Będę w poczuciu wdzięczności za pomoc w zrozumieniu.
Która z fraz jest prawidłowa (prawidłową)?
Chcę – kogo, co?
Nie chcę – kogo, …. ?
1) jem chleb, jem kromkę chleba, jem kromki chleba,
2) nie jem chleb, nie jem kromkę chleba, nie jem kromki (l. poj.), chleba,
3) nie jem chleba, nie jem kromki (l. mno.), chleba, nie jem kromek chleba,
4) jedzenie chleba, jedzenie kromek chleba,
5) niejedzenie chleba, niejedzenie kromki chleba (l.poj.), niejedzenie kromek chleba,
6) chcesz banan,
7) chcesz banana,
8) nie chcę kawałka banana,
9) nie chcę kawałek banana,
10) nie chcę banan,
11) nie chcę śliwkę,
12) nie chcę śliwki (l. poj.),
lub która jest nieprawidłowa (nieprawidłową), dlaczego?
(Nieprawidłowe można przekreślić).
Z wyrazami szacunku.
B. Smalec
Do rozstrzygnięcia Pańskich wątpliwości pomocne będą trzy ogólne wskazania:
a) każdy czasownik i tworzony od niego rzeczownik zakończony na –anie, -enie, -cie mają tzw. rekcję, a więc wymagają do wyrazu podrzędnego jednej konkretnej formy gramatycznej, np. słowo administrować wymaga narzędnika, por. administrować (kim?, czym?) państwem, a wyraz piec łączy się z rzeczownikiem w bierniku, np. piec (kogo?, co?) chleb;
b) jeśli czasownik ma rekcję biernikową (a więc wymaga podrzędnika w bierniku), poprzedzony partykułą przeczącą, zmienia rekcję z biernikowej na dopełniaczową, np. widzę (kogo?, co?) słońce; nie widzę (kogo?, czego?) słońca;
c) większość rzeczowników nieżywotnych rodzaju męskiego biernik równy ma formie mianownika, np. M. stół – B. stół. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy wbrew tej ogólnej tendencji forma biernika utożsamiana jest z dopełniaczem, por. M. pomidor – D. pomidora – B. pomidora (rzad. pomidor).
W nawiązaniu do wszystkich tych reguł, wskażę teraz poprawne formy:
1) jem chleb, jem kromkę chleba, jem kromki chleba [jeść ma rekcję biernikową];
2) nie jem chleb, nie jem kromkę chleba, nie jem kromki (l. poj.) chleba [czasownik jeść poprzedzony partykułą nie ma rekcję dopełniaczową]
3) nie jem chleba, nie jem kromki (l. mno.) chleba, nie jem kromek chleba [jak wyżej]
4) jedzenie chleba, jedzenie kromek chleba [rzeczownik odczasownikowy jedzenie ma rekcję dopełniaczową]
5) niejedzenie chleba, niejedzenie kromki chleba (l.poj.), niejedzenie kromek chleba [rzeczownik odczasownikowy niejedzenie ma rekcję dopełniaczową]
6) chcesz banan [czasownik chcieć ma rekcję biernikową. Rzeczownik banan postawiony w bierniku ma dwie oboczne formy: banan, banana. Pierwsza jest rzadsza]
7) chcesz banana [jak wyżej]
8) nie chcę kawałka banana [czasownik chcieć poprzedzony partykułą nie zmienia rekcję z biernikowej na dopełniaczową]
9) nie chcę kawałek banana [jak wyżej]
10) nie chcę banan [jak wyżej, popr. nie chcę banana]
11) nie chcę śliwkę [jak wyżej]
12) nie chcę śliwki (l. poj.)
Bartłomiej Cieśla