Witam, można powiedzieć pora obiadowa, przerwa obiadowa ale też pora obiadu, czas obiadu, ale już nie *przerwa obiadu czy *czas obiadowy. Skąd te różnice, kiedy stosować przydawkę dopełniaczową do określenia przedmiotu a kiedy przymiotną ?

Każdy wyraz ma przypisaną łączliwość – zarówno leksykalną, co oznacza, że wchodzi w relację znaczeniową z określoną grupą jednostek słownych, jak i gramatyczną, co oznacza, że wymaga od przyłączanego słowa konkretnej formy. Utarło się, że w polszczyźnie wyraz przerwa zapowiada wyrażenie przyimkowe (np. przerwa na kawę, przerwa w pracy) lub – rzadziej – wchodzi w związek z przydawką przymiotną (np. przerwa kawowa). Rzeczownik czas, wskazujący na coś, co dzieje się wyodrębnionym okresie, otwiera miejsce dla przydawki rzeczownikowej (czas dyskusji, czas obiadu itd.) lub przyimkowej (czas na dyskusję, czas na obiad).

Co sprawia, że konkretny wyraz ma określoną łączliwość? Wpływa na to jego przynależność kategorialna (to, jaką jest częścią mowy), treść (bywa tak, że wyrazy nazywające podobne elementy rzeczywistości językowej wykazują podobieństwo w zakresie własności składniowych), lecz rozstrzygającym czynnikiem jest zwyczaj językowy.

Bartłomiej Cieśla