawie, czy może z powództwa mBanku spółki akcyjnej z siedzibą w Warszawie?
Będę wdzięczny za odpowiedź.
Pozdrawiam
Łukasz
W pismach urzędowych, a zatem także w wyrokach sądowych, obowiązują takie same zasady polszczyzny, jakie są ogólnie przyjęte. A te głoszą, że nazwy własne – jeśli tylko jest to możliwe – należy odmieniać. mBank należy do nazw, które da się wpisać we wzorzec deklinacyjny (mBankiem, mBankowi etc.). A zatem nic nie stoi na przeszkodzie, by pojawiły się sformułowania: z powództwa mBanku SA, przeciwko mBankowi SA – zwracam tu uwagę, że człon SA powinien przyjąć taką samą postać, jaka widnieje w oficjalnej nazwie (może to być skrótowiec bądź zapis obu członów od wielkich liter; trzeba zweryfikować, który wariant przyjęła firma podczas rejestracji).
Katarzyna Burska
Jak odmienieć nazwę centrum handlowego w Opolu: Solaris? Czym (jaką zasadą gramatyczną) należy tłumaczyć końcówkę w dopełniaczu?
Solaris to wyraz pochodzenia łacińskiego oznaczający „słoneczny” (por. Słownik łacińsko-polski, pod red. M. Plezi). W Polsce ten leksem upowszechnił się nie tylko za sprawą powieści Stanisława Lema, ale również dzięki powstaniu marki polskich autobusów produkowanych w Bolechowie koło Poznania. Pierwszym bowiem modelem zaprojektowanym przez polskich konstruktorów był niskopodłogowy autobus