Czy można dosypać cukier do cukiernicy?
Do cukiernicy dosypujemy cukru, a nie cukier. Użycie dopełniacza (a nie biernika) wiąże się z zagadnieniem tzw. dopełniacza cząstkowego (po łacinie genetivus partitivus). Stosuje się go wtedy, gdy chodzi o podkreślenie, że czynność obejmuje tylko część przedmiotu, nie zaś całość, np. Daj mi chleba –‘daj mi kawałek, kromkę chleba’; Daj mi chleb – ‘daj mi bochenek chleba’.
Czy podjął tę decyzję „polski rząd” czy „rząd polski”? O szyku przydawki słów kilka…
Pytanie postawione w tytule nie zawsze skłania do wybrania poprawnej odpowiedzi! Z czym więc mamy problem? Z szykiem przydawki!
W polszczyźnie można spotkać się z dwoma typami szyku przydawki:
1. Dotyczy przydawki jakościowej (zwanej też niekiedy charakteryzującą), którą cechuje stopniowanie (np. piękny, piękniejszy, najpiękniejszy). Przydawka ta powinna poprzedzać określany podmiot, np. piękny dom, duży kłopot, biały żagiel. Ten szyk przydawki nazywany prepozycją lub szykiem prepozycyjnym.
2. Dotyczy przydawki gatunkującej (inaczej klasyfikującej), która oznacza najważniejszą cechę danego podmiotu, a nie jedną z wielu możliwych. Dzięki tej najważniejszej cesze można dany podmiot odróżnić od innych i przypisać go do jakiegoś zbioru, np. fizyka kwantowa, gramatyka opisowa, kaczka krzyżówka, sosna zwyczajna.
Wyrazy pełniące funkcję takich przydawek najczęściej należą do zamkniętych systemów terminologicznych, układów taksonomicznych, zbiorów pojęć z jakiejś dziedziny itp. i znajdują się w tzw. postpozycji (szyku postpozycyjnym), czyli za wyrazem określanym.
Tym samym, zgodnie z normami poprawnościowymi, powinniśmy w przytoczonym w temacie pytaniu posługiwać się postpozycją przydawki i mówić/pisać: rząd polski, rząd angielski, rząd niemiecki.