Szanowna Poradnio, frapuje mnie pisownia fasoli PIĘKNY JAŚ. Spotykam się z różnym zapisem: raz wielką literą (fasola Piękny Jaś), raz małą literą (fasola piękny jaś). Słownik języka polskiego podaje pisownię „jaś”, tylko co w sytuacji, gdy jest on dodatkowo „piękny” albo „tyczny”? Dodam, że produkt posiada oznaczenie Chroniona Nazwa Pochodzenia UE i pisany jest „fasola Piękny Jaś z Doliny Dunajca”. Czy pisownia zależy od tego czy mówimy o konkretnym produkcie z certyfikatem, czy nie? Tyle o jasiu. Kolejne pytanie dotyczy oliwek kalamata/Kalamata. Wielką czy małą literą to pisać?
Pamiętajmy, że polską pisownię regulują przede wszystkim słowniki ortograficzne i to one powinny stanowić najważniejszy punkt odniesienia w rozstrzyganiu językowych dylematów. Zapis w różnego typu dokumentach tworzonych przez urzędników może wynikać z ich intuicji językowej lub na przykład danych, które wpisywane są przez osoby wnioskujące o rejestrację produktu. W pismach urzędowych – co warto podkreślić – widoczna jest tendencja do nadużywania wielkich liter. Czy gdyby na liście produktów, których nazwa objęta jest ochroną, znalazł się popularny polski oscypek zapisany wielką literą, miałoby to wpływ na zmianę naszych przyzwyczajeń językowych?
Wyraz JAŚ, oznaczający odmianę fasoli, należy zapisywać małą literą. Rozstrzygnięcie to znajdujemy w Wielkim słowniku ortograficznym PWN. Warto też podkreślić, że nazwy roślin zasadniczo zapisuje się minuskułą, np. świerk srebrzysty, sosna pospolita, borowik królewski. Wyjątkiem są połączenia wyrazowe wprowadzane na gruncie polszczyzny specjalistycznej. Nie wchodząc we wszystkie szczegóły, warto zwrócić uwagę, że np. w tekstach botanicznych widoczny się zwyczaj, by więcej niż jednowyrazowe nazwy gatunkowe roślin uprawnych zapisywać z użyciem cudzysłowu, np. begonia mieszańcowa „Bismarka”, begonia ogrodowa „Axel Lange”, ziemniak „Dar”. Znakiem obejmuje się człon wskazujący na odmianę. Odwołując się do przytoczonych wskazówek, rekomendowałbym dwa warianty ortograficzne, tj. fasola piękny jaś z Doliny Dunajca albo fasola „Piękny Jaś” z Doliny Dunajca. Analogicznie postąpić można z drugą nazwę: oliwki kalamata/oliwki „Kalamata”.
Bartłomiej Cieśla